Medycyna przyszłości

Medycyna przyszłości

badania nauka medycyna fot. Tyler Olson/fotolia.pl 
Innowacje w medycynie to nie tylko przełomowe terapie. To także tworzenie nowych obszarów terapeutycznych na bazie już istniejących dziedzin medycznych i nowe sposoby aplikacji leków.

Współczesna medycyna już nie tylko leczy konkretne schorzenia, lecz także oferuje coraz nowsze, przełomowe terapie. Nierzadko są one przeznaczone jedynie dla wąskiej grupy pacjentów. Nowoczesna medycyna to także coraz lepsza i szybsza diagnostyka, która lepiej odpowiada na zachodzące zmiany społeczne. Zwiększa się rola profilaktyki, dzięki której udaje się zahamować wiele schorzeń o charakterze epidemiologicznym.

Nowe podejście polega między innymi na tym, że przyczyn i rozwiązania problemów zdrowotnych poszukuje się, łącząc wiele pól, czynników i dziedzin medycznych. W efekcie powstaje wartość dodana dla pacjenta. Przykładem mogą być leki odtwórcze o wartości dodanej (z ang. value added medicines), czyli farmaceutyki, które w innowacyjny sposób wykorzystują znaną i sprawdzoną na konkretnym polu terapeutycznym molekułę. Aktywny składnik takiego leku połączony z innymi molekułami, inaczej zaaplikowany lub użyty w nowym wskazaniu, może zadziałać w ramach nowej terapii. Tak na przykład zastosowano metforminę (lek na cukrzycę) w terapii skierowanej do pacjentów ze stanem przedcukrzycowym (z ang. prediabetes).

Wyzwaniem dla branży medyczno-farmaceutycznej jest też podaż odpowiednich leków w bardziej atrakcyjnej cenie i skuteczniejszej formie dawkowania. Chodzi o to, aby lek był nie tylko przystępny cenowo, lecz także wygodniej aplikowany.

Stomatologia w służbie diabetologii

Przykładem obszaru terapeutycznego, który łączy w sobie dwie dziedziny medyczne, jest stomatodiabetologia, czyli mariaż potencjału stomatologii i diabetologii. Stawką jest tu coraz skuteczniejsze diagnozowanie cukrzycy. A ta jest coraz większym problemem, bo jak wynika z danych epidemiologicznych w Polsce i na świecie, liczba zachorowań na nią rośnie. Szacuje się, że w kraju dotyka ona ok. 3 mln osób, z czego jedna trzecia o tym nie wie. Co więcej, około 4 mln Polaków znajduje się w stanie przedcukrzycowym.

Dlaczego ta choroba jest groźna dla naszego społeczeństwa? Bo cukrzyca typu drugiego (około 90 proc. przypadków) jest chorobą postępującą, która w początkowym okresie przebiega bezobjawowo i przez lata może pozostać niezdiagnozowana. Na początku mamy do czynienia z otyłością, insulinoopornością oraz zaburzeniem produkcji i/lub wydzielania insuliny. To z kolei wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia poważnych, często prowadzących do śmierci powikłań. Za jedne z najgroźniejszych uważane są zmiany wynikające z uszkodzenia dużych naczyń krwionośnych, które prowadzą do przyspieszonego rozwoju miażdżycy i chorób układu sercowo-naczyniowego, tj. zawału serca, choroby niedokrwiennej serca czy udaru mózgu. Do groźnych i często występujących komplikacji związanych z cukrzycą należą także choroby narządu wzroku i układu nerwowego, powikłania w czasie ciąży, a także choroby uzębienia.

Udowodniono, że cukrzyca jest jednym z głównych czynników ryzyka paradontozy. Ma też negatywny wpływ na implanty zębowe, może być przyczyną infekcji grzybiczej oraz wielu innych zmian w obrębie jamy ustnej. Dlatego czujność stomatologa, a także rozmowa z pacjentem i ewentualne skierowanie go na badanie krwi z oznaczeniem poziomu glukozy, pozwoliłaby na szybsze wykrycie tej choroby.

