Konflikt serologiczny – przyczyny, skutki i leczenie

Dziecko dziedziczy grupę krwi RH po matce i po ojcu, co jest pewnym zagrożeniem. Na skutek niezgodności grupy Rh pomiędzy matką i płodem może dojść do konfliktu serologicznego, którego skutkiem jest choroba hemolityczna płodu i choroba hemolityczna noworodka. Nasilenie choroby hemolitycznej może być różne. Na etapie wczesnej diagnostyki ciąży lekarz ginekolog zleca oznaczenie grupy krwi i czynnika Rh matki oraz ojca dziecka w celu uniknięcia zagrożenia, które związane jest z konfliktem serologicznym.

Kiedy może dojść do konfliktu serologicznego?

Do konfliktu serologicznego może dojść nie tylko pomiędzy kobietą ciężarną i płodem, ale także podczas transfuzji krwi. Jeżeli kobieta w każdej ciąży jest pod opieką ginekologa, to można rozpoznać konflikt serologiczny, co sprawia, że ryzyko związane z chorobą hemolityczną płodu jest minimalne.

Ważne! Choć konflikt serologiczny rzadko występuje w pierwszej ciąży, powoduje pewne zagrożenie podczas porodu oraz w sytuacji, gdy do krwi matki przeniknie krew dziecka. Warto wiedzieć, że układ krążenia płodu i matki oddziela bariera w postaci łożyska, co w pewien sposób ogranicza ryzyko związane z innym czynnikiem Rh matki i płodu, jednak zawsze istnieje zagrożenie, że dojdzie do zmieszania krwi np. na skutek pęknięcia łożyska. Ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego zwiększa się w drugiej ciąży, dlatego ważna jest odpowiednia profilaktyka konfliktu serologicznego, która uwzględnia podanie surowicy anty-D. Dzięki niej układ immunologiczny matki nie wytworzy przeciwciał, które będą zwalczały niezgodny z jej grupą krwi czynnik Rh na krwinkach czerwonych płodu.

W przypadku konfliktu serologicznego istnieje poważne zagrożenie zgonem dziecka na skutek rozpadu krwinek płodu, do którego prowadzą wytwarzane przez organizm matki przeciwciała anty-D.

Przyczyny konfliktu serologicznego

Grupy krwi matki i płodu mogą się różnić. To samo dotyczy grupy Rh. Za kodowanie grupy krwi odpowiadają antygeny, czyli specyficzne białka, które znajdują się na powierzchni komórek krwi. Do komórek krwi zaliczamy białe krwinki oraz czerwone krwinki, a także płytki krwi. Antygeny grupują się w różne układy, co sprawia, że wyróżniamy kilka grup krwi. Na układ Rh składa się 5 antygenów. Większość populacji rasy białej ma grupę krwi Rh+. Do konfliktu serologicznego dochodzi, gdy matka ma grupę krwi Rh-, a dziecko po ojcu odziedziczy grupę krwi Rh+. Niezgodność w układzie Rh krwi matki i dziecka powoduje, że organizm matki wytwarza przeciwciała anty-D, które skierowane są przeciwko komórkom krwi dziecka.

Ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego w pierwszej ciąży jest niewielkie. Łożysko stanowi barierę pomiędzy układem krwionośnym kobiety i układem krwionośnym płodu. Zabezpiecza to przed zmieszaniem się krwi oraz uruchomieniem reakcji immunologicznej. Przeciwciała anty-D nie są wytwarzane do momentu rozpoznania przez organizm kobiety ciężarnej nieprawidłowego czynnika Rh w krwi dziecka. Raz wytworzone przeciwciała anty D zostają zapamiętane przez organizm, co powoduje, że wystąpienie konfliktu serologicznego w kolejnej ciąży jest o wiele bardziej prawdopodobne. W sporym uproszczeniu – konflikt serologiczny polega na zwalczaniu przez organizm matki niezgodnego z jej grupą krwi czynnika Rh płodu.

