Makrogruczolak przysadki mózgowej – przyczyny, objawy i diagnostyka

Makrogruczolak przysadki mózgowej to guz wywodzący się z tkanki nabłonkowej, który dość często wykrywany jest przypadkowo, bo przez długi czas może nie wywoływać objawów chorobowych. Oprócz makrogruczolaka w obrębie przysadki mogą powstać także mikrogruczolaki. Guzy te różnią się pod względem rozmiaru – makrogruczolaki to guzy o średnicy powyżej 1 cm, a mikrogruczolaki mają średnicę poniżej 1 cm.

Biorąc pod uwagę niewielkie rozmiary przysadki mózgowej, której średnica nie przekracza 1 cm, zarówno makrogruczolaki, jak i mikrogruczolaki w znacznym stopniu zaburzają funkcjonowanie tego gruczołu wydzielania wewnętrznego, prowadząc również do pojawienia się nieprawidłowości w pracy sąsiadujących z przysadką mózgową struktur mózgu.

Wszystkie zaburzenia w pracy przysadki mózgowej są przyczyną poważnych problemów zdrowotnych. W przypadku gruczolaków przysadki mózgowej mogą pojawić się niespecyficzne objawy chorobowe. Warto dowiedzieć się więcej na temat budowy i funkcji przysadki mózgowej, a także objawów, które może powodować zmiana nowotworowa w postaci makrogruczolaka.

Czym jest przysadka mózgowa i gdzie się znajduje?

Przysadka mózgowa jest bardzo ważnym gruczołem wydzielania wewnętrznego. Znajduje się w dole czaszki, który nazywany jest siodłem tureckim. Praca przysadki mózgowej jest bezpośrednio związana z pracą podwzgórza mózgowego.

Przysadka mózgowa odpowiedzialna jest za wytwarzanie i wydzielanie do krwiobiegu kontrolujących przebieg wielu reakcji biologicznych hormonów. Zaliczana jest do nadrzędnych gruczołów wydzielania wewnętrznego, bo warunkuje przebieg podstawowych procesów życiowych.

W budowie przysadki mózgowej możemy wyróżnić trzy płaty – płat przedni, płat środkowy i płat tylny. Za wydzielanie hormonów przysadki mózgowej odpowiedzialny jest przedni i środkowy płat tego gruczołu wydzielania wewnętrznego. Płat tylny przysadki magazynuje hormony oraz jest funkcjonalnie związany z podwzgórzem.

Jakie hormony wydziela przysadka mózgowa?

Hormony wydzielane przez przedni płat przysadki mózgowej to:

• hormon wzrostu (GH),
• prolaktyna (PRL),
• hormon tyreotropowy (TSH),
• hormon adrenokortykotropowy (ACTH),
• hormon luteinizujący (LH),
• hormon folikulotropowy (FSH),
• endorfiny (PEA).

Środkowy płat przysadki mózgowej wydziela m.in. melanotropinę (MSH). W tylnym płacie przysadki mózgowej magazynowana jest oksytocyna i wazopresyna (ADH).

Aktywność hormonalna przysadki mózgowej w bezpośredni sposób wpływa na aktywność innych gruczołów wydzielania wewnętrznego, co powoduje, że schorzenia przysadki mózgowej w znaczącym stopniu zaburzają prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Zaburzenia w funkcjonowaniu przysadki mózgowej mogą być spowodowane przez schorzenia wrodzone oraz nabyte.

W przypadku wydzielania zbyt dużej ilości hormonów przysadki mózgowej, mamy do czynienia z nadczynnością tego gruczołu wydzielania wewnętrznego. Jeżeli przysadka produkuje zbyt mało hormonów, to mamy do czynienia z jej niedoczynnością. Zarówno nadczynność, jak i niedoczynność przysadki mózgowej w niekorzystny sposób oddziałują na pracę organizmu. Nadczynność przysadki mózgowej może być spowodowana m.in. przez aktywnego hormonalnie gruczolaka.

Guz przysadki mózgowej – przyczyny. Dlaczego pojawia się gruczolak przysadki?