Koalicja przeciw cukrzycy

W odpowiedzi na lawinowy wzrost zachorowań na cukrzycę środowiska medyczne, w tym Polskie Towarzystwo Diabetologiczne i Polskie Towarzystwo Stomatologiczne, zainaugurowały projekt „Koalicja wczesnego wykrywania cukrzycy”. Jego celem jest zwrócenie uwagi na problem zbyt późnego rozpoznawania cukrzycy w Polsce oraz intensywna edukacja lekarzy, do których w pierwszej kolejności trafiają pacjenci z grupy ryzyka.

– Jakiś czas temu dotarło do nas, że bardzo wielu pacjentów chorych na cukrzycę ma też znaczne problemy z utrzymaniem dobrego stanu uzębienia. Brałem na przykładudział w badaniu, z którego wynikło, że chorzy na cukrzycę mają znaczne ubytki w uzębieniu, dużo większe niż osoby niechorujące na tę przypadłość. To skłoniło nas do współpracy ze stomatologami – opowiada prof. dr hab. n. med. Leszek Czupryniak, kierownik Kliniki Diabetologii i Chorób Wewnętrznych w Centralnym Szpitalu Klinicznym w Warszawie.

Kolejnym etapem projektu jest „Koalicja diabetologiczno-stomatologiczna”, która integruje dwa obszary medycyny wokół problemu diagnozowania cukrzycy w Polsce oraz poprawy wykrywalności choroby. W ramach projektu ruszyła kampania diagnostyczna – stomatolodzy, którzy zdecydowali się wziąć w niej udział, otrzymują bezpłatne skierowania na badania (z puli około 50 tys.) dla pacjentów, u których podejrzewają występowanie stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy. Lekarze mogą przystąpić do koalicji za pośrednictwem strony internetowej www.koalicjawcukrzycy.pl.

– Cukier jest tym, co łączy stomatologów i diabetologów. Liczymy, że ta nowa ścieżka, prowadząca do większego wykrywania cukrzycy, zadziała. Że ta współpraca okaże się bardzo owocna – dodaje prof. Czupryniak. W projekt zaangażowała się też firma Teva Pharmaceuticals Polska, która ma na koncie wiele projektów nastawionych na edukację, profilaktykę i zwiększanie świadomości pacjentów. Połączenie wiedzy i doświadczeń z dwóch obszarów terapeutycznych (stomatologia i diabetologia) wpisuje się w misję firmy stałego poszukiwania nowych rozwiązań, aby pomagać pacjentom i wpływać na poprawę ich zdrowia i samopoczucia.

Palenie i smog

Kolejnym przykładem innowacyjnego podejścia we współczesnej medycynie jest leczenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). To rosnący problem społeczny, związany już nie tylko z określonym trybem życia, ale również z zanieczyszczeniem powietrza. W Polsce należy do najczęściej występujących przewlekłych chorób pulmonologicznych. Całkowitą liczbę chorych szacuje się na ponad 2 mln osób, pośród których tylko 20 proc. zostaje wcześnie zdiagnozowanych. Najczęstszą przyczyną POChP jest palenie tytoniu.

– To czynnik w 90 proc. odpowiedzialny za tę chorobę – informuje prof. Tadeusz Płusa z Oddziału Chorób Wewnętrznych i Chorób Płuc Szpitala św. Anny w Piasecznie. Zwraca on również uwagę, że coraz częściej osoby niepalące mogą zapadać na POChP na skutek oddychania zanieczyszczonym powietrzem. Znajdujące się w nim pyły zawieszone PM10 i PM2,5 przedostają się do oskrzeli i płuc, skąd mogą przeniknąć do krwi.

Brak relacji lekarz – pacjent

Walka z POChP polega na zwiększaniu komfortu pacjenta, komunikacji i dostępności terapii. Problemem jest jednak specyfika samych pacjentów, nierzadko wymagających leczenia internistycznego, które zbyt często zaniedbują. Tymczasem skuteczne terapie to takie, które pacjent stosuje – a więc dostępne cenowo, szczególnie biorąc pod uwagę przewlekłość leczenia i współistnienie różnych chorób. Niestety, aż połowa cierpiących na to schorzenie odstawia leki.

– Mamy szeroki dostęp do terapii, leki są bardzo skuteczne, ale brakuje właściwej relacji lekarz – pacjent. Komunikacja lekarza z pacjentem opiera się na przekazaniu choremu wszystkich informacji odnośnie do jego schorzenia, ma prowadzić do zrozumienia choroby, co przekłada się na lepsze przestrzeganie terapii, nastawienie pacjenta i jego chęć współpracy – zauważa prof. Płusa.

