Potworniak jajnika – jak się objawia, skąd wzięła się nazwa, diagnostyka i leczenie

Potworniak nie jest najczęstszym nowotworem jajnika, jednak wyróżnia się pod względem budowy. To bardzo nietypowy guz, który tworzą komórki zarodkowe, czyli komórki, z których różnicują się poszczególne struktury ludzkiego organizmu na etapie rozwoju embrionalnego. Potworniak dotyczy w większości młodych kobiet, które przez długi czas mogą nie wiedzieć o jego istnieniu. Zazwyczaj guz rozwija się w prawym jajniku, jednak nie jest to regułą. Na potworniaka wskazują zarówno objawy związane z jamą brzuszną, jak i np. zaburzenia hormonalne oraz nieprawidłowe wyniki badań krwi.

Czym jest potworniak jajnika?

Potworniaki jajnika stanowią 10-20% wszystkich zdiagnozowanych nowotworów jajników. Choć choroba nowotworowa napawa nas lękiem, to w tym przypadku, zmiany mają najczęściej niezłośliwy charakter, co sprawia, że nie stanowią znacznego zagrożenia dla zdrowia. Istnieje jednak ryzyko, że rosnąca torbiel skórzasta doprowadzi do powikłań np. pęknięcia jajnika, dlatego bardzo ważne jest systematyczne wykonywanie badań profilaktycznych. Każda kobieta powinna przynajmniej raz w roku odwiedzić ginekologa oraz konsultować z lekarzem wszystkie dolegliwości, które mogą wskazywać na nowotwory i inne choroby, związane z układem rozrodczym. Potworniak to jeden z nowotworów, które dotyczą osób w wieku rozrodczym; najczęściej diagnozowany jest u młodych kobiet przed 30. rokiem życia.

Skąd wzięła się nazwa „potworniak”?

Nazwa „potworniak” (łac. teratoma) związana jest z nietypowym wyglądem guzów. Jest on bardzo specyficzny, ponieważ potworniaki wywodzą się z komórek germinalnych, inaczej wielopotencjalnych komórek zarodkowych. Co to oznacza? Potworniaki zawierają komórki, które wywodzą się z wszystkich listków zarodkowych – z komórek zarodkowych na etapie embrionalnym rozwijają się tkanki budujące ludzki organizm np. włosy i zęby. Potworniaki mogą przybierać bardzo dziwne formy. W obrębie potworniaka mogą pojawiać się np. zdeformowane zęby, zdeformowana tkanka chrzęstna, pukle włosów, naskórkowe gruczoły łojowe, gruczoły potowe oraz fragmenty kości. To sprawia, że nowotwór zyskał nietypową i dość przerażającą nazwę, jednak w przypadku potworniaka jajnika, mamy zwykle do czynienia z łagodną zmianą nowotworową. Musimy jednak wiedzieć, że niewielki odsetek potworniaków to guzy złośliwe, które powodują powstawanie przerzutów. Pod względem charakteru zmiany te różnicowane są na potworniaki dojrzałe, które najczęściej są niezłośliwe oraz potworniaki niedojrzałe, które są nowotworami złośliwymi.

Potworniaki dojrzałe i niedojrzałe – to trzeba wiedzieć!

Potworniaki dojrzałe i potworniaki niedojrzałe wywodzą się z tych samych listków zarodkowych, jednak w przypadku potworniaków niedojrzałych, mamy do czynienia z obecnością nie tylko komórek mezodermy, ektodermy i endodermy, ale także komórek trofoblastu.

Potworniaki cechują się litą lub torbielowatą budową i najczęściej lokalizują się w jajnikach oraz jądrach, jednak mogą się także tworzyć np. w klatce piersiowej. Rodzaj potworniaka wpływa nie tylko na charakter zmiany, ale także tempo jej wzrostu i budowę. Jak już zostało wspomniane, te dojrzałe, które stanowią większość nowotworów jajnika, cechują się bardzo zróżnicowaną budową, przyjmując postać np. torbieli jajników wypełnionych łojem. Zmiany te osiągają nieraz znaczne rozmiary, co wiąże się z ryzykiem pęknięcia jajnika oraz zapalenia otrzewnej.

