Rak żuchwy – objawy, diagnostyka i leczenie

W obrębie jamy ustnej mogą rozwinąć się nie tylko stosunkowo niegroźne schorzenia, ale także nowotwory. Niezdrowy tryb życia znacząco zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów jamy ustnej i innych chorób o podłożu nowotworowym.

Rak żuchwy to nazwa stosowana w przypadku nowotworów złośliwych, które mają zdolność dawania odległych przerzutów. Diagnozowany jest on bardzo rzadko, zwłaszcza u osób młodych. Rak żuchwy i rak szczęki częściej dotyczą osób, na których organizm przez wiele lat oddziaływały czynniki kancerogenne. Czynnikiem rozwoju raka żuchwy jest m.in. nałogowe palenie papierosów i częste spożywanie alkoholu wysokoprocentowego. Zmiany nowotworowe zwykle lokalizują się w tylnej części żuchwy.

W grupie młodych dorosłych i osób w średnim wieku najczęściej diagnozowane są szkliwiaki, czyli guzy kościotwórcze. Prowadzą one do uszkodzenia kości żuchwy i zwykle cechują się miejscową złośliwością, co oznacza, że naciekają okoliczne tkanki, jednak rzadko dają przerzuty odległe. Szkliwiak u dzieci występuje rzadko. W grupie małych pacjentów najczęściej szkliwiak rozwija się na skutek zatrzymania zęba.

Wykrycie szkliwiaka jest trudne; choroba może rozwijać się przez długie lata, stopniowo niszcząc kość żuchwy oraz naciekając okoliczne tkanki, jednak najczęściej wykrywana jest przypadkowo. Ma to związek z brakiem typowych objawów chorobowych, które skłaniają do wizyty u lekarza. Szkliwiak widoczny jest na zdjęciach rentgenowskich, które wykonywane są m.in. przed różnymi zabiegami stomatologicznymi i ortodontycznymi, a także zabiegami z zakresu stomatologii estetycznej. Niestety, brak konieczności wykonania RTG żuchwy powoduje, że do momentu pojawienia się objawów zaawansowanej choroby, pacjenci nie podejrzewają, że w ich organizmie powstał szkliwiak.

Szkliwiak żuchwy rozwija się w tylnej części żuchwy, w okolicy zębów trzonowych, stanowiąc mniejsze zagrożenie niż szkliwiak szczęki, bo nie nacieka m.in. zatoki szczękowej. Szkliwiaki nie są zaliczane do grupy często diagnozowanych nowotworów, jednak warto dowiedzieć się więcej na ich temat, aby nie zbagatelizować objawów, które mogą wskazywać na tę chorobę.

Ryzyko rozwoju chorób jamy ustnej oraz związanych z nimi powikłań zwiększa rezygnacja z badań profilaktycznych, podczas których mogą zostać ujawnione zmiany niewidoczne dla pacjenta, jednak zauważalne dla doświadczonego stomatologa. W wielu przypadkach badanie stomatologiczne pozwoliło wykryć różnego rodzaju nowotwory, zanim zaczęły one wywoływać objawy.

Szkliwiak żuchwy – nowotwór, który rozwija się bezobjawowo

Choroby jamy ustnej, zwłaszcza choroby stomatologiczne, kojarzymy z bólem. Próchnica zębów lub stan zapalny dziąseł wiążą się z odczuwaniem nieprzyjemnych dolegliwości, które skłaniają do wizyty u specjalisty. W przypadku niektórych nowotworów m.in. szkliwiaka żuchwy nie pojawia się ból, co utrudnia zdiagnozowanie choroby w początkowym stadium jej rozwoju. Szkliwiak zaliczany jest do grupy nowotworów zębopochodnych. Niektóre badania sugerują, że nowotwór ten jest związany z zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego HPV, który łączy się z ameloblastomą.

Warto wiedzieć, że wirusem brodawczaka ludzkiego HPV możemy zarazić się podczas kontaktów seksualnych. Wirus ten zwiększa również ryzyko związane z rozwojem innych chorób o podłożu nowotworowym m.in. raka sromu i raka szyjki macicy oraz nowotworów, które rozwijają się w tkankach miękkich jamy ustnej.

Jak powstaje szkliwiak?

Szkliwiak najczęściej powstaje z pozostałości listewki zębowej, ale może również rozwinąć się z komórek narządu szkliwnego, komórek nabłonka torbieli zębopochodnej, a także komórek wysp nabłonkowych Malesseza.

Miejscem rozwoju szkliwiaka jest przede wszystkim tylna część żuchwy. Znacznie rzadziej szkliwiak atakuje szczękę oraz tworzy się w tkankach miękkich i w błonie śluzowej wyrostka zębodołowego.

Najczęściej diagnozowane są szkliwiaki łagodne i szkliwiaki o miejscowej złośliwości, które naciekają okoliczne tkanki, prowadząc m.in. do uszkodzenia kości, jednak nie powodują one przerzutów odległych. Niewielki odsetek wszystkich szkliwiaków stanowi szkliwiak złośliwy, czyli szkliwiak przerzutujący. W przypadku podejrzenia szkliwiaka złośliwego wykonywane są badania, których celem jest znalezienie komórek szkliwiaka w odległych przerzutach, co jest potwierdzeniem diagnozy.

Ze względu na długotrwały brak objawów chorobowych szkliwiak jest wykrywany przypadkowo np. podczas badania RTG szczęki, które wykonywane jest w gabinecie stomatologicznym m.in. przed leczeniem kanałowym. Niepokój powinny wzbudzić m.in. zaburzenia czucia w okolicy wargi dolnej i bródki, zwiększanie się objętości masy kostnej po zabiegu ekstrakcji zęba, a także rozchwianie zdrowych zębów i pojawiające się nagle wady zgryzu.

