Tularemia – drogi zakażenia, objawy, rozpoznanie, leczenie. Jak się przed nią chronić?

Tularemia to zoonoza, czyli choroba, którą możemy zarazić się w wyniku kontaktu z chorymi zwierzętami oraz m.in. ich mięsem i odchodami. W przypadku tularemii wyróżniamy kilka dróg zakażenia i kilka postaci choroby. Najczęściej choroba występuje na półkuli północnej – jest diagnozowana m.in. u myśliwych i ich rodzin oraz osób, które są narażone na rozwój zoonoz ze względu np. na wykonywaną pracę zawodową (weterynarze, pracownicy laboratoriów, leśnicy).

Na zakażenie Gram-ujemną pałeczką Francisella tularensis szczególnie wrażliwe są króliki i zające, a także gryzonie. Niekiedy tularemia diagnozowana jest także u kotów. Gram-ujemna pałeczka Francisella tularensis to jedna z najbardziej patogennych bakterii – do wywołania choroby wystarczy zaledwie 10 pałeczek. Warto dowiedzieć się więcej na temat przebiegu tularemii oraz ryzyka, które związane jest z zakażeniem.

Tularemia – drogi wniknięcia bakterii do organizmu

Gram-ujemna pałeczka Francisella tularensis może wniknąć do organizmu człowieka na skutek:

• bezpośredniego kontaktu z zakażonym zwierzęciem,
• picia skażonej wody z naturalnych zbiorników wodnych,
• kontaktu ze skażoną glebą,
• spożycie surowego lub niedogotowanego/niedopieczonego mięsa chorego zwierzęcia.

Tularemię roznoszą również kleszcze, strzyżaki jelenie (tzw. latające kleszcze) oraz inne pasożyty zewnętrzne m.in. komary i muchy. Choroba rozprzestrzenia się także drogą wziewną, poprzez inhalację zanieczyszczonego kurzu lub aerozolu, w którym znajdują się chorobotwórcze drobnoustroje. Najczęściej Gram-ujemna pałeczka Francisella tularensis wnika do organizmu przez błony śluzowe i uszkodzoną skórę np. na skutek ugryzienia owada, ugryzienia przez chore zwierzę lub kontaktu uszkodzonego naskórka z zakażoną wodą bądź glebą.

Tularemia nie jest często diagnozowana w Polsce. Choroba ta występuje endemicznie na północy kraju m.in. na terenie województwa pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Większe ryzyko zakażenia dotyczy osób, które często przebywają w lasach, polują lub mają kontakt z materiałem biologicznym. Rocznie w Polsce rozpoznawanych jest około 10 przypadków tularemii.

Objawy różnych postaci tularemii

Wyróżnia się kilka postaci choroby. W zależności od rodzaju kontaktu z czynnikiem etiologicznym. Postacie kliniczne tularemii to:

• Postać anginowa – do rozwoju choroby prowadzi spożycie skażonej żywności lub wody. Pierwsze objawy tej postaci tularemii przypominają objawy zapalenia migdałków – występują typowe objawy zapalenia gardła oraz objawy grypopodobne np. wysoka gorączka, bóle mięśni, bóle stawów, dreszcze, ogólne złe samopoczucie. Stan zapalny może objąć nie tylko błonę śluzową gardła, ale także całą jamę ustną. Charakterystycznym objawem postaci anginowej tularemii są owrzodzenia jamy ustnej.
• Postać węzłowa – najczęściej diagnozowana postać choroby. Do zakażenia dochodzi m.in. na skutek ugryzienia przez zakażonego owada. W tej postaci dominują objawy, które dotyczą miejsca wniknięcia chorobotwórczych drobnoustrojów do organizmu – w miejscu ugryzienia pojawia się rumieniowa grudka, która z czasem przekształca się w owrzodzenie, a następnie ropiejącą ranę. U osoby chorej występują również objawy grypopodobne.
• Postać oczno-węzłowa – do zakażenia dochodzi, jeżeli szkodliwe drobnoustroje mają kontakt ze spojówkami. Objawem postaci oczno-węzłowej jest zapalenie spojówek, któremu towarzyszą owrzodzenia i typowe dla tularemii rumieniowe grudki.
• Postać trzewna – wywołuje objawy grypopodobne, a także ból brzucha, nudności, wymioty i biegunkę. Powikłaniem tej postaci tularemii może być rozwój zapalenia płuc. Mamy w tym przypadku do czynienia z dużym ryzykiem zgonu na skutek zakażenia – śmiertelność w przypadku postaci trzewnej tularemii wynosi około 50 proc.
• Postać żołądkowo-jelitowa – jej przebieg przypomina zatrucie pokarmowe. Do zakażenia dochodzi na skutek spożycia skażonego pokarmu lub wody. Oprócz bólu brzucha, wymiotów i biegunki mogą występować owrzodzenia jelit;
• Postać płucna – do rozwoju tej postaci tularemii prowadzi inhalacja kurzu, w którym znajdują się wywołujące chorobę bakterie; ich źródłem jest m.in. kał zwierząt. W tej postaci dominują objawy zapalenia płuc oraz suchy kaszel.

Wszystkie postacie kliniczne tularemii to choroby o nagłym początku, które przebiegają z wysoką gorączką.

Rozpoznanie i leczenie tularemii

Rozpoznanie tularemii jest trudne. W celu zdiagnozowania choroby niezbędne jest wykonanie badań krwi i posiewów mikrobiologicznych. Od pacjenta pobierane są m.in. wymazy ze zmian skórnych lub próbki plwociny. Tularemia leczona jest za pomocą antybiotyków.

Jak chronić się przed tularemią?

Aby chronić się przed tularemią, zalecane jest stosowanie repelentów, które zabezpieczają przed ugryzieniami kleszczy i innych krwiopijców, a także noszenie odpowiedniej odzieży. Zakładana do lasu odzież powinna mieć długie nogawki i długie rękawy. Warto również pamiętać o nakryciu głowy.

Nie należy spożywać mięsa z niewiadomego źródła, a także pić wody z jezior, rzek i strumieni. Nie należy również udzielać pomocy rannym zwierzętom bez odpowiedniego przeszkolenia i przygotowania m.in. zabezpieczenia dłoni grubymi rękawicami – jeżeli spotkamy ranne lub wyglądające na chore dzikie zwierzę, to najlepiej go nie dotykać i powiadomić odpowiednie służby.

Źródła:

• Z. Dziubek, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2012
• Davidson, Choroby wewnętrzne, Tom 1, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, 2021
• M. Tokarska-Rodak, Tularemia – infekcja wywoływana przez Francisella tularensis, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2015, Tom 21, Nr 1, s. 56–61