W przypadku potworniaków dojrzałych mamy do czynienia ze zmianami, które powoli zwiększają swój rozmiar. Są one diagnozowane u noworodków oraz osób dorosłych. W 98% potworniaków dojrzałych mamy do czynienia z łagodną zmianą nowotworową, która nie odnawia się po usunięciu z organizmu. Jedynie 2% potworniaków dojrzałych przyczynia się do rozwoju złośliwego raka płaskonabłonkowego.

Niedojrzałe potworniaki charakteryzują się bardzo szybkim tempem wzrostu i najczęściej są diagnozowane u osób młodych. Te złośliwe zmiany nowotworowe powodują zgon w przypadku około 50% pacjentów. Niedojrzały potworniak jajnika bardzo szybko wywołuje niepokojące objawy. Pojawiają się one zwykle po kilku tygodniach od momentu utworzenia się guza.

Zarówno potworniaki dojrzałe, jak i niedojrzałe najczęściej diagnozowane są u kobiet i mężczyzn w wieku rozrodczym. Na ich obecność w organizmie początkowo może wskazywać pojawiające się nagle wodobrzusze lub szybko rosnący guz w okolicach worka mosznowego.

Potworniak dojrzały rośnie powoli, więc związane z nim objawy są mniej nasilone i przez długi czas nie wpływają na samopoczucie. 98% potworniaków jajnika stanowią stosunkowo niegroźne torbiele skórzaste; jedynie 2% guzów ma postać litą.

Oprócz potworniaków dojrzałych i niedojrzałych, które wywodzą się z komórek wszystkich trzech listków zarodkowych, wyróżniamy także potworniaki jednolistkowe, czyli m.in. wole jajnikowe i zespół rakowiaka.

Objawy potworniaka jajnika

Potworniaki jajnika są najczęściej wykrywane u bardzo młodych dziewcząt, co ma związek z ich etiologią – potworniak jajnika jest rakiem zarodkowym, który może się rozwinąć jeszcze w fazie życia płodowego i bardzo powoli wzrastać, ujawniając się w wieku rozrodczym. Guzy wrodzone to szczególnie podstępny rodzaj nowotworów, dlatego nie powinniśmy bagatelizować objawów, które mogą na nie wskazywać.

Jakie objawy mogą wskazywać na potworniaka jajnika? Większość nowotworów jajnika wywołuje podobne objawy, do których zaliczamy m.in.:

• pobolewania jamy brzusznej,
• zaburzenia miesiączkowania,
• nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych,
• powiększenie obwodu brzucha,
• wyczuwalny ucisk lub inny dyskomfort w okolicy jajnika,
• ból w dole pleców.

Większość zdiagnozowanych pacjentek zgłasza się do lekarza przede wszystkim z powodu pobolewania w jamie brzusznej. Ból o różnym stopniu nasilenia i charakterze może przyjąć postać przewlekłą, nasilając się np. podczas aktywności fizycznej oraz menstruacji.

Ze względu na etiologię choroby, potworniak może powodować także dość nietypowe objawy, które nie są bezpośrednio związane z jamą brzuszną. Guz może zawierać komórki, które w prawidłowych warunkach budują tarczycę lub inne gruczoły wydzielania wewnętrznego, zaburzając gospodarkę hormonalną organizmu. Zdarza się, że u pacjentek występują np. objawy nadczynności tarczycy, choć gruczoł ten funkcjonuje w prawidłowy sposób.

Potworniak może również wywoływać objawy typowe dla dolegliwości gastrycznych np. wzdęcia, bóle w obrębie jamy brzusznej i nudności, a także objawy typowe dla infekcji układu moczowego, czyli ból w dole brzucha i częste parcie na pęcherz oraz wrażenie niepełnego opróżnienia pęcherza, co ma związek z jego uciskiem na narządy układu moczowego. Co więcej, na skutek wzrostu potworniaka może dochodzić do zaburzeń krążenia, które również są przyczyną bólu w jamie brzusznej i okolicy pleców.

Potworniak niedojrzały także jest przyczyną pojawienia się typowych i nietypowych dolegliwości. W przypadku potworniaka niedojrzałego mamy do czynienia z bardzo szybkim zwiększaniem się obwodu brzucha oraz poważnym zagrożeniem wystąpienia przerzutów. W niektórych przypadkach, oprócz dolegliwości lokalizujących się w jamie brzusznej, pojawiają się także inne objawy, które wskazują na konieczność poszukiwania w organizmie zmian nowotworowych. To m.in. powiększenie węzłów chłonnych, pogarszające się samopoczucie, chudnięcie, brak sił, nawracająca gorączka lub stan podgorączkowy.

