- Ślinianki – czym są i gdzie się znajdują?
- Choroby ślinianek o podłożu nienowotworowym
- Najczęstsze nienowotworowe choroby ślinianek
- Nowotwory ślinianek – guzy łagodne, guzy złośliwe i guz mieszany
- Objawy łagodnego guza ślinianki
- Objawy guza złośliwego ślinianki
- Choroby ślinianek – czynniki ryzyka
- Diagnostyka chorób ślinianek
- Leczenie chorób ślinianek
Gruczoły wydzielania zewnętrznego, które znajdują się w jamie ustnej, odpowiadają za produkcję śliny. Dzięki pracy ślinianek możliwe jest nie tylko utrzymanie odpowiedniego nawilżenia błony śluzowej jamy ustnej, ale także wstępne trawienie pokarmów, bo ślina zawiera ważne enzymy trawienne, które rozpoczynają rozkład węglowodanów. O tym, że nasze ślinianki pracują na pełnych obrotach, zwykliśmy zapominać, jednak czasami mamy do czynienia z nieprzyjemnymi objawami, które wskazują na choroby ślinianek.
Ślinianki – czym są i gdzie się znajdują?
Ślinianki, inaczej gruczoły ślinowe, rozmieszczone są w jamie ustnej, odpowiadając za produkcję śliny. Można podzielić je pod względem rodzaju wydzielanej śliny, a także lokalizacji.
Pod względem typu wydzielanej śliny, dzielimy ślinianki na śluzowe, surowicze i mieszane. Największe ślinianki znajdują się w okolicy małżowiny usznej, żuchwy i na dnie jamy ustnej. W obrębie dużych gruczołów ślinowych, do których zaliczamy ślinianki przyuszne, podjęzykowe i podżuchwowe, mogą rozwijać się np. zakażenia bakteryjne i wirusowe, a także choroby o podłożu nowotworowym – stanowią one około 3-4% wszystkich nowotworów głowy i szyi.
Ślinianki przyuszne to największe gruczoły ślinowe. Cechują się one pęcherzykowatą budową i szaro-żółtym zabarwieniem. Z jamą ustną połączone są długim, kilkucentymetrowym kanałem ślinowym, dzięki któremu do ust przedostaje się ślina typu surowiczego. Dzięki ślinie możliwe jest utrzymanie właściwego nawilżenia błony śluzowej jamy ustnej, a także spożywanie posiłków i mówienie. Co więcej, ślina pozwala na utrzymanie właściwego środowiska w jamie ustnej, zabezpieczając przed rozwojem infekcji i stanów zapalnych.
Ślinianki przyuszne są gruczołami niewyczuwalnymi przez skórę, jeżeli nie ulegną powiększeniu. Mogą sprawiać problemy natury zdrowotnej – jedną z najbardziej znanych chorób ślinianek jest świnka. Tę bolesną przypadłość od wielu lat diagnozuje się coraz rzadziej, co ma związek ze stosowaniem szczepionek przeciwko tej chorobie zakaźnej.
Powiększony rozmiar ślinianki oraz odczuwane dolegliwości bólowe wskazują na choroby gruczołów ślinowych, które mogą mieć różne podłoże. Diagnoza nie zawsze może zostać postawiona jedynie na podstawie badania palpacyjnego, dlatego w celu dokładnej oceny podłoża choroby może być konieczna biopsja aspiracyjna cienkoigłowa. Pobrany podczas tego badania wycinek tkanek jest poddawany badaniu histopatologicznemu.
Choroby ślinianek dzielimy na nienowotworowe oraz nowotworowe. Nowotwory ślinianek mogą mieć charakter złośliwy lub być związane z obecnością niezłośliwych komórek. Na podstawie badania palpacyjnego lekarz ocenia m.in. konsystencję miąższu ślinianki, jej wielkość, obecność obrzęku, a także wygląd śliny. Bez użycia specjalistycznej aparatury diagnostycznej odbywa się również ocena ujścia przewodu wyprowadzającego, a także badana jest ruchomość ślinianki.
