Niepłodność w Polsce. Jaka jest skala problemu?
Niepłodność istniała od zawsze, lecz dziś stała się chorobą cywilizacyjną XXI wieku. To problem globalny, związany z postępem technologicznym, zmianą stylu życia, zanieczyszczeniem środowiska. W Polsce z niepłodnością boryka się ponad milion par, to jest około 15–20%. Trzeba przy tym zauważyć, że brakuje danych, pozwalających dokładnie oszacować skalę problemu. Wiadomo natomiast, że jest ona wyższa niż w innych państwach Europy, gdzie niepłodność obejmuje 10–15% osób w wieku rozrodczym.
Wynika to z odmiennych przyczyn niepłodności, które w Polsce mają przede wszystkim charakter społeczny. Polki coraz później zakładają rodzinę. Średnia wieku pierworódek to 30 lat, a to właśnie wiek przesądza o płodności. Dla mężczyzn ma to mniejsze znaczenie niż dla kobiet, które ogranicza cezura 45. roku życia, chociaż już po 35. zdolność do zajścia w ciążę znacząco spada – wyjaśnia dr n. med. Sławomir Sobkiewicz.
Niepłodność jest chorobą cywilizacyjną, ale też społeczną. Jakie niesie konsekwencje?
Niepłodność jest trudnym doświadczeniem osobistym, ale i społecznym. Jego konsekwencje wykraczają daleko poza problemy zdrowotne. Niepłodność pogłębia niż demograficzny, który w Polsce przybiera postać kryzysu. Jesteśmy jednym z najszybciej starzejących się społeczeństw w Europie. Jak podaje GUS, spadek liczby ludności wynika przede wszystkim z niskiego przyrostu naturalnego[1]. Malejący wskaźnik dzietności odbija się na gospodarce, służbie zdrowia, szkolnictwie i rynku pracy. Przyszłość demograficzna Polski nie wygląda optymistycznie, chociaż jeszcze można to zmienić.
Szansę na poprawę daje medycyna rozrodu, z której korzysta tylko część niepłodnych par. To skutek stereotypowego postrzegania niepłodności. Ludzie, bezskutecznie starający się o dziecko, czują się wykluczeni i izolowani społecznie. Chociaż problemy z płodnością powoli przestają być tabu, opowiedzenie o nich na głos wcale nie jest łatwe.
Dlatego tak duże znaczenie ma uświadamianie społeczeństwa, mówienie że niepłodność jest chorobą uleczalną i wcale nie przekreśla szans na biologiczne rodzicielstwo. Ważne jest podejmowanie tematu niepłodności z wrażliwością i szacunkiem oraz szerzenie merytorycznej wiedzy o in vitro – tłumaczy ginekolog. W Klinice Salve Medica skuteczność leczenia niepłodności w 2019 roku wyniosła 43%. To pokazuje, jak wielu parom można pomóc!
Czy niepłodność to choroba, którą zawsze da się wyleczyć?
Trzeba odróżnić niepłodność od bezpłodności. Według definicji WHO niepłodność to stan niemożności zajścia w ciążę pomimo regularnego współżycia płciowego (z częstotliwością 3–4 razy w tygodniu) przez 12 miesięcy, bez jakichkolwiek metod antykoncepcyjnych[2]. Jest to schorzenie czasowe lub przewlekłe, ale możliwe do wyleczenia. Inaczej jest z bezpłodnością, czyli trwałą niezdolnością do zajścia w ciążę. To stan nieodwracalny, lecz nie bez wyjścia. W wielu przypadkach można rozważyć zapłodnienie in vitro – wyjaśnia lekarz.
Jakie są objawy niepłodności? Kiedy warto pomyśleć o konsultacji w Klinice Płodności?
Wskazanie do konsultacji w Klinice Płodności zależy w głównej mierze od wieku pacjentki. Kobiety przed 35. rokiem życia powinny umówić się na wizytę po roku nieefektywnych starań o dziecko, natomiast dla kobiet ponad 35-letnich ten okres skraca się do pół roku. Konsultacje są również zalecane pacjentkom po operacjach ginekologicznych oraz paniom, które przez lata starają się o kolejną ciążę.
Jak zauważa dr Sobkiewicz, należy informować kobiety z chorobą nowotworową o możliwości bankowania komórek jajowych. Leczenie raka, zwłaszcza wcześnie wykrytego, często rokuje pomyślnie. Niestety chemio- i radioterapia absolutnie niszczą komórki jajowe. Bankując je przed rozpoczęciem terapii, zabezpiecza się swoją płodność. Co więcej, szansa na macierzyństwo podnosi motywację do walki z chorobą. A programy, jak Onkofertility z Kliniki Salve Medica, dają chorym na raka namacalny dowód, że społeczeństwo ich nie oszukuje, ale wierzy w to, że będą zdrowe.
Jak wygląda diagnostyka niepłodności? Czego spodziewać się na pierwszych wizytach?
W leczeniu niepłodności liczy się czas, dlatego pierwszej wizyty nie warto odwlekać – podkreśla dr Sobkiewicz. Diagnostyka zaczyna się od obszernego wywiadu. Lekarz wykonuje badanie ginekologiczne i USG, zleca potrzebne badania: laboratoryjne, genetyczne, ocenę drożności jajowodów. W przypadku mężczyzn w pierwszej kolejności kieruje się pacjenta na badanie nasienia.