Objawy potworniaka nigdy nie powinny być bagatelizowane. Choć większość młodych dziewcząt i kobiet na różnym etapie życia, na ogół odczuwa ból brzucha, który pojawia się w różnych fazach cyklu menstruacyjnego, to nawracające dolegliwości, nawet jeżeli nie są bardzo uciążliwe, powinny być konsultowane z lekarzem. Wykona on niezbędne badania diagnostyczne, które pozwolą postawić prawidłową diagnozę. Nie należy czekać, aż dolegliwości same ustąpią. Każda kobieta powinna być świadoma konsekwencji wynikających z zaniedbań oraz bagatelizowania objawów, które wskazują na nowotwór jajnika lub inne choroby narządów rozrodczych.

Potworniak jajnika – diagnostyka

Jak już zostało wspomniane, potworniak jajnika jest zwykle wykrywany podczas rutynowych badań profilaktycznych, które wykonuje się w gabinecie ginekologicznym. Zdarza się, że podejrzana zmiana zostanie ujawniona podczas USG jamy brzusznej, prześwietlenia kręgosłupa lub wykonywania USG miednicy w poszukiwaniu przyczyny nawracających i występujących przewlekle dolegliwości bólowych. W momencie ujawnienia torbieli wykonuje się dodatkowe, specjalistyczne badania diagnostyczne m.in. rezonans magnetyczny, tomografię komputerową oraz RTG jamy brzusznej. Na potworniaka jajnika wskazują również podwyższone markery nowotworowe AFP, CA 125 i LDH.

Potworniak może zostać wykryty podczas badania USG, które wykonywane jest przez powłoki brzuszne, jak i podczas badania USG, które wykonywane jest przez pochwę. Diagnostyka ultrasonograficzna jest jednym z badań, które pozwalają w bezpieczny dla zdrowia sposób kontrolować stan zdrowia narządów układu rozrodczego, jak również monitorować wzrost wykrytych zmian.

Leczenie potworniaka jajnika

Leczenie potworniaka jajnika, w różnym stopniu zaawansowania choroby, jest dobierane indywidualnie do potrzeb pacjentki. Dojrzałe potworniaki rosną bardzo wolno, co sprawia, że zmiany o średnicy do kilku centymetrów, mogą przez dłuższy czas pozostawać pod obserwacją lekarza. Wówczas konieczne jest systematyczne wykonywanie badań oraz zgłaszanie lekarzowi każdej dolegliwości, która może wskazywać na powiększenie się potworniaka lub związane z nim powikłania.

W przypadku większych potworniaków stosowane jest leczenie operacyjne, które może uwzględniać usunięcie zmiany metodą laparoskopową lub podczas tradycyjnego zabiegu chirurgicznego. Zakres operacji to kwestia indywidualna – dobór leczenia ma związek m.in. ze stopniem złośliwości zmiany nowotworowej, jej dokładną lokalizacją i wielkością guza. W przypadku potworniaków dojrzałych wykonuje się operację oszczędzającą, zwłaszcza w przypadku kobiet, które są w wieku rozrodczym i planują zajść w ciążę. Radykalnego postępowania wymagają najczęściej formy niedojrzałe potworniaków, które są wskazaniem do jednostronnego usunięcia jajnika lub wykonania operacji usunięcia macicy wraz z innymi narządami układu rozrodczego. Ma to na celu ograniczenie ryzyka związanego z rzadko diagnozowanym potworniakiem niedojrzałym.

Wycięty guz zawsze oddawany jest do badania histopatologicznego, które pozwala sprawdzić, czy w potworniaku nie występują komórki nowotworu złośliwego. Leczenie potworniaka niedojrzałego, oprócz zabiegu chirurgicznego, uwzględnia także terapie antynowotworowe, czyli radioterapię i chemioterapię. Leczenie dobierane jest do indywidualnych potrzeb każdej pacjentki i ma na celu zarówno neutralizację komórek nowotworu pierwotnego, jak i związanych z nim przerzutów.