Choroby ślinianek o podłożu nienowotworowym
Częściej mamy do czynienia z nienowotworowymi chorobami gruczołów ślinowych, którym mogą sprzyjać bakterie bytujące na błonie śluzowej jamy ustnej. Zmiany chorobowe mogą pojawić się w obrębie różnych ślinianek, jednak dotyczą głównie ślinianki przyusznej. Do często diagnozowanych chorób ślinianek, które nie mają podłoża nowotworowego, zaliczamy m.in. stany zapalne ślinianek, które obejmują ich miąższ lub przewody wyprowadzające. Mogą być one bezpośrednio związane ze zmianami w obrębie ślinianek (zakażenia pierwotne) i mieć ostry lub przewlekły przebieg, a także stanowić powikłanie niektórych chorób – wówczas mamy do czynienia z wtórnym zakażeniem na tle wirusowym, bakteryjnym lub spowodowanym kamicą ślinianek. Choroba ta powoduje bolesny zastój śliny, a także objawy ogólnoustrojowe.
Do najczęściej diagnozowanych nienowotworowych schorzeń ślinianek zaliczamy m.in.:
- kamicę gruczołów ślinowych,
- zespół Sjӧgrena,
- ostre zakażenie bakteryjne ślinianek,
- przewlekłe zapalenie ślinianek.
Czynniki wywołujące zapalenie ślinianek to m.in.:
- niedobory żywieniowe (w szczególności niedobór białek i witamin),
- niedobory odpornościowe,
- zaburzenia ogólnoustrojowe,
- przewlekłe choroby wirusowe,
- zaburzenia endokrynologiczne (np. nadczynność tarczycy),
- próchnicę zębów i choroby przyzębia,
- zakażenia błony śluzowej jamy ustnej gardła,
- przewlekłe stany zapalne w obrębie jamy ustnej.
Schorzeniom ślinianek, które nie mają podłoża nowotworowego, sprzyja także zła higiena jamy ustnej oraz odwodnienie organizmu, które prowadzi do zaburzeń elektrolitowych i zmian w składzie śliny. Mogą być one także powikłaniem niektórych chorób neurologicznych i schorzeń przewlekłych innych narządów wydzielniczych – nawracające choroby ślinianek wskazują m.in. na marskość wątroby. Do rozwoju zapalenia ślinianek może także doprowadzić zły stan ogólny pacjenta oraz współistnienie kilku innych jednostek chorobowych.
W obrębie ślinianek diagnozowane są choroby nienowotworowe o zróżnicowanej etiologii. Części z nich możemy uniknąć, stosując odpowiednio zbilansowaną dietę, przyjmując właściwą ilość płynów, lecząc zęby i dziąsła, a także rezygnując z używek.
Najczęstsze nienowotworowe choroby ślinianek
Kamica ślinianki podżuchwowej lub ślinianki przyusznej to najczęściej diagnozowana z chorób gruczołów ślinowych. Na drugim miejscu znajduje się zespół Sjӧgrena.
Zespół Sjӧgrena to choroba autoimmunologiczna, która prowadzi nie tylko do wystąpienia zmian m.in. w śliniankach przyusznych, ale także pojawienia się nieprawidłowości w funkcjonowaniu gruczołów łzowych i narządów układu oddechowego. Są one skutkiem reakcji autoimmunologicznej skierowanej przeciwko gruczołom wydzielania zewnętrznego i tkance łącznej.
Nowotwory ślinianek – guzy łagodne, guzy złośliwe i guz mieszany
Guzy ślinianek najczęściej ujawniane są w obrębie gruczołu ślinianki przyusznej – 80% wszystkich przypadków diagnozowanych nowotworów rozwija się właśnie w tej śliniance. Znacznie rzadziej zmiany nowotworowe wykrywane są w śliniance podżuchwowej (10%), a także śliniance podjęzykowej i niewielkich gruczołach ślinowych (10%). Warto wiedzieć, że w obrębie ślinianki przyusznej rozwijają się przede wszystkim nowotwory łagodne.