Czy przyczyny niepłodności zawsze leżą po stronie kobiety?
Niepłodność wywołują zarówno czynniki żeńskie, jak i męskie. U mężczyzn to przeważnie złej jakości nasienie – zbyt mała liczba plemników, nieprawidłowa ich budowa lub osłabiona ruchliwość. Diagnostyka kobiet jest bardziej złożona, ponieważ kobieca niepłodność bywa skutkiem wielu różnych problemów: zaburzenia owulacji, endometriozy, niedrożności jajowodów czy uszkodzenia elementów układu rozrodczego.
Jak wygląda leczenie niepłodności? Czy każda para niemogąca zajść w ciążę kwalifikuje się do in vitro?
Zapłodnienie in vitro jest jedną z technik wspomaganego rozrodu, ale nie jedyną. Zabieg zapłodnienia pozaustrojowego to ostateczność. Stosuje się je dopiero wtedy, gdy wszystkie podjęte metody zawodzą – tłumaczy ginekolog z Kliniki Płodności Salve Medica.
Czasem wystarczy zmiana stylu życia, innym razem konieczne jest leczenie farmakologiczne albo interwencja medyczna, w tym indukcja jajeczkowania, leczenie chirurgiczne przy stwierdzonych przeszkodach anatomicznych, inseminacja domaciczna. Każdą próbę zajścia w ciążę traktuje się indywidualnie.
Ile kosztuje leczenie niepłodności?
Koszty leczenia niepłodności zależą od różnych czynników – zakresu diagnostyki, rodzaju podjętych terapii oraz czasu ich trwania. Im jest dłuższy, tym bardziej kosztowny, a większość opłat pacjenci pokrywają z własnej kieszeni. Dużym wsparciem są miejskie programy dofinansowania in vitro. Klinika Płodności Salve Medica po raz kolejny stała się jego realizatorem. Beneficjenci programu mogą liczyć na pokrycie nawet 80% kosztów danej procedury, co daje dofinansowanie w wysokości 5 000 zł dla każdego zabiegu.
Niepłodność - jak sobie z nią radzić?
Leczenie niepłodności jest walką z czasem, którego nie sposób zatrzymać. Liczy się wiek kobiety, a diagnostyka i leczenie wymagają ogromnych pokładów cierpliwości. W oczekiwaniu na dobre wieści przeszkadza gonitwa myśli, silne emocje oraz obawy związane z opinią społeczną. To wyzwala silny stres tak samo u kobiet, jak i u mężczyzn. Dlatego ważna jest pomoc psychologiczna. Rozmowa ze specjalistą pomaga zrozumieć emocje, poprawić sposób komunikacji i umocnić relację z partnerem oraz rodziną. Dla niektórych nieoceniony jest udział w grupach wsparcia lub stowarzyszeniach pacjentów.
Leczenie niepłodności - dlaczego to takie ważne?
Pragnienie potomstwa to naturalna potrzeba związku dwojga ludzi. Filar rodziny i społeczeństwa, który dziś jest mocno zachwiany. Problem z niepłodnością ma coraz więcej par. Współczesna medycyna może im pomóc, na przykład poprzez in vitro. Dzięki tej metodzie, uhonorowanej w 2010 roku Nagrodą Nobla, przyszło na świat ponad 8 mln dzieci, które są szczęśliwe i dają szczęście swoim rodzicom – mówi dr Sławomir Sobkiewicz.
Leczenie niepłodności pozwala pokonać problemy jednostkowe. Daje szansę na rodzicielstwo parom, które bez metod wspomaganego rozrodu pozostałyby bezdzietne (nie mówiąc o adopcji). Jest też odpowiedzią na aktualne problemy społeczne, kluczowym rozwiązaniem w świetle realiów niżu demograficznego. Znając jego konsekwencje, powinniśmy szczególnie zadbać o zdrowie prokreacyjne, zapewniając młodym ludziom dostęp do prawdziwych informacji, diagnostyki i skutecznych form leczenia niepłodności, opartych na najwyższych standardach medycznych i etycznych. Od tego zależy przyszłość nas wszystkich.
Artykuł powstał przy współpracy dr n. med. Sławomira Sobkiewicza z Kliniki Płodności Salve MedicaŹródła:
Diagnostyka i leczenie niepłodności — rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGP), “Via Medica”, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2018 tom 3, nr 3, s.112–140
Mark P. Trolice, Metody rozrodu wspomaganego medycznie – aktualny stan wiedzy, “Ginekologia po dyplomie”, dostępne w Internecie: “podyplomie.pl” [dostęp 23.02.2021] https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/013/032/original/12-19.pdf?1472132329
Informacje statystyczne GUS, Ludność. Stan i struktura oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2020 r. Stan w dniu 30 czerwca, dostępne w Internecie: “stat.gov.pl”, [dostęp 23.02.2021] https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-stan-i-struktura-oraz-ruch-naturalny-w-przekroju-terytorialnym-w-2018-r-stan-w-dniu-30-vi,6,24.html
[1]”Ludność. Stan i struktura oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2020 r. Stan w dniu 30 czerwca”.https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-stan-i-struktura-oraz-ruch-naturalny-w-przekroju-terytorialnym-w-2018-r-stan-w-dniu-30-vi,6,24.html
[2] https://www.who.int/teams/sexual-and-reproductive-health-and-research/key-areas-of-work/fertility-care/infertility-definitions-and-terminology