Czym jest konflikt serologiczny? Kiedy wykonać badania?

O konflikcie serologicznym mówi się wówczas, gdy organizm kobiety ciężarnej zaczyna produkować przeciwciała odpornościowe skierowane przeciwko antygenom krwinek czerwonych płodu (erytrocytów). Dotyczy to przypadku niezgodności antygenów, tj. kobieta ma grupę krwi Rh(-), a mężczyzna – grupę krwi Rh(+). O istnieniu ryzyka konfliktu serologicznego można dowiedzieć się już na początku – wykonując odpowiednie badania ok. 8 tygodnia ciąży.

Konsekwencje konfliktu serologicznego

Konflikt serologiczny może stanowić poważne zagrożenie dla jeszcze nienarodzonego dziecka. Przeciwciała produkowane przez organizm mamy zaczynają atakować czerwone krwinki płodu, czego skutkiem jest hemoliza krwi. Organizm płodu próbuje zwalczać takie ataki poprzez uruchomienie tzw. mechanizmu kompensacyjnego, który przyczynia się do wyrównania poziomu erytrocytów. Niestety taka forma obrony często nie jest wystarczająca, co może prowadzić m.in. do:

• postępującej niedokrwistości,
• uszkodzenia tkanek i narządów,
• przewlekłego niedokrwienia wewnątrzmacicznego.

W skrajnych przypadkach może dojść do obrzęku płodu, wewnątrzmacicznego obumarcia płodu lub narodzin dziecka niezdolnego do samodzielnego życia.

Konflikt serologiczny w pierwszej ciąży to rzadkość, ale...

Przypadki konfliktu serologicznego w pierwszej ciąży należą do rzadkości. Wynika to z faktu, iż produkcja przeciwciał przez organizm mamy rozpoczyna się w momencie „wymieszania się” jej krwi z krwią płodu. Chociaż w każdej ciąży dochodzi do przechodzenia komórek płodu przez łożysko, tzw. przeciek matczyno-płodowy jest nikły. Najczęściej utrzymuje się na niewielkim poziomie – nie przekracza objętości 0,1 ml, dlatego nie stanowi zagrożenia.

W pierwszej ciąży zwiększenie przecieku może jednak nastąpić m.in. na skutek:

• poronienia,
• przedwczesnego odklejania łożyska,
• krwawień przedporodowych,
• diagnostycznych zabiegów wewnątrzmacicznych.

Do znacznego wymieszania się krwi dochodzi natomiast już podczas samego porodu – na tym etapie przeciwciała nie są jednak w stanie zaatakować dziecka. To jednak oznacza, że w kolejnej ciąży należy jak najszybciej podjąć działania zmniejszające ryzyko wystąpienia skutków konfliktu serologicznego.

Ponadto trzeba pamiętać, że konflikt serologiczny wcale nie musi być związany wyłącznie z erytrocytami, ale również z innymi komórkami. Dlatego również kobiety rodzące pierwszy raz mogą być zagrożone ryzykiem jego wystąpienia.

Nieoceniona profilaktyka

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu niezgodność antygenów stanowiła poważne zagrożenie dla zdrowia i życia nienarodzonego dziecka. Obecnie medycyna bardzo dobrze radzi sobie z konfliktem serologicznym. Wprowadzenie profilaktyki śródciążowej pozwoliło na zmniejszenie częstości występowania konfliktu serologicznego – niegdyś było to aż 0,5-1,5% przypadków, obecnie jest dużo mniej.

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, każda ciężarna powinna wykonać oznaczenie grupy krwi z oznaczeniem przeciwciał odpornościowych – najlepiej ok. 8. tygodnia ciąży.

Kobiety, u których badanie potwierdziło grupę Rh(-) powinny zostać poddane specjalistycznej opiece śródciążowej. Chodzi przede wszystkim o powtarzanie oznaczeń przeciwciał odpornościowych – o ile nie ma podstaw do wcześniejszego badania, można je wykonać dopiero ok. 28. tygodnia ciąży.

Istotnym elementem profilaktyki śródciążowej jest także podanie immunoglobuliny anty-D. Pierwszą dawkę należy przyjąć ok. 28. tygodnia ciąży, a drugą – ok. 34. tygodnia ciąży. Obie dawki są aktualnie dostępne bezpłatnie – finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

Jeżeli dopiero wykonałaś test i spodziewasz się dziecka, pamiętaj o wykonaniu badania grupy krwi wraz z oznaczeniem przeciwciał odpornościowych – najlepiej ok. 8. tygodnia ciąży. Niech grupę krwi pozna także ojciec dziecka – dzięki temu z jeszcze większym prawdopodobieństwem będzie można oszacować ryzyko konfliktu serologicznego.