Klasyfikacja FIGO – ocena zaawansowania raka

Nowotwory złośliwe i nowotwory łagodne, z których może rozwinąć się rak, stanowią poważny problem współczesnej onkologii. W przypadku kobiet na liście najczęściej diagnozowanych schorzeń znajdują się nowotwory ginekologiczne. Często prowadzą one do przedwczesnej śmierci, co ma związek z wykrywaniem schorzenia w zaawansowanym stadium. Z roku na rok zwiększa się liczba zgonów z powodu nowotworów ginekologicznych. Na etapie diagnostyki nowotworów złośliwych stosowana jest klasyfikacja zaawansowania FIGO.

Rak jajnika, rak szyjki macicy, rak trzonu macicy i inne nowotwory narządów kobiecego układu rozrodczego mogą zostać wykryte na początkowym stadium rozwoju choroby, o ile kobieta pamięta o wykonywaniu badań przesiewowych.

Dwuręczne badanie ginekologiczne powinno być wykonywane w celach profilaktycznych raz w roku. Niezbędne jest również wykonywanie m.in. badania USG i cytologii, która pozwala wykryć patologicznie zmienione komórki, zanim choroba nowotworowa zacznie wywoływać objawy. W profilaktyce nowotworów narządu rodnego stosowane są także badania laboratoryjne np. badania genetyczne i badania w kierunku obecności markerów nowotworowych we krwi.

Specjaliści od wielu lat zauważają wzrost liczby diagnozowanych nowotworów ginekologicznych oraz liczby spowodowanych nimi zgonów, których można uniknąć, wykonując systematycznie badanie ginekologiczne.

Choć nowotwory kobiece najczęściej diagnozowane są u kobiet w średnim i podeszłym wieku, to zauważalny jest wzrost zachorowań w grupie młodych kobiet. Niektóre schorzenia nowotworowe są uwarunkowane genetycznie i występują rodzinnie. Kobiety obciążone genetycznym ryzykiem rozwoju raka powinny częściej wykonywać badania profilaktyczne. Wykrycie nowotworu o wysokim stopniu złośliwości w zaawansowanym stadium wiąże się z dużym ryzykiem zgonu, bo w organizmie często powstają odległe przerzuty.

Na etapie diagnostyki nowotworów ginekologicznych wykonywane są różne badania, które mają na celu określenie typu nowotworu, a także szkód, które choroba poczyniła w organizmie. W celu oceny stopnia zaawansowania choroby nowotworowej stosowana jest klasyfikacja FIGO. Została ona ustalona i jest aktualizowana przez Międzynarodową Federację Położników i Ginekologów. Klasyfikacja FIGO stopnia zaawansowania chorób nowotworowych umożliwia porównanie różnych przypadków oraz ustalenie rokowań, a także wskazuje najlepszy sposób leczenia.

Klasyfikacja FIGO stosowana jest m.in. na etapie określania stopnia zaawansowania raka szyjki macicy, nowotworów jajnika, nowotworów jajowodu i nowotworów jamy otrzewnowej.

Rak szyjki macicy — ocena zaawansowania raka według kryteriów FIGO

Kobiecy narząd rodny atakują różne typy nowotworów. Jednym z nich jest nowotwór szyjki macicy, który wykrywany jest każdego roku u około 2,5 tysiąca Polek. Najczęściej choroba diagnozowana jest u kobiet, które ukończyły 60. rok życia, jednak część przypadków diagnozowanych jest także u kobiet w wieku okołomenopauzalnym.

Główną przyczyną zachorowania na raka szyjki macicy jest zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV typu 16 i 18 oraz innymi onkogennymi szczepami wirusa. Ryzyko zachorowania zwiększa również m.in. długotrwałe stosowanie antykoncepcji hormonalnej, bardzo wczesne rozpoczęcie współżycia, duża liczba przebytych ciąż oraz otyłość. Na ryzyko zachorowania wpływają także m.in. schorzenia, które powodują zaburzenia odporności, nieleczone infekcje intymne i nałogowe palenie papierosów.