W celu odróżnienia objawów nowotworu łagodnego od nowotworu złośliwego konieczne jest wykonanie specjalistycznych badań, jednak wstępna diagnoza stawiana jest także na podstawie występujących objawów, bo różnią się one w zależności od charakteru zmiany.
Objawy łagodnego guza ślinianki
Guz ślinianki o charakterze łagodnym rośnie powoli i przez długi czas nie wywołuje żadnych objawów. Guz łagodny jest guzem ruchomym, który może powodować asymetrię twarzy.
Objawy guza złośliwego ślinianki
Na nowotwory złośliwe ślinianek wskazuje szybki wzrost guza, jego unieruchomienie względem skóry i podłoża, a także ból, obrzęk oraz porażenie nerwu twarzowego. Mogą także pojawić się zaburzenia ogólnoustrojowe wynikające z procesu chorobowego oraz wystąpienia przerzutów do m.in. węzłów chłonnych. W obrębie gruczołu ślinowego może rozwinąć się także guz mieszany, czyli gruczolak wielopostaciowy.
Choroby ślinianek – czynniki ryzyka
Nowotwory gruczołów ślinowych nie są diagnozowane często. Stanowią zaledwie kilka procent wszystkich nowotworów głowy i szyi, jednak w ostatnich latach zauważalny jest wzrost liczby pacjentów, u których występują łagodne i złośliwe nowotwory gruczołów ślinowych. Może mieć to związek m.in. z działaniem czynników środowiskowych, stosowania niewłaściwie skomponowanej diety, a także korzystaniem z używek.
W każdej grupie wiekowej pacjentów większość spośród nowotworów ślinianek stanowią guzy łagodne. Odsetek guzów łagodnych i złośliwych znacząco zmienia się u pacjentów powyżej 70. roku życia. W tym przypadku mamy do czynienia z większym ryzykiem rozwoju nowotworu złośliwego, które sięga nawet 40-50%.
Na rozwój chorób ślinianek o podłożu nowotworowym częściej narażone są kobiety – widoczne jest powiązanie płci i rozwoju guzów łagodnych, co może mieć związek m.in. ze zmianami hormonalnymi w okresie menopauzy. U mężczyzn częściej występuje związany z paleniem tytoniu i nadużywaniem alkoholu guz Warthina.
Rak ślinianki to najczęściej gruczolak wielopostaciowy. Rzadziej w obrębie gruczołów ślinowych rozwija się gruczolak limfatyczny, gruczolakorak, guz gruczołowo-torbielowaty, a także guz śluzowo-naskórkowy.
Diagnostyka chorób ślinianek
Jak już zostało wspomniane, wstępna diagnoza stawiana jest na podstawie wywiadu lekarskiego oraz badania palpacyjnego, którego wyniki mogą być podstawą do wykonania np. biopsji cienkoigłowej, badania rezonansu magnetycznego, tomografii komputerowej, jak również USG ślinianek.
Leczenie chorób ślinianek
Leczenie gruczołów ślinowych uzależnione jest od podłoża choroby. Uwzględnia ono odpowiednio dobrane leczenie miejscowe, a także leczenie farmakologiczne. W przypadku przewlekłych schorzeń zapalnych, a także kamicy ślinianek, może być konieczne leczenie chirurgiczne, które odbywa się w znieczuleniu ogólnym.
Wdrożenie odpowiedniej terapii w przypadku raka ślinianki ma znaczący wpływ na rokowania pacjentów. W przypadku nowotworów złośliwych ślinianek, które są bezwzględnym wskazaniem do usunięcia gruczołów ślinowych, pojawia się poważny problem, bo znacznie powiększone ślinianki przyuszne powodują porażenie nerwu twarzowego. Niewłaściwie wykonany zabieg chirurgiczny może trwale uszkodzić nerw twarzowy, dlatego każdy zabieg wymaga precyzyjnego zaplanowania, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia jego powikłań.
Czytaj też:
Nalot na języku. 5 prawdopodobnych przyczynCzytaj też:
Co może oznaczać suchość w ustach?