Uruchomienie reakcji immunologicznej prowadzi do rozwoju choroby hemolitycznej płodu. Choroba ta może mieć różne nasilenie. Aby zapobiegać chorobie hemolitycznej w kolejnych ciążach, niezbędne jest podanie kobiecie po porodzie ludzkich immunoglobulin anty-D.

Zdarza się, że konflikt serologiczny występuje także przy niezgodności grupy krwi. W tym przypadku mamy do czynienia jednak z łagodniejszą reakcją organizmu, która nie zagraża dziecku w tak dużym stopniu, jak niezgodność czynnika Rh. Do konfliktu serologicznego, związanego z grupą krwi, dochodzi wówczas, gdy kobieta ciężarna ma grupę krwi 0, a płód odziedziczy po ojcu grupę A lub B.

Jakie są skutki konfliktu serologicznego?

Konflikt serologiczny zagraża przede wszystkim dziecku, co ma związek z uruchomieniem reakcji immunologicznej, która skierowana jest przeciwko komórkom krwi płodu. Przeciwciała anty-D atakują komórki krwi dziecka, prowadząc do ich rozpadu. Skutkiem tego jest niedokrwistość, a także niedotlenienie narządów wewnętrznych oraz ich uszkodzenie na skutek braku tlenu. Niedotlenienie dziecka w łonie matki może doprowadzić do jego zgonu, a także poważnego upośledzenia funkcji różnych narządów i układów. Dzięki postępowi medycyny możliwe jest leczenie konfliktu serologicznego, do którego doszło na etapie ciąży, zarówno w sytuacji, gdy dojdzie do wymieszania się krwi płynącej w krwiobiegu płodu i krwi płynącej w krwiobiegu matki, jak i w czasie kolejnych ciąż, jeżeli po pierwszym porodzie nie została podana surowica anty-D.

Oznaczenie grupy krwi matki w pierwszym trymestrze ciąży pozwala przygotować się na ewentualne zagrożenia i rozpocząć odpowiednią profilaktykę śródciążową – kobieta otrzymuje immunoglobulinę anty-D, dzięki której można zapobiec konfliktowi serologicznemu.

Kiedy występuje największe zagrożenie konfliktem serologicznym?

Zagrożenie związane z konfliktem serologicznym jest największe, gdy matka ma grupę krwi z czynnikiem Rh-, a ojciec ma grupę krwi z czynnikiem Rh+. Wówczas istnieje duże ryzyko, że dziecko odziedziczy czynnik Rh po ojcu, co wywoła chorobę hemolityczną. Jak już zostało wspomniane, przypadku konfliktu serologicznego pierwsza ciąża jest stosunkowo bezpieczna, bo bariera, którą tworzy łożysko, nie pozwala na to, aby krew płodu i krew matki się zmieszały. Ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego w pierwszej ciąży pojawia się podczas zabiegów wewnątrzmacicznych, a także, gdy dojdzie np. do pęknięcia łożyska. Kontakt krwi matki z krwią płodu jest także podczas porodu.

Ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego jest również wysokie po poronieniu oraz po usunięciu ciąży.

Kiedy konflikt serologiczny nie występuje?

Brak jest ryzyka wystąpienia konfliktu serologicznego, gdy zarówno matka, jak i ojciec dziecka mają grupę krwi Rh-, a także, gdy kobieta ma grupę krwi Rh+ a ojciec dziecka grupę Rh-.

Leczenie konfliktu serologicznego

Jeżeli kobieta w pierwszej ciąży nie otrzymała surowicy anty-D lub doszło do powikłań, które spowodowały, że pewna ilość krwi dziecka wymieszała się z krwią matki, niezbędne jest rozpoczęcie działań, które mają na celu ratowanie życia dziecka. Na skutek konfliktu serologicznego może dojść między innymi do uogólnionego obrzęku płodu i jego zgonu. Aby zapobiegać skutkom konfliktu serologicznego, może być podanie immunoglobuliny anty-D jeszcze na etapie ciąży, a także wykonywane są transfuzje wewnątrzmaciczne u płodu, którego komórki krwi niszczone są przez przeciwciała matki.