Koślawe kolana u dziecka: jak rozpoznać i leczyć?

Wady postawy to duża grupa schorzeń, do których rozwoju przyczyniają się rozmaite czynniki. Koślawość kolan, choć najczęściej diagnozowana jest u dzieci w wieku przedszkolnym oraz wczesnoszkolnym, może także rozwinąć się u osób dorosłych. Powoduje ona zmiany w obrębie stawów kolanowych i mięśni kończyn dolnych, a także więzadeł oraz kości, sprawiając, że kolana stykają się ze sobą i są nienaturalnie skierowane do środka – kończyny dolne układają się w kształt litery X. Jeżeli kolana układają się w literę O, to diagnozowana jest szpotawość kolan. U niemowląt szpotawość kolan nie jest stanem patologicznym i zwykle ustępuje samoistnie.

Nieleczona koślawość kolan u dzieci jest wadą, która stopniowo się pogłębia, utrudniając normalne funkcjonowanie i uniemożliwiając aktywność fizyczną. Co więcej, koślawość kolan, która nie jest w odpowiedni sposób korygowana, prowadzi do rozwoju innych zaburzeń w obrębie kończyn dolnych. Warto dowiedzieć się więcej na temat rozpoznania tej wady postawy, co pozwoli uniknąć bagatelizowania pogłębiających się zmian w obrębie stawów kolanowych, a także umożliwi dostrzeżenie nieprawidłowości we wczesnym stadium ich rozwoju.

Koślawe kolana u dziecka – co trzeba wiedzieć?

Koślawość kolan u dzieci to jedna z częściej występujących deformacji kończyn dolnych. Pierwsze objawy koślawości kolan najczęściej ujawniają się w okresie intensywnego wzrostu u dziecka w wieku przedszkolnym. Zmiany w obrębie stawów kolanowych mogą być związane z działaniem kilku czynników. Koślawe kolana rzadko są związane z wadami wrodzonymi, a jeżeli tak jest, to są one diagnozowane już u niemowląt. Nie zawsze udaje się ustalić przyczynę koślawości kolan, co nie wpływa jednak na sposoby leczenia. Koślawe kolana częściej diagnozowane są u dziewczynek – ma to związek ze specyficzną budową miednicy.

Koślawe kolana sprawiają wiele poważnych problemów, utrudniając prawidłowy rozwój ruchowy dziecka. Na skutek postępujących zmian, które obejmują staw kolanowy i okoliczne struktury, dziecko ma problemy z poruszaniem się. Koślawe kolana powodują, że dziecko szybciej się męczy, często się potyka i jest narażone na upadki np. podczas biegania.

Skutki nieleczonej koślawości kolan to m.in.:

• zmiany w układzie kostnym,
• przykurcze mięśni,
• zmiany w obrębie więzadeł.

Wczesna diagnostyka oraz rozpoczęcie leczenia pozwalają uniknąć poważnych skutków pogłębiających się nieprawidłowości w obrębie stawów kolanowych kończyn dolnych. Ważnym elementem leczenia koślawości kolan oraz zapobiegania pogłębianiu się wady jest odpowiednia gimnastyka korekcyjna, a także korzystanie ze sprzętu ortopedycznego. Ćwiczenia nie zawsze są jednak wystarczającym sposobem leczenia dzieci z koślawością kolan. W niektórych przypadkach trzeba rozważyć interwencję chirurgiczną, która okazuje się konieczna, gdy inne metody leczenia nie przynoszą oczekiwanych efektów.

Koślawość kolan u dzieci – przyczyny

U większości dzieci z koślawością kolan mamy do czynienia z wadą nabytą; jedynie niewielki odsetek pacjentów stanowią dzieci, u których koślawość kolan jest spowodowana wadami wrodzonymi. Wyróżniono kilka czynników, które mogą przyczyniać się do powstawania patologicznych zmian w stawie kolanowym.

Koślawość kolan u dzieci może wywołać m.in. niedobór witaminy D, który powoduje zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforowej. Rozwijająca się na skutek niedoboru witaminy D krzywica sprzyja koślawości, jednak nie jest jedyną przyczyną rozwoju tej wady postawy. Inne przyczyny koślawości kolan to m.in. przeciążenie kończyn dolnych, które związane jest z nadwagą i otyłością. Nadmiar kilogramów to obecnie jedna z najczęściej wskazywanych przyczyn koślawości kolan wśród dzieci w krajach wysoko rozwiniętych. Koślawość kolan mogą także wywołać wady rozwojowe i inne choroby stawów kolanowych np. reumatoidalne zapalenie stawów, a także wady stóp – najczęściej płaskostopie.

Co więcej, na rozwój koślawości kolan mogą mieć wpływ:

• szybki wzrost dziecka w pierwszych latach życia,
• obniżenie napięcia mięśniowego,
• porażenia mięśni,
• urazy m.in. złamania kości kończyn dolnych lub miednicy,
• skolioza kręgosłupa.

Jak już zostało wspomniane, nieprawidłowa budowa kolan, która prowadzi do ich koślawości, rzadko ma związek z wadami wrodzonymi, które dotyczą kończyn dolnych i są diagnozowane w pierwszych miesiącach życia dziecka. Koślawość kolan ujawnia się zwykle u dzieci w wieku przedszkolnym, pogłębiając się w kolejnych latach życia. Ryzyko koślawości kolan wzrasta, gdy u dziecka występują inne wady postawy, które wpływają na ustawienie kolan w czasie chodzenia, a także prowadzą do nierównomiernego rozkładu ciężaru ciała.