Dlatego tak ważne jest, aby pacjentom maksymalnie ułatwić stosowanie terapii polegającej w głównej mierze na inhalacji. Tutaj coraz lepiej sprawdzają się nowoczesne inhalatory, które są akceptowane przez pacjenta i łatwe w użyciu. Co równie ważne, obecnie podstawowe leki stosowanie w POChP to koszt dla pacjenta rzędu kilku złotych miesięcznie.

W niedalekiej przyszłości skuteczność leczenia zwiększy też sama forma podania tej substancji. Taka, która ułatwia pacjentowi stwierdzenie, czy zaaplikował lek w odpowiedni sposób i w odpowiedniej formie (z ang. e-connectivity). Dzięki odpowiedniej aplikacji o sposobie dawkowania leku dowie się czuwający nad pacjentem lekarz lub pielęgniarka. Bo w razie przerwania terapii lub zastosowania niewłaściwej dawki inhalatory nowej generacji wysyłają lekarzowi powiadomienie. Dzięki temu mogą w porę zaalarmować o stanie zagrożenia życia pacjenta.

Artykuł został opublikowany w 17/2017 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App StoreGoogle Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 17/2017 (1784)

  • Pochłopień: Osioł gordyjski23 kwi 2017, 21:05Znacie anegdotę, w której wędrowali Arab z żoną (ewentualnie synem) wraz z osłem? Było tak: jeśli ona jechała, a on szedł, to znaczyło, że mężczyzna był pantoflarzem. Jeśli było odwrotnie – to egoistą. Jeśli oboje siedzieli na ośle, można...3
  • Niedyskrecje parlamentarne23 kwi 2017, 20:00ODSUWA SIĘ W CZASIE TEGOROCZNY KONGRES PRAWA I SPRAWIEDLIWOŚCI. Miał się odbyć w marcu, później w kwietniu po świętach wielkanocnych, a teraz w PiS już nawet nikt nie spekuluje o kolejnej dacie. Jeden z naszych rozmówców stwierdził tylko, że dla...6
  • Obraz tygodnia23 kwi 2017, 20:0017 tys. tylu nielegalnych imigrantów aresztowano w marcu na granicy USA z Meksykiem. To najniższy wynik od 2000 r. Jeszcze w grudniu ub.r. było ich 60 tys. Wygrana Julia Roberts 49-letnia aktorka po raz piąty została uznana przez magazyn „People”...9
  • Info radar23 kwi 2017, 20:00Artystka magiczna Rzadko się zdarza, by forma dzieła sztuki wzięła nazwę od nazwiska jego twórcy. A tak było w przypadku Magdaleny Abakanowicz i jej słynnych, powstałych w latach 60. abakanów – przestrzennych tkanin, o których sama artystka...10
  • Konstytucja dla Obywateli23 kwi 2017, 20:00RAFAŁ GÓRSKI, PREZES INSTYTUTU SPRAW OBYWATELSKICH WKRÓTCE BĘDZIEMY OBCHODZIĆ 226. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja. W mediach zapewne będzie sporo historycznych wspominek. Są one ważne i… ważna jest debata poświęcona ustawie zasadniczej z...11
  • Zdarzyło się jutro23 kwi 2017, 20:00Zapraszamy na Donald Tusk’s Pendolino Circus PREZYDENT EUROPY WE WŁASNEJ OSOBIE zjechał triumfalnie do Warszawy. The Donald Tusk’s Pendolino Circus zajechał na Centralny z asystentem Pawłem, który podawał mistrzowi obręcze do żonglerki na koniu....12
  • Antybohater „niepokornych”23 kwi 2017, 20:00prof. Magdalena Środa, filozo�ka, feministka RZĄDZĄCA PARTIA MA NIE TYLKO MASZYNKĘ DO GŁOSOWANIA W PARLAMENCIE, ale również maszynkę do produkowania bohaterów. Zarówno jedna, jak i druga wytwarza produkty, których ilość jest odwrotnie...14
