Kwasica metaboliczna – rodzaje, przyczyny, objawy i leczenie

Kwasica metaboliczna (kwasica nieoddechowa) to stan, w który diagnozowany jest, gdy pH krwi spadnie poniżej 7,35. Nie należy mylić kwasicy metabolicznej i kwasicy oddechowej z często stosowanym terminem „zakwaszenie organizmu”, który tak naprawdę, nie ma nic wspólnego z terminologią medyczną.

Równowaga kwasowo-zasadowa ludzkiego organizmu utrzymywana jest dzięki sprawnej pracy różnych narządów. Za utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej odpowiadają: nerki, wątroba, płuca i przewód pokarmowy. Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej, których skutkiem jest kwasica metaboliczna, mogą być związane z różnymi schorzeniami, a także oddziaływaniem na organizm substancji toksycznych i leków.

Co to jest kwasica metaboliczna?

Zgodnie z definicją – kwasica metaboliczna (kwasica nieoddechowa) to obniżenie pH krwi poniżej 7,35 przy jednoczesnym zwiększeniu stężenia H+ (jony wodorowe) powyżej 45 nmol/l, które jest spowodowane pierwotnym zmniejszeniem stężenia HC03 (wodorowęglany).

Kwasica metaboliczna nie jest schorzeniem – powstaje w przebiegu różnych schorzeń. Co więcej, wyróżnia się kilka rodzajów kwasicy nieoddechowej. W zależności od przyczyny zaburzeń gospodarki kwasowo-zasadowej mogą pojawić się objawy kwasicy ketonowej, kwasicy mleczanowej, a także kwasicy cewkowej nerek i kwasicy hiperchloremicznej.

Rodzaje kwasicy nieoddechowej

Rodzaje kwasicy metabolicznej to m.in.:

• Kwasica ketonowa – to zespół zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej, którym towarzyszą zaburzenia przemiany węglowodanowej, tłuszczowej i białkowej oraz zaburzenia elektrolitowe. Do rozwoju kwasicy ketonowej prowadzi nagły i znaczny spadek insuliny, który może być związany z przebiegiem cukrzycy (kwasica cukrzycowa), głodówką, stosowaniem diety ubogiej w węglowodany, a także spożyciem dużej ilości alkoholu (alkoholowa kwasica ketonowa).
• Kwasica mleczanowa – wywołana jest m.in. przez niewydolność serca, w której przebiegu dochodzi do niedotlenienia tkanek oraz jest związana z chorobami nerek.
• Kwasica cewkowa nerek – to jeden z objawów niewydolności nerek.
• Kwasica hiperchloremiczna – związana jest ze stosowaniem leków przeczyszczających oraz schorzeniami przewodu pokarmowego, które przebiegają m.in. z biegunką.

Przyczyny kwasicy metabolicznej

Związane są z różnymi nieprawidłowościami w funkcjonowaniu organizmu. Do najczęstszych przyczyn wystąpienia kwasicy metabolicznej, zalicza się m.in.:

• zwiększoną podaż lub zwiększone endogenne wytwarzanie kwasów nielotnych np. kwasica ketonowa, kwasica mleczanowa i kwasica spowodowana zatruciem etanolem, metanolem, glikolem etylenowym, a także salicylanami np. aspiryną,
• zaburzenia stężenia wodorowęglanów na skutek niewydolności nerek np. ostra lub przewlekła kwasica mocznicowa,
• utrata zasad na skutek schorzeń nerek – z niedoborem zasad związana jest np. kwasica cewkowa bliższa, jednak możliwa jest także utrata zasad przez przewód pokarmowy np. na skutek przetoki lub nasilonej biegunki.

Kwasica metaboliczna nie musi być związana z jednym schorzeniem. Niekiedy dochodzi do zaburzeń mieszanych, których przyczyną jest występowanie kilku chorób współistniejących.

Możliwe jest prawie całkowite lub częściowe wyrównanie pH krwi dzięki hiperwentylacji – na skutek hiperwentylacji poziom dwutlenku węgla ulega obniżeniu, dzięki czemu pH krwi całkowicie lub prawie całkowicie wraca do normy. Nie mamy jednak w tym przypadku do czynienia z metodą leczenia, ale doraźnym sposobem na chwilową stabilizację pH krwi i doraźne zmniejszenie nasilenia kwasicy.

Objawy kwasicy metabolicznej

Na kwasicę metaboliczną wskazują m.in.:

• oddech Kussmaula – oddech głęboki i przyśpieszony,
• ból głowy,
• zawroty głowy,
• nudności i wymioty,
• zapach acetonu z ust,
• nadmierne zmęczenie i osłabienie,
• ogólne złe samopoczucie,
• zaburzenia pracy serca, które są skutkiem zaburzeń elektrolitowych,
• zaburzenia świadomości,
• zaburzenia równowagi,
• częstomocz.

Większość objawów występujących w przebiegu kwasicy metabolicznej może wskazywać na różne schorzenia i stany patologiczne.

Wyjątek stanowią zmiany oddechu, a także zapach acetonu z ust, który często wskazuje na związaną z cukrzycą kwasicę ketonową. W wielu przypadkach acetonowy zapach z ust, zataczanie się, bełkotanie, zaburzenia świadomości i równowagi są brane za objawy upojenia alkoholowego, co sprawia, że cukrzycy w stanie zagrożenia życia nie otrzymują pomocy np. ze strony mijających ich przechodniów.

Leczenie kwasicy metabolicznej

Niezbędne jest wykonanie badań, które pozwalają określić podłoże zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej. W przebiegu kwasicy metabolicznej zaburzenia mogą dotyczyć pracy różnych narządów i układów, m.in. serca, nerek i wątroby, dlatego leczenie niekiedy jest bardzo trudne.

Kwasica metaboliczna leczona jest poprzez stosowanie terapii dopasowanej do przyczyny zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej, które prowadzą do zmiany pH krwi, np. w przebiegu cukrzycy, niezbędne jest podawanie insuliny oraz przestrzeganie zasad dotyczących stosowania diety cukrzycowej. Pacjenci z kwasicą metaboliczną leczeni są w warunkach szpitalnych. Po ustabilizowaniu pH krwi, które uległo zmianie na skutek schorzeń związanych z niewydolnością narządów, konieczne jest specjalistyczne leczenie, które zapobiega ponownemu wystąpieniu kwasicy oraz innym powikłaniom.

Źródła:

• A. Szczeklik, Choroby wewnętrzne, Tom 2, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2006
• P. Smuszkiewicz, A. Jakieła-Sokołowska, Interpretacja zaburzeń kwasowo-zasadowych u chorych w oddziale intensywnej terapii. Czy tradycyjne podejście jest wystarczające?, Anestezjologia i Ratownictwo, 5/2011
• Davidson, Choroby wewnętrzne, Tom 1, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, 2021