Bez prawidłowo funkcjonujących gruczołów ślinowych spożywanie pokarmów oraz mówienie byłoby znacząco utrudnione. Dzięki produkowanej przez gruczoły ślinowe ślinie błona śluzowa jamy ustnej może być odpowiednio nawilżana, co przekłada się na prawidłowe funkcjonalnie narządu mowy oraz narządu żucia. Niedobór śliny na skutek zaburzeń w pracy ślinianek to poważne schorzenie, które wymaga odpowiedniego leczenia. To samo tyczy się innych chorób ślinianek, do których zalicza się m.in. zapalenie ślinianek, kamica ślinianek oraz choroby ślinianek o podłożu nowotworowym.
W obrębie jamy ustnej znajdują się trzy duże ślinianki parzyste, czyli ślinianki przyuszne, ślinianki podżuchwowe i ślinianki podjęzykowe oraz liczne małe gruczoły ślinowe. Ślinianki odpowiadają za produkcję śliny surowiczej i śliny śluzowej. Ślinianki podjęzykowe i podżuchwowe wydzielają gęstą śluzową ślinę; ślinianki przyuszne wydzielają ślinę surowiczą.
Budowa poszczególnych ślinianek nieco się różni. Ślinianka przyuszna to największa ze wszystkich ślinianek, która ma budowę pęcherzykową. Ślinianka podżuchwowa to druga pod względem wielkości ślinianka, która charakteryzuje się budową cewkowo-pęcherzykową. Najmniejsza ślinianka podjęzykowa składa się z małych gruczołów ślinowych, czyli ślinianek podjęzykowych mniejszych, które są samodzielnie funkcjonującymi gruczołami. Ślinianka podjęzykowa przylega do trzonu żuchwy.
Jak działają ślinianki i jakie funkcje pełni ślina?
Choć może się wydawać, że ślinianki przez cały czas samoczynnie produkują ślinę, to ich działanie kontroluje układ nerwowy. Docierające do ślinianek bodźce powodują, że wydzielane są różne ilości śliny, która w zależności od sytuacji, jest śliną śluzową, surowiczą lub mieszaną.
Dzięki wydzielanej przez ślinianki bezbarwnej wydzielinie możemy z łatwością przeżuwać pokarmy oraz je połykać, bo ślina służy zarówno w celu zmiękczenia jedzenia, jak i ułatwienia połykania pokarmów, które zostały pokryte jej śliską warstwą. Dzięki ślinie odbywa się także wstępne trawienie węglowodanów. Wydzielina gruczołów ślinowych pełni również inne funkcje. Dzięki ślinie błona śluzowa jamy ustnej jest stale nawilżana, co chroni ją przed atakiem drobnoustrojów.
Prawidłowe wydzielanie śliny, za które odpowiadają nerwy współczulne i przywspółczulne, jest bardzo ważne dla zdrowia jamy ustnej, pozwalając również na komfortowe spożywanie pokarmów. Niestety, ślinianki mogą chorować, co wiąże się nie tylko z zaburzeniami w wydzielaniu śliny, ale także silnymi dolegliwościami bólowymi. W obrębie gruczołu ślinowego może rozwinąć się np. kamica ślinianki, ostre zakażenie bakteryjne, które powoduje bolesny stan zapalny, a także ropień ślinianki. Jedną z najpoważniejszych chorób ślinianek jest złośliwy nowotwór ślinianki, który najczęściej rozwija się u osób w podeszłym wieku.
Choroby ślinianek – przyczyny i objawy
Wyróżniamy choroby samych ślinianek, będące skutkiem np. infekcji bakteryjnej, a także choroby ślinianek, będące jednym z objawów zaburzeń ogólnoustrojowych. Zaburzenia ogólnoustrojowe, które wpływają na pracę ślinianek to m.in. choroby neurologiczne, a także choroba autoimmunologiczna o nazwie zespół Sjögrena.
Co ciekawe, wydzielanie śliny oraz związane z jego zaburzeniami problemy zdrowotne jamy ustnej, mogą być związane z naszymi stanami emocjonalnymi. U osób znerwicowanych, które cierpią m.in. na zaburzenia lękowe, często pojawiają się zaburzenia w wytwarzaniu śliny. Powodują one bardzo nieprzyjemną suchość w ustach.
Brak śliny zawsze jest związany z dyskomfortem, jednak stanowi mniej dokuczliwy problem, niż np. stan zapalny ślinianek, który powoduje bardzo silny ból. Utrudnia on nie tylko spożywanie pokarmów, ale także mówienie. Najczęściej zapalenie ślinianek ma podłoże bakteryjne. Może być jednym z wielu powikłań nieprzestrzegania zasad prawidłowej higieny jamy ustnej oraz rozwinąć się jako skutek uboczny nieleczonych chorób stomatologicznych, które powodują zmianę flory bakteryjnej jamy ustnej i często stają się przyczyną poważnych infekcji bakteryjnych.
Do częstych przyczyn chorób gruczołów ślinowych zaliczamy m.in.:
- zakażenia bakteryjne i wirusowe o ostrym oraz przewlekłym przebiegu,
- pogorszenie się ogólnego stanu zdrowia,
- niedostateczną produkcję śliny,
- zaburzenia odporności na skutek występowania schorzeń przewlekłych,
- problemy stomatologiczne np. ubytki próchnicze i paradontozę,
- odwodnienie organizmu,
- choroby nerek,
- niedobory witamin i niedobory białek.