  • Rzeczywistość „sprawdza”23 kwi 2017, 20:00Jan Wróbel, zawodowy nauczyciel, dziennikarz, publicysta OCZYWIŚCIE OPOZYCJA MOŻE ZWYCZAJNIE WYGRAĆ WYBORY DZIĘKI AKTYWNOŚCI SZYSZKI, MACIEREWICZA, ZALEWSKIEJ CZY BERCZYŃSKIEGO, ale zazwyczaj warto sobie pomóc również własnym wysiłkiem. W minionym...14
  • Słuchajcie, liderem jest on23 kwi 2017, 20:00W Nowoczesnej nikogo nie interesowało moje zdanie i sprawy, którymi się zajmowałam. Ciągle słyszałam, że są zbędne. A w Platformie są potrzebne – mówi Joanna Augustynowska, była posłanka Nowoczesnej, obecnie w PO.16
  • Chaos, arogancja i brak wizji. Była posłanka Nowoczesnej zdradza w rozmowie z „Wprost” kulisy działania partii23 kwi 2017, 20:08– W Nowoczesnej moje wyobrażenia o polityce zasadniczo rozminęły się z rzeczywistością. Chciałam naprawiać Polskę, ale tematy, którymi się w partii zajmowałam czyli polityka społeczna i senioralna nikogo tam nie obchodziły – mówi w rozmowie z...16
  • Nie będziemy zastępować sędziów piekarzami23 kwi 2017, 20:00– mówi Patryk Jaki, wiceminister sprawiedliwości.21
  • Mroczne siły w Platformie23 kwi 2017, 20:00JAN ROKITA Tuż przed świętami opozycyjna „Gazeta Wyborcza” ostro zaatakowała szefa głównej partii opozycyjnej Grzegorza Schetynę. W dzisiejszej polskiej obyczajowości politycznej uznać to trzeba za fakt niezwykły. Redakcja tego dziennika nie kryje...23
  • Ruszam z nowym projektem politycznym23 kwi 2017, 20:00Na razie organizacja Wolne Miasto Warszawa będzie miała formę stowarzyszenia i fundacji – mówi Jan Śpiewak.24
  • Jan Śpiewak rusza z nowym projektem politycznym. W rozmowie z „Wprost” ujawnia szczegóły24 kwi 2017, 16:15– Ruszam z nowym projektem politycznym – zapowiada Jan Śpiewak. Warszawski radny w wywiadzie dla „Wprost” zdradza, jak ma wyglądać jego nowa inicjatywa oraz ujawnia kulisy rozstania ze stowarzyszeniem Miasto Jest Nasze.24
  • Nauczycielska rewolucja zawodowa23 kwi 2017, 20:00MEN chce podnieść standardy kształcenia pedagogów. Wpływ na ich doskonalenie mają mieć rodzice – dowiedział się „Wprost”.26
  • A niech te muslimy toną!23 kwi 2017, 20:00EWA WANAT Sitra jest drobną i pełną wdzięku 11-letnią dziewczynką. Kiedy się uśmiecha, w policzkach pojawiają się dołeczki. Rzadko się uśmiecha. Duże czarne oczy są poważne jak oczy dorosłego człowieka. Jest Kurdyjką z Al -Kamiszli w Syrii. Miała...27
  • Czuję się jak prymuska23 kwi 2017, 20:00Program 500 plus to dzieło mojego życia. Czasem czuję się jak aktor z serialu, którego wszyscy kojarzą z jedną rolą – mówi Elżbieta Rafalska, minister rodziny, pracy i polityki społecznej.28
  • Problem, którego nikt nie chce dostrzec23 kwi 2017, 20:00WALDEMAR SKRZYPCZAK, generał broni Od kilku lat ludzie aspirujący do miana fachowców wypowiadają się autorytatywnie na temat armii. Celują w tym różnej maści politycy i eksperci. Ich wiedza wynika głównie z przekonania „ja wiem wszystko” lub...31
  • Gdzie się leczyć?23 kwi 2017, 20:00„Wprost” przedstawia ranking najlepszych szpitali w Polsce. Rozpoczynamy od placówek kardiologicznych oraz kardiochirurgicznych.32
  • Inwestycja w zdrowie23 kwi 2017, 20:00W 36 miesięcy za 0,5 mld zł, przy wsparciu unijnym, w Toruniu powstanie kompleks Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego.41