Rodzaje szkliwiaków

Szkliwiak to potoczna nazwa kilku rodzajów guzów. W jamie ustnej może powstać:

• szkliwiak barwnikowy niemowląt (melanoameloblastoma infantum),
• gruczolakoszkliwiak (adenoameloblastoma),
• włókniakoszkliwiak (fibroameloblastoma),
• zębiakoszkliwiak (odontoameloblastoma).

Inny podział szkliwiaków dzieli te guzy na:

• szkliwiaki jednokomorowe,
• szkliwiaki obwodowe,
• szkliwiaki przerzutujące.

W literaturze medycznej możemy znaleźć powyższy podział szkliwiaków, który uwzględnia jeszcze dwa rodzaje guzów, czyli szkliwiaki wielokomorowe i szkliwiaki desmoplastyczne, jednak nowa klasyfikacja ich nie uwzględnia. Podział szkliwiaków obejmuje również sposób utkania nowotworowego zmiany. W tym przypadku wyróżniamy:

• szkliwiaki akantotyczne,
• szkliwiaki splotowate,
• szkliwiaki pęcherzykowe,
• szkliwiaki mieszane.

Jak widać, szkliwiaki to duża grupa guzów, które powodują liczne trudności diagnostyczne oraz terapeutyczne. W przypadku szkliwiaka żuchwy poważnym problemem może okazać się całkowite wycięcie guza, który powinien zostać usunięty z marginesem zdrowych tkanek.

Objawy szkliwiaka

Jak już zostało wspomniane, szkliwiak żuchwy na początku choroby nie daje objawów. Pojawiają się one dopiero w zaawansowanym stadium choroby, gdy dochodzi do zmieszczenia kości i zajęcia okolicznych tkanek. Do objawów szkliwiaka zaliczamy m.in.:

• przewlekły stan zapalny w miejscu usuniętego zęba,
• obrzęk policzka,
• zaburzenia symetrii twarzy,
• zaburzenia czucia w okolicy wargi dolnej i bródki,
• deformację żuchwy w części zębodołowej,
• rozchwianie zębów,
• wady zgryzu.

Dolegliwości bólowe oraz wysięk ropnej lub surowiczej wydzieliny, który związany jest ze stanem zapalnym, nie są zaliczane do częstych objawów szkliwiaka. W badaniach klinicznych stwierdzono dolegliwości bólowe u 30% pacjentów, u których występowały inne objawy tego guza.

Choć szkliwiak jest najczęściej nowotworem łagodnym lub nowotworem cechującym się miejscową złośliwością, to zachodzi ryzyko przemiany nowotworowej guza. W takim przypadku szkliwiak może zacząć dawać przerzuty, co stanowi zagrożenie dla pacjenta. Objawy wskazujące na szkliwiaka powinny zostać skonsultowane z lekarzem.

Jak diagnozowany jest szkliwiak?

Większość szkliwiaków wykrywanych jest przypadkowo u osób, które zgłosiły się do stomatologa na badania profilaktyczne lub są przygotowywane do różnych zabiegów stomatologicznych np. leczenia kanałowego bądź ekstrakcji zęba. Guzy widoczne są na zdjęciu RTG w postaci ubytku masy kostnej, jednak w celu postawienia ostatecznej diagnozy niezbędne jest wykonanie badania histopatologicznego. Potwierdzenie diagnozy wynikiem badania histopatologicznego umożliwia rozpoczęcie leczenia. Nie przebiega ono w taki sam sposób w przypadku wszystkich guzów, które zlokalizowane są w obrębie kości żuchwy. Na etapie diagnostyki szkliwiaka wykonywane są także inne badania np. rezonans magnetyczny.

Leczenie szkliwiaka żuchwy

Leczenie szkliwiaka żuchwy wiąże się z koniecznością usunięcia guza z marginesem sąsiadujących tkanek, które nie są objęte procesem chorobowym. W przypadku szkliwiaków wykonywane są operacje radykalne, które zmniejszają ryzyko wznowy guza. Jedynie w nielicznych przypadkach zmiana może zostać usunięta w sposób konwencjonalny, który uwzględnia jej łyżeczkowanie. Metoda ta jest stosowana bardzo rzadko, bo zwiększa ryzyko nawrotu choroby i zezłośliwienia zmiany.

Zabieg radykalny ma na celu usunięcie całego guza oraz okolicznych tkanek, w których mogą znajdować się jego komórki. Aby przywrócić pacjentowi pełną sprawność funkcjonalną żuchwy, a także poprawić wygląd zewnętrzny, który po radykalnej operacji ulega pogorszeniu, niezbędne jest wykonanie zabiegu rekonstrukcji, podczas którego wykonywany jest przeszczep tkanki z talerza kości biodrowej pacjenta.

Dzięki nowoczesny metodom diagnostycznym leczenie szkliwiaka oraz innych guzów żuchwy i szczęki może zostać precyzyjnie zaplanowane. Trzeba jednak wiedzieć, że wycięcie guza nie jest równoznaczne z całkowitym wyleczeniem, bo szkliwiak i inne nowotwory żuchwy mogą nawracać nawet po kilkunastu lub kilkudziesięciu latach.

Szkliwiak rokowania

W przypadku łagodnego i miejscowo złośliwego szkliwiaka żuchwy rokowania są pomyślne. Usunięcie zmiany wraz z marginesem zdrowych tkanek zmniejsza ryzyko wznowy guza. Szkliwiak szczęki rokuje gorzej, bo nacieka m.in. zatokę szczękową. Gorsze rokowania związane są także ze szkliwiakiem złośliwym, który powoduje powstawanie przerzutów.