Zespół Leigha – objawy, dziedziczenie i diagnostyka. Na czym polega leczenie tej choroby?

Zespół Leigha (podostra martwicza encefalomielopatia, SNEM) dotyczy 1 na 40 000 żywo urodzonych dzieci, powodując degenerację układu nerwowego na skutek zaburzeń procesu wytwarzania energii w mitochondriach komórkowych.

Pierwszy przypadek zespołu Leigha został opisany w 1951 roku przez brytyjskiego neuropsychiatrę Archibalda Leigha. Podostra martwicza encefalomielopatia (ang. subacute necrotizing encephalomyelopathy) jest schorzeniem dziedziczonym w sposób autosomalny recesywny oraz mitochondrialny. Zespół Leigha diagnozowany jest w wielu postaciach – do tej pory wykryto kilkadziesiąt mutacji genów, które mogą doprowadzić do rozwoju tej choroby.

W pierwszych tygodniach życia dziecka brak jest objawów wskazujących na tę chorobę genetyczną. Pierwsze objawy zespołu Leigha najczęściej pojawiają się u kilkumiesięcznych dzieci, jednak choroba może ujawnić się także później. Zwykle diagnoza stawiana jest u dzieci, które nie ukończyły 3. roku życia. Rzadko zdarza się, że pierwsze objawy choroby występują u nastolatków i we wczesnej dorosłości.

Zespół Leigha jest chorobą nieuleczalną, która niszczy struktury układu nerwowego, powodując śmierć komórek i tkanek m.in. pnia mózgu. Bezpośrednią przyczyną choroby Leigha są nieprawidłowości w procesie produkcji energii w komórkach oraz zaburzenia oddychania komórkowego, czyli tak zwanej fosforylacji oksydacyjnej, które spowodowane są przez upośledzenie materiału genetycznego.

Sposób dziedziczenia w choroba Leigha

Zespół Leigha dziedziczony jest w sposób autosomalny recesywny. W przypadku tego typu dziedziczenia choroba rozwija się, gdy dziecko otrzyma kopię wadliwego genu od obojga rodziców. SNEM jest chorobą rzadką, więc prawdopodobieństwo związania się z osobą, która posiada wadliwy gen, jest niewielkie. Rozwój choroby może być związany z bliskim pokrewieństwem rodziców dziecka.

Choroba Leigha nie jest dziedziczona jedynie w sposób autosomalnie recesywny. Do rozwoju choroby może również dojść na skutek odziedziczenia specyficznego rodzaju genów DNA mitochondrialnego. DNA mitochondrialne może dziecku przekazać wyłącznie matka.

W przypadku dziedziczenia w sposób autosomalnie recesywny ryzyko, że dziecko zachoruje, wynosi 25%. W przypadku dziedziczenia DNA mitochondrialnego wszystkie dzieci kobiety, u której występuje mutacja materiału genetycznego, są zagrożone rozwojem choroby.

Zespół Leigha to nieuleczalna choroba genetyczna, która wywołuje niespecyficzne objawy. Dotyczą one narządów i układów, których komórki i tkanki zużywają najwięcej energii. Na skutek zmian w obrębie struktur mózgowia pojawiają się objawy neurologiczne, które są związane z obumieraniem komórek i tkanek ośrodkowego układu nerwowego np. napady drgawkowe. Inne objawy zespołu Leigha to np. zaburzenia oddychania oraz zaburzenia równowagi chemicznej kwasów i zasad we krwi, które prowadzą do rozwoju kwasicy mleczanowej.

Jak objawia się zespół Leigha?

Zespół Leigha wywołują różnorodne wrodzone mutacje, co sprawia, że jego objawy mogą różnić się u poszczególnych pacjentów. Dominujące objawy choroby Leigha, spowodowane mutacjami w obrębie DNA jądrowego i DNA mitochondrialnego, to objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Objawy choroby wywołuje śmierć komórek na skutek postępujących zmian degeneracyjnych w obrębie pnia mózgu i pozostałych struktur mózgowia.

Do grupy objawów neurologicznych, które występują w zespole Leigha, zaliczamy nie tylko wspomniane wcześniej napady drgawkowe, ale także m.in.:

• zahamowanie rozwoju psychoruchowego,
• znaczne obniżenie napięcia mięśniowego,
• osłabienie siły mięśni szkieletowych,
• zaburzenia równowagi,
• zaburzenia połykania,
• wymioty,
• zanik nerwu wzrokowego,
• mimowolne ruchy gałek ocznych.

Inne objawy zespołu Leigha dotyczą ważnych narządów ludzkiego organizmu m.in. wątroby, nerek i serca – u chorych diagnozowana jest np. kardiomiopatia przerostowa.

Jak diagnozowany jest zespół Leigha?

Wczesne zdiagnozowanie zespołu Leigha pozwala rozpocząć leczenie objawowe oraz nieco spowolnić postęp choroby. Na etapie diagnostyki zespołu Leigha istotną rolę odgrywa badanie rezonansu magnetycznego, które pozwala dokładnie ocenić stan struktur mózgowia. Zespół Leigha powoduje objawy charakterystyczne dla różnych schorzeń układu nerwowego, dlatego niezbędna jest diagnostyka różnicowa.

W celu potwierdzenia choroby wykonywane są dodatkowe badania m.in. oznaczenie stężenia mleczanów w płynie mózgowo-rdzeniowym i badania biochemiczne, których celem jest potwierdzenie wrodzonych zaburzeń procesu produkcji energii w mitochondriach komórkowych.

Jak wygląda leczenie zespołu Leigha?

Nie jest możliwe wyleczenie choroby Leigha. Dzieci cierpiące na to schorzenie żyją kilka lat – najczęstszą przyczyną zgonu pacjentów jest niewydolność oddechowa.

Leczenie objawowe polega na redukcji uciążliwych symptomów choroby i pozwala opóźnić moment wystąpienia kolejnych zaburzeń w funkcjonowaniu poszczególnych narządów i układów. Terapia prowadzona jest przez zespół specjalistów m.in. neurologa dziecięcego, kardiologa, ortopedę i dietetyka. Ważnym elementem terapii jest stosowanie specjalnej diety, której podstawę stanowią produkty wysokotłuszczowe. Dzieci z zespołem Leigha wymagają również specjalistycznej rehabilitacji, która wspiera proces leczenia objawowego.

Warto podkreślić, że wcześnie postawiona diagnoza i rozpoczęte leczenie objawowe mogą wpłynąć na przebieg choroby, powodując, że będzie ona wolniej postępowała. Badania dowiodły, że specjalistyczne leczenie objawowe, intensywna rehabilitacja oraz odpowiednie żywienie pacjentów sprawiają, że choroba przebiega łagodniej.

Źródła:

• B. Krawczyk, K. Jurasz, K. Skoczylas, M. Kadłubowska. „Opieka nad dzieckiem z zespołem Leigh’a w warunkach domowych – opis przypadku”. DOI: 10.2478/pielxxiw-2018-0031
• D. Piekutowska-Abramczuk, E. Pronicka, M. Krajewska-Walasek. „Rola genu SURF1 w patogenezie zespołu Leigha sprzężonego z deficytem aktywności oksydazy cytochromu c”. DOI: 10.1016/S0031-3939(08)70247-6
• E. Pronicka, D. Piekutowska-Abramczuk, M. Pronicki: „Choroby mitochondrialne u dzieci — podłoże biochemiczne i molekularne, ze szczególnym uwzględnieniem zespołu Leigha”. Postępy Biochemii 54 (2) 2008, s.161-168