Guz przysadki mózgowej (gruczolak przysadki) to zmiana o charakterze nowotworowym. Na rozwój gruczolaków istotny wpływ mają czynniki genetyczne. Zdarza się, że makrogruczolak przysadki mózgowej lub mikrogruczolak przysadki mózgowej jest objawem zespołu mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej. Nadal nie zostały poznane dokładne przyczyny powstawania makro i mikrogruczolaków przysadki mózgowej oraz innych guzów nowotworowych, które powstają wewnątrz czaszki.

Zdarza się, że guz przysadki mózgowej (gruczolak przysadki) nie wywołuje objawów chorobowych (incydentaloma przysadki) i wówczas nie stanowi poważnego zagrożenia dla zdrowia i życia. Powolny wzrost nieczynnego hormonalnie guza przysadki jest wskazaniem do systematycznej obserwacji chorego.

Jeżeli w obrębie przysadki mózgowej powstaną guzy hormonalnie czynne, to oprócz ucisku rozrastającego się na struktury obok guza przysadki mózgowej (gruczolaka przysadki) i związanych z nim objawów miejscowych, pojawiają się także zaburzenia w gospodarce hormonalnej organizmu, które mogą objawiać się w bardzo nietypowy sposób. Gruczolaki przysadki mózgowej zwykle wydzielają jeden hormon, jednak zdarzały się również przypadki gruczolaków, które wytwarzały kilka różnych hormonów przysadki mózgowej, powodując nie tylko poważne problemy diagnostyczne, ale również znaczne szkody w organizmie.

Jakie guzy przysadki mózgowej diagnozowane są najczęściej?

Większość diagnozowanych w obrębie przysadki zmian nowotworowych to guzy łagodne o powolnym wzroście i długotrwałym bezobjawowym przebiegu choroby. Zwykle łagodne gruczolaki przysadki mózgowej są wykrywane przypadkowo podczas badań obrazowych. Jeżeli guz nie wywołuje objawów chorobowych, to najczęściej poddawany jest jedynie obserwacji.

W obrębie przysadki mózgowej mogą utworzyć się także guzy będące skutkiem rozprzestrzeniania się komórek nowotworu z innych narządów i układów. W przypadku guzów przerzutowych oraz tworzących się w przysadce np. glejaków i chłoniaków, mamy do czynienia z nowotworem złośliwym, który zagraża zdrowiu i życiu.

Aktywne hormonalnie gruczolaki przysadki mózgowej dzielimy na:

• gruczolaki tyreotropinowe (guz tyreotropinyowy),
• gruczolaki prolaktynowe (guz prolaktynyowy),
• gruczolaki somatotropinowe (guz somatotropinowy),
• gruczolaki kortykotropinowe (guz kortykotropinowy).

Guz w przysadce mózgowej – objawy gruczolaka

Ze względu na bliskie sąsiedztwo nerwu wzrokowego gruczolak przysadki może powodować zaburzenia widzenia np. ubytki w polu widzenia. Rosnąca zmiana w mózgu, która uciska na okoliczne struktury, powoduje także m.in.:

• przewlekły ból głowy,
• nudności i wymioty,
• zawroty głowy.

Dolegliwości wskazujące na gruczolaka przysadki mogą nasilać się tuż po przebudzeniu i mijać w ciągu dnia.

Guzy czynne hormonalnie zaburzają pracę organizmu, powodując objawy typowe dla nadmiernej ilości uwalnianych do krwiobiegu hormonów. Zaliczamy do nich m.in.:

• zaburzenia czucia,
• nadmierne owłosienie,
• osłabienie libido,
• nadciśnienie tętnicze,
• zaburzenia miesiączkowania,
• otyłość,
• niepłodność,
• objawy psychiczne.

W celu sprawdzenia, czy powyższe objawy są związane z guzem przysadki (wskazują na gruczolaka przysadki), wykonywane są badania obrazowe głowy np. tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Nie wszystkie guzy przysadki kwalifikowane są na leczenie operacyjne. Leczenie w przypadku wykrycia nieoperacyjnego gruczolaka przysadki jest dobierane indywidualnie do każdego pacjenta i uwzględnia stosowanie farmaceutyków.