Objawy, które mogą wskazywać na raka szyjki macicy to m.in. nieprawidłowe krwawienia menstruacyjne, krwawienia i plamienia między miesiączkami, krwawienia po stosunku oraz dolegliwości bólowe w okolicy miednicy mniejszej. Objawem raka szyjki macicy mogą być także obfite upławy oraz krwawienia i plamienia po menopauzie.

Aktualnie obowiązująca klasyfikacja FIGO w raku szyjki macicy uwzględnia trzy stopnie zaawansowania raka. Każdy z nich dzieli się na stadia choroby.

I stopień klasyfikacji FIGO w raku szyjki macicy wyróżnia stadium mikroinwazyjne (IA1 i IA2) oraz stadium klinicznie jawne (IB).

Stopień IA1 oraz IA2 różnią się w zależności od głębokości inwazji na podścielisko łącznotkankowo-naczyniowe. Stopień IA1 to naciek mniejszy niż 3 mm; stopień IA2 to naciek o głębokości 3-5 mm.

Stadium IB to klinicznie jawne postaci raka. W tym przypadku wyróżnia się:

• stadium IB1, w którym guz jest mniejszy niż 2 cm,

• stadium IB2, w którym średnica guza waha się w granicach 2-4 cm,

• stadium IB3, w którym guz jest większy lub równy 4 cm.

W przypadku radiologicznie lub chirurgicznie potwierdzonego zajęcia węzłów chłonnych stopień zaawansowania choroby ulega zmianie na IIIC.

Stopień II FIGO raka szyjki macicy wyróżnia stadium IIA1 i IIA2 oraz stadium IIB.

W stadium IIA1 i IIA2 nie dochodzi do zajęcia przymacicza a w stadium IIB widoczne jest zajęcie przymacicza, jednak naciek nie sięga ścian macicy. Stadium IIA1 to guz, którego wielkość nie przekracza 4 cm; stadium IIA2 to guz większy lub równy 4 cm.

W przypadku radiologicznie lub chirurgicznie potwierdzonego zajęcia węzłów chłonnych stopień zaawansowania choroby ulega zmianie na IIIC.

III stopień FIGO dotyczy zmian nowotworowych, które przebiegają z zajęciem węzłów chłonnych.

Wyróżniamy w tym przypadku stadium IIIC1 – przerzuty do węzłów chłonnych biodrowo-zasłonowych oraz stadium IIIC2 – przerzuty do węzłów chłonnych okołoaortalnych.

System klasyfikacji zaawansowania nowotworów FIGO w raku jajnika, jajowodu i otrzewnej

Nowotwór jajnika może rozwinąć się u młodych kobiet, a także kobiet w wieku okołomenopauzalnym i kobiet po menopauzie. Choroba daje niespecyficzne objawy, które często są bagatelizowane. Objawy raka jajnika to m.in. przewlekłe zmęczenie, dolegliwości ze strony układu pokarmowego, uczucie pełności po posiłku, ból w okolicy podbrzusza, nieprawidłowe krwawienia z pochwy oraz parcie na pęcherz. Na skutek wzrostu masy guza obwód brzucha zaczyna szybko się powiększać.

Ryzyko zachorowania na raka jajnika zwiększają zaburzenia hormonalne, które powodują konieczność stymulacji pracy jajników. Częściej chorują kobiety, które nie mają dzieci lub rodziły po ukończeniu 35. roku życia, a także kobiety z otyłością.

Leczenie raka jajnika w zaawansowanym stadium jest bardzo trudne i często kończy się niepowodzeniem. W tym przypadku kluczowe dla wczesnego rozpoznania choroby jest systematyczne wykonywanie badania USG oraz badania ginekologicznego.

Klasyfikacja FIGO dla nowotworów jajnika, jajowodu i otrzewnej uwzględnia cztery stopnie zaawansowania choroby, które zostały podzielone na poszczególne stadia.

Choroba I stopnia diagnozowana jest, gdy wykryty zostanie nowotwór ograniczony do jajnika lub jajowodu.