  • Stawiamy na rozwój23 kwi 2017, 20:00Nasz szpital jest liderem w zakresie zarządzania jakością – mówi dr n. med. Wojciech Przybylski, dyrektor ZOZ Końskie.43
  • Dla mózgu liczy się czas!23 kwi 2017, 20:00Co roku udar mózgu dotyka 90 tys. Polaków. Szczególnie groźny jest ten powstały w wyniku migotania przedsionków – najczęstszej z arytmii serca.44
  • Bije w imię miłości23 kwi 2017, 20:00Przemoc domowa to codzienność i milczenie ofiar. Są jednak kobiety, które decydują się przerwać milczenie – mówi o tym Urszula Nowakowska, współzałożycielka Europejskiej Organizacji Kobiet przeciwko Przemocy.46
  • Prawo maturzysty23 kwi 2017, 20:00W tym roku po raz pierwszy osoby niezadowolone z wyniku egzaminu dojrzałości będą mogły się odwołać do Kolegium Arbitrażu Egzaminacyjnego.49
  • Turysta rządzi i niszczy23 kwi 2017, 20:00Brakuje wody, śmieci zasypują miasto, nie ma gdzie zaparkować, zrywa się przeciążone wi-fi. Nadchodzi kataklizm? Nie, to tylko majówka w atrakcyjnej miejscowości turystycznej.50
  • Kto stoi za TVN23 kwi 2017, 20:00Nowi właściciele TVN zawsze chcieli robić telewizję bez przemocy, podtekstów seksualnych i wulgaryzmów. Ale tylko w Stanach, bo w Polsce przestawienie stacji na konserwatywne tory mogłoby kosztować ich zbyt wiele.55
  • Biznesowy rollercoaster23 kwi 2017, 20:00Rusza budowa gigantycznego parku rozrywki pod Warszawą. Plany są ogromne, jednak to nie pierwszy tak ambitny projekt. Niestety zwykle kończy się na zapowiedziach.60
  • Bojowa majówka23 kwi 2017, 20:00Miejsca wypoczynku na długi weekend trzeba wybierać wyjątkowo starannie. Terror staje się popularnym narzędziem politycznym.64
  • Ameryka znów na straży23 kwi 2017, 20:00Po stu dniach rządów Donald Trump odnosi pierwsze sukcesy w polityce zagranicznej. W Europie go za to kochają, choć jego amerykańscy wyborcy są mocno rozczarowani.67
  • Sukces Trumpa odczują wszyscy Amerykanie23 kwi 2017, 20:00Niższe podatki i nowe miejsca pracy przekonają do Trumpa nawet jego zagorzałych wrogów – mówi „Wprost” Corey Lewandowski, były szef kampanii prezydenta.68
  • Nowe leki szansą na lepsze życie23 kwi 2017, 20:00Dzięki postępowi w medycynie, w tym wprowadzeniu nowych leków, udało się przedłużyć ludzkie życie, sprawiając, że wiele śmiertelnych chorób stało się przewlekłymi.72
  • Medycyna przyszłości23 kwi 2017, 20:10Innowacje w medycynie to nie tylko przełomowe terapie. To także tworzenie nowych obszarów terapeutycznych na bazie już istniejących dziedzin medycznych i nowe sposoby aplikacji leków.74
  • Recepta na rozwój23 kwi 2017, 20:04Polpharma jest liderem w zakresie wydatków na badania i rozwój w polskim przemyśle farmaceutycznym. Zajmuje pierwsze miejsce wśród polskich przedsiębiorstw pod względem liczby europejskich zgłoszeń patentowych.76
  • Cukrzyca bez powikłań sercowych23 kwi 2017, 20:02Nowoczesne leczenie cukrzycy to takie, które nie tylko stabilizuje u chorych poziom glukozy, ale także zmniejsza u nich ryzyko zgonów z przyczyn sercowo-naczyniowych.78
  • Inspirujemy naukowców23 kwi 2017, 20:15Rozbudowa polskiego centrum badań klinicznych to zaczątek mojego marzenia o Polsce jako o światowym centrum biotechnologii – mówi Jarosław Oleszczuk, prezes zarządu AstraZeneca.80
