Węglan wapnia – właściwości, zastosowanie i interakcje z lekami

Węglan wapnia (CaCO3, sól kwasu węglowego i wapnia) jest nieorganicznym związkiem chemicznym. Jego zwyczajowa nazwa to kalcyt. Znajduje szerokie zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu m.in. w przemyśle farmaceutycznym, spożywczym, kosmetycznym i w budownictwie. Warto dowiedzieć się więcej na temat zastosowania węglanu wapnia oraz jego wpływu na funkcjonowanie ludzkiego organizmu.

Fizyczne i chemiczne właściwości węglanu wapnia

Węglan wapnia to bezwonna sól kwasu węglowego i wapnia w postaci białych lub przezroczystych kryształków, która ulega rozkładowi w wyniku podgrzania, reaguje z kwasami oraz jest słabo rozpuszczalna w wodzie. Jeżeli dodamy węglan wapnia do wody z dwutlenkiem węgla, to otrzymamy kwaśny węglan wapnia (wodorowęglan wapnia).

Zastosowanie węglanu wapnia

Ze względu na swoje właściwości fizyczne i chemiczne węglan wapnia znajduje zastosowanie m.in. w:

• budownictwie – stosowany jest np. do produkcji cementu,
• rolnictwie – stosowany jest jako nawóz,
• hodowli zwierząt – stosowany jest jako suplement poprawiający kondycję organizmu zwierząt oraz środek pobudzający laktację i usprawniający pracę przewodu pokarmowego,
• kosmetyce – stosowany jest jako dodatek do pudrów, cieni do powiek, podkładów, a także past do zębów,
• w przemyśle spożywczym – stosowany jest jako dodatek do pieczywa, wyrobów cukierniczych, chipsów, gum do żucia, a także win,
• w przemyśle chemicznym – stosowany jest jako składnik wybielaczy i pigmentów.

W składzie produktów spożywczych węglan wapnia kryje się pod symbolem E170. Stosowanie tego regulatora kwasowości, substancji przeciwzbrylającej, barwnika, a także stabilizatora nie wpływa w negatywny sposób na stan zdrowia – węglan wapnia to bezpieczny dodatek do żywności.

Węglan wapnia jako suplement diety i środek leczniczy

Węglan wapnia dostarcza wapń (1 g węglanu wapnia to 400 mg wapnia), dlatego często stosowany jest w suplementach diety, mających na celu dostarczenie tego minerału.

Medyczny węglan wapnia (Calcium Carbonate) stosowany jest w celach profilaktycznych i terapeutycznych – zastosowanie medycznego węglanu wapnia to m.in. leczenie osteoporozy, chorób układu nerwowego i chorób nerek. Węglan wapnia stosuje się także na nadkwasotę żołądka, refluks żołądkowo-przełykowy oraz zgagę – reagując z kwasem solnym, prowadzi do jego zobojętnienia, co zmniejsza nieprzyjemne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Wskazaniem do stosowania suplementów diety i leków, w których składzie znajduje się węglan wapnia, są m.in. objawy niedoboru wapnia w organizmie.

Węglan wapnia – jeden z głównych jonów ludzkiego organizmu

Węglan wapnia nie występuje jedynie w przyrodzie. Wapń to nieorganiczny związek chemiczny, który zaliczany jest do grupy podstawowych składników mineralnych organizmu człowieka. Jego niedobory powodują zaburzenia homeostazy, uniemożliwiając prawidłowy przebieg wielu procesów biologicznych.

Wapń bierze udział m.in. w procesie krzepnięcia krwi, jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i prawidłowej pracy mięśni m.in. mięśnia sercowego, zmniejsza przepuszczalność ścian naczyń krwionośnych i stanowi element budulcowy tkanki kostnej. W organizmie dorosłego człowieka znajduje się około 1 kg wapnia.

Węglan wapnia – źródła

Węglan wapnia spożywczy (czyli E170) jest dodatkiem stosowanym do żywności. Pełni w niej kilka ról: barwnika, stabilizatora, regulatora kwasowości i substancji przeciwzbrylającej. Źródłami węglanu wapnia w diecie są przede wszystkim wyroby cukiernicze, lody, pieczywo oraz warzywa i owocach konserwowe, dojrzewające sery i ryby konserwowe. Należy jednak wiedzieć, że do produkcji tych produktów stosuje się niewielkie ilości węglanu wapnia, dlatego dostarczają one niewiele wapnia.

Wapń zawarty w węglanie wapnia jest tak samo wartościowy jak wapń zawarty naturalnie w niektórych produktach, takich jak na przykład produkty mleczne. Wykazuje również takie same działanie dla zdrowia.

Źródła wapnia w diecie

Wapń jest makroelementem, który musimy dostarczać do organizmu wraz ze spożywanymi pokarmami. Zwiększone zapotrzebowanie na wapń jest związane m.in. ze stanem fizjologicznym oraz wiekiem. Na niedobory wapnia w organizmie najbardziej narażone są dzieci w okresie intensywnego wzrostu, kobiety ciężarne i kobiety karmiące piersią, kobiety w okresie menopauzy, a także seniorzy. Niedobór wapnia często występuje także u osób z zaburzeniami wchłaniania oraz jest jednym ze skutków ubocznych długotrwałego odżywiania pozajelitowego.

Węglan wapnia od dawna stosowany jest w celu wyrównywania gospodarki wapniowej organizmu, a także w profilaktyce niedoborów tego makroelementu w diecie. 1 gram węglanu wapnia dostarcza do organizmu około 400 mg wapnia.

Możemy znaleźć węglan wapnia w wielu suplementach diety oraz produktach spożywczych, np. w pieczywie i wyrobach cukierniczych, warzywach i owocach konserwowanych, a także lodach. Naturalnie węglan wapnia występuje m.in. w brokułach i jarmużu, jednak nie jest podstawowym źródłem wapnia w diecie. Produkty bogate w łatwo przyswajalny wapń to m.in. mleko, przetwory mleczne, jaja, ryby spożywane ze szkieletami (szprotki), niektóre warzywa strączkowe i zboża, nasiona i pestki np. ziarna słonecznika, a także orzechy.

Objawy niedoboru wapnia w organizmie

Niedobór wapnia w organizmie powoduje m.in. takie objawy jak:

• zaburzenia rytmu serca,
• zaburzenia krzepnięcia krwi,
• ból mięśni i stawów,
• drętwienie i mrowienie kończyn.

Do charakterystycznych objawów niedoboru wapnia zalicza się łamliwość kości, krzywicę, a także osłabienie zębów, które są bardziej podatne na próchnicę i uszkodzenia mechaniczne.

Podczas profilaktycznego i leczniczego stosowania węglanu wapnia zalecane jest przyjmowanie preparatów, które zwiększają wchłanianie wapnia (np. witamina D).

Interakcje węglanu wapnia z lekami

Węglan wapnia w formie suplementów diety może wpływać na działanie niektórych leków np. glikozydów nasercowych, tetracyklin i antagonistów wapnia. Jednoczesne przyjmowanie węglanu wapnia i leków należy skonsultować z lekarzem.

Źródła:

• M. Jarosz, E. Rychlik, K. Stoś, J. Charzewska, Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020
• W. Kołłątaj, L. Szewczyk, Gospodarka wapniowa – rola wapnia w organizmie ludzkim, Endokrynologia Pediatryczna, 5/2006, 1(14), s. 57-61
• National Library of Medicine, Calcium Carbonate, dostęp z dnia 19.09.2023