I stopień klasyfikacji FIGO raku jajnika, jajowodu i otrzewnej uwzględnia stadia choroby – IA, IB oraz IC

Stadium IA:

• guz ograniczony do 1 jajnika lub jajowodu (nienaruszona ciągłość torebki guza)

• brak zmian na powierzchni jajnika lub jajowodu

• brak komórek nowotworowych w płynie lub w popłuczynach z jamy otrzewnowej, lub jajowodów

Stadium IB:

• guz ograniczony do 2 jajników lub jajowodów (nienaruszona ciągłość torebki guza lub guzów)

• brak zmian na powierzchni jajników lub jajowodów

• brak komórek nowotworowych w płynie lub w popłuczynach z jamy otrzewnowej

Stadium IC to guz ograniczony do 1 lub 2 jajników, lub 2 jajowodów z:

• IC1 śródoperacyjnym uszkodzeniem ciągłości torebki guza

• IC2 naruszoną ciągłością torebki guza przed operacją

• IC3 obecnością guza na powierzchni jajowodu lub jajnika, komórkami nowotworowymi w płynie lub popłuczynach z jamy otrzewnowej

II stopień klasyfikacji FIGO w raku jajnika, jajowodu i otrzewnej uwzględnia dwa stadia choroby – IIA i IIB

W tym przypadku nowotwór jest ograniczony do jajników lub jajowodów z zajęciem struktury miednicy mniejszej poniżej płaszczyzny wchodu miednicy. Może także występować pierwotny rak otrzewnej.

Stadium IIA diagnozowane jest, gdy występuje zajęcie macicy lub są obecne wszczepy na powierzchni macicy, jajowodu lub jajowodów.

Stadium IIB diagnozowane jest, gdy widoczne jest zajęcie innych narządów miednicy mniejszej.

III stopień klasyfikacji FIGO w raku jajnika, jajowodu i otrzewnej uwzględnia 4 stadia choroby – IIIA1, IIIA2, IIIB i IIIC

III stopień klasyfikacji FIGO w raku jajnika, jajowodu i otrzewnej to:

• nowotwór obejmujący 1 lub 2 jajniki

• nowotwór obejmujący 1 lub 2 jajowody,

• pierwotny rak otrzewnej z przerzutami do otrzewnej poza miednicą mniejszą i/lub przerzutami do węzłów chłonnych zaotrzewnowych.

Stadium IIIA1 – potwierdzone cytologicznie lub histologicznie przerzuty nowotworowe jedynie w węzłach chłonnych zaotrzewnowych.

Stadium IIIA2 – mikroskopowe przerzuty do otrzewnej znajdujące się poza miednicą mniejszą (powyżej płaszczyzny wchodu miednicy) bez przerzutów do węzłów chłonnych zaotrzewnowych.

Stadium IIIB – makroskopowe przerzuty do otrzewnej poza miednicą mniejszą o średnicy mniejszej lub równej 2 cm z/lub bez przerzutów do węzłów chłonnych zaotrzewnowych (włączając w to zajęcie przez nowotwór torebki wątroby i śledziony bez naciekania ich miąższu).

Stadium IIIC – makroskopowe przerzuty do otrzewnej poza miednicą mniejszą o średnicy powyżej 2 cm w największym wymiarze z/lub bez przerzutów do węzłów chłonnych zaotrzewnowych (włączając w to zajęcie przez nowotwór torebki wątroby i śledziony bez naciekania ich miąższu).

IV stopień klasyfikacji FIGO w raku jajnika, jajowodu i otrzewnej to nowotwór dający odległe przerzuty. W tym przypadku wyróżniamy dwa stadia choroby – IVA i IVB

Stadium IVA – wysięk do jamy opłucnowej z potwierdzonymi cytologicznie komórkami nowotworowymi.

Stadium IVB – przerzuty do miąższu wątroby i śledziony oraz przerzuty do narządów poza jamą brzuszną (włączając w to węzły chłonne pachwinowe i węzły chłonne poza jamą brzuszną).

Źródło: Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2019 tom 4, nr 4, strony 149–154, Onkologia w Praktyce Klinicznej 2015, tom 11, nr 3, 129–134.