  • Wybierasz się do Wrocławia? Odwiedź Hydropolis!23 kwi 2017, 20:07Jedyna na świecie replika batyskafu „Trieste”, 46-metrowa drukarka wodna i film na panoramicznym ekranie 360 stopni – to tylko część atrakcji, które czekają na zwiedzających wrocławskie Hydropolis.84
  • Z Wrocławia za horyzont23 kwi 2017, 20:00NUTRIBIOMED Klaster® to dziś silna rozpoznawalna marka, o czym świadczy między innymi prestiżowy tytuł Krajowego Klastra Kluczowego (KKK).85
  • Zagłada domu Hitlera23 kwi 2017, 20:00Kanclerz III Rzeszy udawał skromnego władcę. Zbombardowanie jego rezydencji ujawniło, że za tą fasadą kryło się wielkie bogactwo zdobyte w zbrodniczy sposób.86
  • Kobieta z żelaza23 kwi 2017, 20:00Ukazujący się dziennik Krystyny Jandy to ewenement na skalę światową. Nikt ze współczesnych artystów nie prowadził tak systematycznie zapisków. Jest w nich „cała Janda”.90
  • Dobra architektura złego ustroju23 kwi 2017, 20:00Dziura po Universalu, szkielety Rotundy i Smyka – centrum Warszawy wygląda jak po bombardowaniu. Powojenny modernizm nie jest w cenie. Ale są przykłady, że potrafimy go też docenić.94
  • Gwiazdy błyszczą na Śląsku23 kwi 2017, 20:00„Gwiazdy” Jana Kidawy-Błońskiego to film osnuty wokół historii piłkarza Górnika Zabrze Jana Banasia. Nic dziwnego, że uroczysta premiera obrazu odbyła się w Zabrzu.97
  • Wydarzenie23 kwi 2017, 20:00WYSTAWA Syreni śpiew Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie miało być już dawno zbudowane, ale od 12 lat to projekt w procesie. Jak na instytucję bez gmachu jest niezwykle żywotne; gromadzi zbiory, urządza festiwale, animuje debaty, wystawia polską...98
  • Koniecznie!23 kwi 2017, 20:00MUZYKA Ludzie z Biblii DLA MIŁOŚNIKÓW MINKOWSKIEGO, KTÓRYCH W POLSCE NIE BRAKUJE, to długo wyczekiwana nagroda. Dla nowicjuszy w świecie wykonawstwa historycznego – znakomita okazja, by skosztować nowoczesnej, na wskroś dramatycznej i emocjonalnej...99
  • Powyżej średniej23 kwi 2017, 20:00KSIĄŻKA Prawo i niesprawiedliwość POWIEŚCI REALISTYCZNE TO DZIŚ NAD WISŁĄ BIAŁE KRUKI. Nieco łatwiej trafić na zbiór opowiadań pokazujący polską współczesność. Niemal równocześnie pojawiły się dwa takie zbiory traktujące o ciemnych stronach naszej...100
  • Bez entuzjazmu23 kwi 2017, 20:00film Zmrożone emocje Czekam na nową ważną rolę Mirosława Baki. Ale ona wciąż nie nadchodzi. W „Małym Jakubie” aktor gra mężczyznę, który musi skonfrontować się z własną przeszłością spędzoną na polskiej wsi.  Gdy wychodzi do pracy, trauma z...102
  • Sebastian Karpiel-Bułecka: To się państwu spodoba23 kwi 2017, 20:00W DZIECIŃSTWIE CZYTAŁEM KSIĄŻKI PRZEDE WSZYSTKIM O SAMOLOTACH I WOJNACH. Pamiętam małe książeczki z tygrysem, które można było kupić w kiosku RUCH-u. Mój dziadek miał ich całe mnóstwo i czytałem je jedna po drugiej. Książką, którą na pewno kiedyś...104
  • Jak zostałem Żyrinowskim23 kwi 2017, 20:00RYSZARD CZARNECKI Stało się to podczas ostatniego pobytu w Azji postsowieckiej, na Zachodzie uparcie zwanej „Azją Środkową”. Piszę te słowa w samolocie z Konstantynopola do Warszawy. Wiem, dziś to Stambuł, ale jako historyk mam pamięć słonia. Ów...106