Mniszek lekarski (mniszek pospolity) jest rośliną znaną pod wieloma nazwami zwyczajowymi np. mlecz, dmuchawiec, mleczaj i męska stałość. Powszechnie uważany jest za trudny do wyplenienia chwast, jednak ma wyjątkowe właściwości lecznicze. Choć roślina ta od wieków stosowana jest w ziołolecznictwie, to od niedawna budzi rosnące zainteresowanie wśród naukowców. Jest to związane m.in. z wysoką zawartością składników aktywnych np. z grupy fenoli, które mogą znaleźć szerokie zastosowanie w medycynie konwencjonalnej.
Szczególnie dużym zainteresowaniem badaczy cieszą się właściwości antyoksydacyjne i przeciwnowotworowe mniszka lekarskiego. Badania dowiodły, że mniszek pospolity wykazuje również działanie przeciwbakteryjne, działanie moczopędne i działanie przeciwzapalne. Skarbnica związków prozdrowotnych, którą jest mniszek lekarski, pozwala czerpać z wyjątkowego działania naturalnych preparatów w celu wsparcia leczenia różnych schorzeń, a także łagodzenia powszechnie występujących dolegliwości.
Tradycyjnie mniszek lekarski stosowany był m.in. w celu redukcji przebarwień skóry np. plam wątrobowych. Kurację z zastosowaniem tej rośliny stosowano również u osób cierpiących na bezsenność. Spożywanie naparów z mniszka lekarskiego zalecał m.in. Teofrast z Eresos – grecki uczony i filozof. We współczesnej medycynie roślina ta badana jest m.in. w kierunku redukcji stresu oksydacyjnego, który jest jedną z przyczyn rozwoju nowotworów.
Ciekawostka: mniszek lekarski to roślina jadalna – świeże liście i kwiatostany mniszka można dodawać do sałatek. Suszony korzeń mniszka lekarskiego może być stosowany jako zamiennik kawy – przygotowany z niego napar ma działanie pobudzające. Warto dowiedzieć się więcej na temat działania i zastosowania mniszka lekarskiego w leczeniu częstych schorzeń i dolegliwości m.in. ze strony układu pokarmowego.
Spożywanie mniszka lekarskiego oraz stosowanie naparów i innych preparatów leczniczych z tej rośliny polecane jest np. dla osób po przebytym wirusowym zapaleniu wątroby. Polecane jest stosowanie mniszka lekarskiego także w okresie rekonwalescencji innych schorzeń, które dotyczą narządów układu pokarmowego i narządów układu moczowego, a także chorób powodujących ogólne osłabienie i brak apetytu.
Jak wygląda mniszek lekarski?
Mniszek pospolity to roślina o charakterystycznym wyglądzie. Szczególnie łatwo ją znaleźć m.in. na łące w okresie kwitnienia, kiedy wytwarza duże, żółte, mocno postrzępione kwiatostany, które osadzone są na bezlistnej łodydze. Łodygi mniszka lekarskiego są puste w środku, przypominając swoim wyglądem rurkę, której średnica może wynosić nawet 5 mm. Po złamaniu łodygi pojawia się piekący sok mleczny.
Liście mniszka lekarskiego zmieniają swój kształt wraz ze wzrostem rośliny. Początkowo są owalne, jednak z czasem stają się lancetowate i pojawiają się na nich wcięcia; tworzą skupioną wokół podstawy kwiatostanu rozetę liści. Korzeń mniszka lekarskiego jest długi, brunatny z zewnątrz i biały w środku.
Po przekwitnięciu, w miejscu kwiatostanu powstaje charakterystyczna, puszysta kula owocników, które rozsiewane są podczas podmuchów wiatru. Mniszek lekarski jest rośliną, która szybko rozprzestrzenia się na dużych obszarach, co sprawia, że bywa zwalczany m.in. za pomocą środków chemicznych.
Surowiec leczniczy, który stosowany jest do produkcji leków roślinnych, stanowią dorodne korzenie mniszka lekarskiego, których średnica przekracza 1 cm, liście i pąki kwiatowe. Z wszystkich części rośliny może być wytwarzany syrop z mniszka, który bywa nazywany „miodkiem”.
Mniszek lekarski a mlecz polny
Mniszek lekarski można pomylić z mleczem polnym. Choć pochodzą one z jednej rodziny astrowatych, to właściwości lecznicze wykazuje tylko mniszek lekarski. Mlecz polny możemy rozpoznać po mniejszych kwiatostanach, które po przekwitnięciu nie tworzą kulistych dmuchawców, a także braku rozety liści i łodydze, która nie jest pozbawiona liści i pusta w środku.
Nazwa „mniszek lekarski” ma związek z charakterystycznym wyglądem górnej części łodygi, która została pozbawiona owocników – przypomina ona ogoloną głowę mnicha okoloną wieńcem z zaschniętych listków.
Mylenie mniszka lekarskiego i mlecza polnego jest dość częste, co ma związek m.in. z regionalnym stosowaniem w odniesieniu do mniszka lekarskiego nazwy „mlecz”.
Zbieranie mniszka lekarskiego w celu pozyskania kwiatostanów, liści i korzeni powinno odbywać się na terenie, który nie jest zanieczyszczony środkami ochrony roślin i nawozami sztucznymi oraz metalami ciężkimi i innymi związkami np. ze spalin samochodowych. Mniszek lekarski możemy uprawiać w celu zyskania dostępu do surowca leczniczego – rośnie na każdym typie gleby i jest wyjątkowo łatwy w uprawie.