Co ważne – koślawość kolan może doprowadzić do rozwoju innych wad postawy, jeżeli nie występowały one przed jej zdiagnozowaniem. Ma to związek ze specyficznym ułożeniem ciała w trakcie chodu oraz zwiększającym się obciążeniem np. stóp.

Rozpoznanie koślawości kolan – co powinno zaniepokoić?

Na poszczególnych etapach rozwoju dziecka jego postawa dość szybko się zmienia. Pierwsze nieprawidłowości, które mogą wskazywać na niezwiązaną z wadami wrodzonymi koślawość kolan, zaczynają być widoczne, gdy dziecko stanie prosto ze złączonymi, wyprostowanymi kolanami np. podczas pomiaru wzrostu. Na koślawość kolan wskazuje przerwa pomiędzy przyśrodkowymi kostkami, która jest większa niż 4-5 cm. Pomiędzy złączonymi kolanami i ustawionymi prosto stopami tworzy się dobrze widoczna szpara w kształcie trójkąta. Dziecko z koślawością kolan nie może stanąć ze złączonymi kolanami i złączonymi kostkami, bo nie pozwalają na to nieprawidłowo ułożone stawy kolanowe. U dzieci, których koślawość kolan nie dotyczy, przerwa pomiędzy przyśrodkowymi kostkami a wyprostowanymi kolanami jest niewielka.

Diagnostyka kolan koślawych

W pierwszych latach życia, w okresie niemowlęcym, przedszkolnym i wczesnoszkolnym dziecko przechodzi wiele badań, które mają na celu wykrycie ewentualnych nieprawidłowości w jego rozwoju. Podczas kolejnych bilansów rozwoju dziecka wykonywane są badania przedmiotowe w kierunku wad postawy m.in. koślawości kolan. Zauważone przez pediatrę nieprawidłowości są wskazaniem do poszerzonej diagnostyki. W początkowym stadium rozwijającej się wady można z powodzeniem skorygować nieprawidłowości bez ingerencji terapeutycznej oraz stosowania sprzętu ortopedycznego, do którego zaliczamy szyny stabilizujące kolano i specjalistyczne obuwie. Wcześnie rozpoczęte ćwiczenia to szansa na szybkie wyleczenie, umożliwienie dziecku prawidłowego rozwoju ruchowego, a także uniknięcie poważnych w skutkach uszkodzeń w obrębie stawów kolanowych, mięśni, więzadeł i kości.

W diagnostyce koślawych kolan stosowane są badania przedmiotowe, do których zaliczamy m.in. badanie pionem – w przypadku zdrowych dzieci wskazuje on pomiędzy pierwszą i drugą kością śródstopia, a także pomiar odstępu pomiędzy przyśrodkowymi kostkami. Stwierdzenie nieprawidłowości jest wskazaniem do rozpoczęcia indywidualnie dobranego do wieku oraz wady postawy leczenia.

Leczenie koślawych kolan

Większość dzieci z koślawymi kolanami nie wymaga leczenia chirurgicznego. Jest ono konieczne, gdy prawidłowo wykonywane ćwiczenia korekcyjne nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, a odstęp pomiędzy stopami dziecka systematycznie się zwiększa. Do leczenia chirurgicznego kwalifikowane są dzieci, u których odstęp pomiędzy stopami przekracza 10 cm. W tym przypadku fizjoterapia jest nieskuteczna, a brak leczenia chirurgicznego prowadzi do poważnych powikłań, utrudniając dziecku aktywność fizyczną oraz normalne funkcjonowanie.

Koślawość nieprzekraczająca 10 cm jest korygowana z pomocą specjalisty. Dziecko powinno wykonywać ćwiczenia systematycznie pod okiem fizjoterapeuty np. w szkole oraz w domu.

Ćwiczenia na koślawe kolana

Dzieci z koślawymi kolanami i innymi wadami postawy wymagają indywidualnego doboru ćwiczeń, które muszą zostać dostosowane do ich wieku i ogólnego stanu zdrowia. W przypadku wad postawy leczenie na podstawie z góry ustalonych szablonów nie jest dobrym wyborem. Ważne jest, aby początkowo ćwiczenia były wykonywane jedynie pod okiem specjalisty, który powinien pokazać dziecku, w jaki sposób je wykonywać, a także korygować popełniane przez nie błędy. Pod okiem specjalisty, u niektórych małych pacjentów, stosowane jest również plastrowanie dynamiczne.

Podsumowanie

Koślawość kolan powoduje, że nogi dziecka układają się w kształt litery X. Jest to najczęściej wada nabyta, która rozwija się na skutek działania różnych czynników. W ostatnich latach zauważalny jest wzrost odsetka dzieci, u których rozwija się koślawość kolan, co ma związek m.in. z nadwagą i otyłością. Inne przyczyny nieprawidłowości w obrębie kolan to np. niedobór witaminy D i wapnia, a także schorzenia, które powodują obniżenie napięcia mięśniowego. Leczenie koślawych kolan jest długotrwałe. Najczęściej uwzględnia indywidualnie dobrane ćwiczenia korekcyjne, które dziecko powinno wykonywać pod okiem fizjoterapeuty, jednak w niektórych przypadkach, może być konieczne leczenie chirurgiczne.