Na skutek procesu chorobowego pojawia się obrzęk ślinianki i tkliwość palpacyjna. Wczesne rozpoznanie choroby pozwala na wdrożenie leczenia i stosunkowo szybkie zniesienie uciążliwych objawów. Częściej mamy do czynienia z nienowotworowymi chorobami gruczołów ślinowych, jednak rak ślinianki może dawać bardzo podobne objawy. Nie należy zwlekać z wizytą u lekarza, lecząc się domowymi sposobami. W celu odróżnienia objawów nowotworu od objawów innych chorób gruczołów ślinowych niezbędne jest wykonanie badań diagnostycznych.
Nowotwory ślinianek nie należą do grupy często diagnozowanych chorób. Stanowią około 5% wszystkich nowotworów głowy i szyi. Zwykle diagnozowane są u osób w podeszłym wieku w śliniance przyusznej lub podżuchwowej. W obrębie ślinianki podjęzykowej diagnozowanych jest około 5-10% wszystkich nowotworów ślinianek.
Choroby gruczołów ślinowych
Do często diagnozowanych chorób gruczołów ślinowych zaliczamy m.in.:
- świnkę,
- kamicę ślinianek,
- zapalenie ślinianek.
Coraz częściej diagnozowany jest zespół Sjögrena, czyli zespół suchości, który obejmuje nie tylko ślinianki, ale także inne gruczoły wydzielania zewnętrznego.
Świnka to jedna z chorób wieku dziecięcego, która jest diagnozowana coraz rzadziej, co ma związek ze szczepieniami ochronnymi. Niegdyś choroba ta powodowała liczne powikłania, stając się przyczyną epidemii m.in. w przedszkolach i szkołach. Świnka objawia się znacznym obrzękiem ślinianek przyusznych. Ta choroba wirusowa może zająć także m.in. śledzionę. Warto wiedzieć, że czasami dochodzi do utraty odporności poszczepiennej, co sprawia, że osoby szczepione na świnkę w dzieciństwie także mogą zarazić się tym wirusem.
Częściej niż świnka diagnozowane jest zapalenie gruczołów ślinowych. Ta wyjątkowo bolesna choroba diagnozowana jest u osób w każdym wieku. Jej podłożem są czynniki infekcyjne, czyli zakażenia bakteryjne i wirusowe. Przebieg zapalenia ślinianek może być różny. Wyróżniamy zapalenie gruczołów ślinowych o ostrym przebiegu, które charakteryzuje się nagłym wystąpieniem objawów, a także przewlekłe zapalenie ślinianek, którego objawy stopniowo narastają i mogą utrzymywać się przez długi czas. Na skutek infekcji bakteryjnej, która związana jest np. z niedoborem odporności, może dojść do rozwoju ropnia ślinianki. Częstą przyczyną zapalenia gruczołu ślinowego są problemy stomatologiczne, a także choroby przewlekłe narządów wewnętrznych np. choroby nerek.
Bolesną i uciążliwą dolegliwością jest także kamica ślinianek, która powoduje powstawanie pojedynczych lub mnogich kamieni we wnętrzu gruczołu ślinowego. Kamienie blokują ujście ślinianki, co wywołuje dolegliwości bólowe oraz obrzęk. W składzie kamieni znajdują się najczęściej węglany i fosforany wapnia. W przypadku kamicy ślinianek konieczna jest ocena ujścia gruczołu wyprowadzającego. Kamica ślinianek może wymagać chirurgicznego usunięcia gruczołu ślinowego.
Nowotwory ślinianek
Jak już zostało wspomniane, w obrębie ślinianek mogą rozwinąć się choroby nowotworowe. Nowotwory ślinianek to zarówno guzy łagodne, jak i guzy złośliwe. Objawy wskazujące na raka gruczołu ślinowego są wskazaniem do pilnej konsultacji lekarskiej. Ryzyko rozwoju raka ślinianki zwiększa m.in. podeszły wiek oraz przebyta radioterapia nowotworów głowy i szyi. Duży wpływ na rozwój nowotworu gruczołu ślinowego mają także inne czynniki mutagenne np. palenie papierosów, picie alkoholu oraz kontakt z chemicznymi substancjami.
Proces nowotworowy w gruczołach ślinowych powoduje dolegliwości bólowe w okolicy ślinianki oraz znaczne powiększenie się ślinianki. Mogą występować także dodatkowe dolegliwości np. wyciek wydzieliny z ucha, ból ucha, ból twarzy, zaburzenia czucia w obrębie twarzy i trudności z otwieraniem ust oraz spożywaniem pokarmów.
W śliniankach może rozwinąć się m.in. gruczolak wielopostaciowy, który jest jednym z najczęściej diagnozowanych łagodnych guzów ślinianek.
Podsumowując, gruczoły ślinowe pełnią bardzo ważne funkcje, odpowiadając za produkcję śliny surowiczej i śliny śluzowej. Ślina nawilża błonę śluzową jamy ustnej, chroniąc ją przed drobnoustrojami, a także umożliwiając wstępne trawienie węglowodanów i ułatwiając rozdrabnianie oraz połykanie pokarmów. W obrębie gruczołów ślinowych mogą rozwinąć się różne schorzenia. Najczęściej dotyczą one ślinianki przyusznej lub podżuchwowej, ale mogą również zaatakować śliniankę podjęzykową i inne gruczoły ślinowe. Nawracające choroby ślinianek np. stan zapalny może świadczyć o złej kondycji organizmu, będąc jednym z objawów chorób przewlekłych.
Czytaj też:
Kubki smakowe – budowa, lokalizacja i co powoduje zaburzenia