Do produkcji naturalnych preparatów leczniczych, które dostępne są w aptekach, służą wszystkie części rośliny.
Właściwości lecznicze mniszka lekarskiego
Właściwości lecznicze mniszka są związane z zawartością wielu aktywnych związków, które mają pozytywny wpływ na żołądek, wątrobę, woreczek żółciowy, trzustkę, śledzionę i nerki.
W mniszku lekarskim znajdują się cenne składniki. Są to m.in.:
- związki gorzkie,
- flawonoidy,
- kwasy organiczne (np. kwasy fenolowe),
- kumaryny,
- inulina,
- enzymy,
- białka,
- witaminy (C, A, E),
- sole mineralne (sole żelaza, wapnia i fosforu),
- gumy roślinne,
- olejki eteryczne,
- związki śluzowe.
Zawarte w mniszku lekarskim związki wykazują mają m.in. działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne oraz osłonowe. Badania dowiodły pozytywnego wpływu ekstraktu z mniszka lekarskiego na komórki wątroby zagrożone uszkodzeniem na skutek m.in. przyjęcia zbyt dużej dawki niektórych leków oraz alkoholu etylowego.
Ekstrakty z mniszka okazały się również bardzo pomocne w redukcji różnych drobnoustrojów np. bakterii E. coli oraz innych bakterii Gram-ujemnych. Nie wykazano jednak skuteczności mniszka lekarskiego w przypadku zakażeń bakteriami Gram-dodatnimi. Co więcej, mniszek lekarski redukuje stany zapalne w obrębie narządów układu pokarmowego m.in. wątroby, trzustki i śledziony, a także narządów układu moczowego.
Badania mające na celu określenie wpływu wodnych i alkoholowych roztworów, które zostały pozyskane z korzeni, liści i kwiatów mniszka, dowiodły również ich działanie przeciwnowotworowe. Badania in vitro na komórkach nowotworu piersi i prostaty potwierdziły, że ekstrakt pozyskany z liści mniszka lekarskiego skutecznie hamuje namnażanie się komórek raka prostaty, a ekstrakt z korzenia mniszka komórek raka piersi. Co więcej, ekstrakt z mniszka wykazuje również działanie ochronne na etapie leczenia antynowotworowego – testy na szczurach potwierdziły jego immunostymulujący wpływ na układ odpornościowy.
Właściwości mniszka lekarskiego uwzględniają również działanie przeciwcukrzycowe i przeciwmiażdżycowe. Roślina ta spowalnia wchłanianie cukru i obniża IG spożywanych pokarmów, dzięki czemu umożliwia regulację gospodarki węglowodanowej organizmu.
Zastosowanie mniszka lekarskiego
Ze względu na bogaty skład mniszek lekarski od wieków znajdował zastosowanie m.in. w chińskiej medycynie ludowej. Na terenie Polski tradycyjnie był stosowany w celach kosmetycznych do usuwania przebarwień od słońca np. piegów, a także usuwania brodawek i leczenia wysypki łojotokowej. Napar z korzenia mniszka lekarskiego znajdował tradycyjnie zastosowanie w celu pobudzenia apetytu, zwiększenia wydzielania żółci i redukcji zaburzeń trawiennych. Prowadzone badania potwierdziły pozytywny wpływ mniszka lekarskiego na układ pokarmowy – mniszek lekarski zapewnia normalizację całego procesu trawienia, co sprawia, że jest on obecnie stosowany jako środek wspomagający leczenie m.in. niedokwasoty żołądka, kamicy pęcherzyka żółciowego i kamicy nerkowej.
Zastosowanie mniszka lekarskiego uwzględnia m.in.:
- niektóre choroby skóry i defekty kosmetyczne,
- profilaktykę i leczenie kamicy nerkowej,
- profilaktykę i leczenie kamicy woreczka żółciowego,
- profilaktykę i leczenie chorób nerek,
- łagodzenie objawów niestrawności,
- obniżanie poziomu złego cholesterolu,
- redukcję objawów infekcji układu oddechowego,
- poprawę odporności organizmu,
- przyśpieszenie gojenia ran.
Spożywanie mniszka lekarskiego zwiększa wydzielanie kwasu żołądkowego i żółci, przeciwdziała zastojowi żółci i powstawaniu kamieni żółciowych, działa moczopędnie i antyseptycznie na układ moczowy, usprawnia proces trawienia i ma działanie odtruwające, jednak nie każdy może czerpać z prozdrowotnego działania tej rośliny.
Mniszek lekarski – przeciwwskazania
Przeciwwskazania do stosowania mniszka lekarskiego to m.in.:
- niedrożność dróg żółciowych,
- nadmierne wydzielanie kwasów żołądkowych,
- niedrożność jelit.
Przeciwwskazaniem do stosowania mniszka lekarskiego jest także nadwrażliwość lub alergia na tę roślinę. Szczególną ostrożność powinny zachować osoby, u których wystąpiła w przeszłości reakcja alergiczna na rośliny z rodziny astrowatych.
Czytaj też:
Zioła na cukrzycę – co warto stosować jako uzupełnienie terapii (nie zamiast leczenia)?Czytaj też:
Zioła na dnę moczanową, czyli jak wspomóc skuteczność terapii podstawowej przy podagrze