Czy każdy rodzi się ze zdolnością trawienia laktozy?

Laktoza składnikiem kobiecego mleka – najlepszego pokarmu dla noworodków i niemowląt. Z tego powodu niemal każdy może ją trawić. Wbrew powszechnemu przekonaniu, w mleku kobiecym jest więcej laktozy niż w krowim – w suchej masie tego pierwszego stanowi ok. 7 proc., a krowiego – ok. 5 proc. Zdarza się jednak, że z biegiem czasu u niektórych ludzi zanika zdolność przyswajania tego cukru.

Aby laktoza mogła zostać przetworzona w energię, potrzebna jest laktaza – enzym wytwarzany w kosmkach jelitowych. Zaczyna być wytwarzana już w życiu płodowym; wykryto ją już w ósmym tygodniu ciąży – zwracają uwagę autorki artykułu przeglądowego opublikowanego w „Wybranych zagadnieniach z zakresu bromatologii”, czasopiśmie wydawanym przez Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie. Jeśli tego enzymu brakuje, laktoza nie może być strawiona, a to powoduje liczne dolegliwości – biegunki, gazy, wzdęcia, tzw. strzelające stolce, które pojawiają się nawet w około 30 minut po zjedzeniu pokarmu zawierającego laktozę.

Nietolerancja laktozy: rodzaje i przyczyny

Występują trzypostaci nietolerancji laktozy:

• pierwotna,
• wtórna,
• wrodzona.

Ta ostatnia jest niezwykle groźna, ale na szczęście dochodzi do niej bardzo rzadko. Dlaczego jest tak groźna? Jeśli człowiek się z nią rodzi, nie jest zdolny do trawienia mleka kobiecego, co może prowadzić do śmierci. „Towarzyszące nietolerancji laktozy wodniste biegunki występujące po spożyciu mleka działają destrukcyjnie, prowadząc do opóźnienia wzrostu, odwodnienia oraz zasadowicy” – wyjaśniają autorki wspomnianej pracy. Dlatego w razie wystąpienia tego rodzaju objawów u noworodka konieczna jest pilna diagnostyka.

Najczęściej dochodzi do diagnozowania dwóch pozostałych form nietolerancji laktozy.

Forma pierwotna objawia się spadkiem aktywności laktazy, co jest uzależnione od tego, jakie jest nasze pochodzenie etniczne. Z wiekiem wytwarzamy mniejsze ilości laktazy, a zdolność trawienia laktozy w wieku po okresie niemowlęcym jest uważana za cechę adaptacyjną, kształtowaną u ludzi od czasów neolitu, kiedy to w diecie pojawiły się pokarmy zawierające laktozę. „U osób dorosłych częstość występowania enzymu zależy od pochodzenia etnicznego i miejsca zamieszkania” – czytamy w „Wybranych zagadnieniach bromatologii” (Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, 2021).

Czymś innym jest nietolerancja wtórna laktozy, „przejawiający się nietrwałym, okresowym stanem, którego najczęstszą przyczyną jest zanikanie kosmków jelitowych, w wyniku czego powstają schorzenia układu pokarmowego, w tym ostrego zapalenia żołądka i choroby Leśniowskiego-Crohna. Zanik enzymu może być skutkiem przebytej wcześniej antybiotykoterapii czy przyjmowania kwasu acetylosalicylowego. Jednak w każdym przypadku skutkiem deficytu laktazy jest uniemożliwienie rozkładu laktozy i odkładanie jej w przewodzie jelitowym, niosące za sobą szereg dolegliwości” – piszą autorki wspomnianej pracy.

W takiej sytuacji należy postepowanie dietetyczne konsultować z lekarzem i/lub dietetykiem.

Sposoby diagnozowania nietolerancji laktozy

• Pomiar aktywności laktazy w jelicie czczym
• Testy genetyczne
• Wodorowe testy oddechowe
• Doustny test obciążenia laktozą
• Próba eliminacyjna
• Ocena pH stolca

Jaka dieta dla osób z nietolerancją laktozy?

Proste podstawowe zalecenia opracowali specjaliści z Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej:

• Eliminacja mleka (krowiego, koziego, owczego) – to właśnie mleko zawiera najwięcej laktozy.
• Jedzenie produktów mlecznych sfermentowanych (np. jogurtów lub kefirów), ponieważ zawierają niewielkie ilości laktozy (tego zalecenia nie powinny jednak stosować osoby, które mają ostre objawy nietolerancji i zamiast wybierać tego rodzaju produkty oznaczone jako „bezlaktozowe”).
• Można próbować też jeść sery żółte - zwykle także zawierają niewielkie ilości laktozy.
• Można na godzinę przed posiłkiem zawierającym laktozę przyjmować laktazę w tabletkach
• Wprowadzenie do diety roślinnych źródeł wapnia, np. napojów roślinnych, tofu, jogurtów sojowych wzbogacanych w wapń, zielonych warzyw liściastych (np. brokuły, jarmuż), orzechów, sezamu, suszonych fig i moreli, maku.

Czytaj też:
3 nietypowe źródła probiotyków w diecie. Warto jeść je na co dzieńCzytaj też:
Mleko roślinne można zrobić w domu. Przepis na mleko migdałowe