Lipidogram – co to za badanie, normy, cena, przygotowanie i wskazania

Choroby sercowo-naczyniowe to choroby serca, tętnic i żył (m.in. zaburzenia lipidowe, które związane są z nieprawidłowym poziomem cholesterolu, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, choroba niedokrwienna serca), które znajdują się na czele listy schorzeń najczęściej prowadzących do przedwczesnego zgonu. Choroby układu sercowo-naczyniowego nazywane są „cichymi zabójcami”, bo początkowo nie wywołują skłaniających do wizyty u lekarza objawów. Ryzyko ich wystąpienia pozwala określić ocena gospodarki lipidowej za pomocą badania lipidogramu. Wyniki profilu lipidowego odgrywają istotną rolę m.in. w ocenie ryzyka miażdżycy, choroby niedokrwiennej serca i zawału mięśnia sercowego.

Lipidogram (profil lipidowy) – co to za badanie?

We krwi człowieka cholesterol i trójglicerydy występują w postaci wolnej oraz związanej z białkami (lipoproteiny). Wyróżniamy:

• frakcję cholesterolu HDL – lipoproteiny o dużej gęstości,
• frakcję cholesterolu LDL – lipoproteiny o małej gęstości,
• frakcję cholesterolu VLDL – lipoproteiny o bardzo małej gęstości,
• frakcję cholesterolu IDL – lipoproteiny o pośredniej gęstości,
• chylomikrony.

Badanie lipidogramu wykonywane jest z próbki krwi żylnej pacjenta. Podstawowe badanie cholesterolu pozwala oznaczyć: cholesterol całkowity, cholesterol LDL („zły cholesterol”), cholesterol HDL („dobry cholesterol”) i trójglicerydy.

Lipidogram to ważne badanie przesiewowe, jedno z podstawowych badań diagnostycznych, a także badanie pozwalające określić skuteczność prowadzonego leczenia, które powinni regularnie wykonywać mężczyźni po 40. roku życia i kobiety po 50. roku życia. Osoby, u których występuje zwiększone ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego (np. nadwaga, otyłość, dieta bogata w produkty wysokoprzetworzone i tłuszcze zwierzęce, czynniki genetyczne) powinny wykonywać badanie lipidogramu już po ukończeniu 35. roku życia.

Podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego, podwyższone stężenie cholesterolu LDL i podwyższone stężenie trójglicerydów zwiększa ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego. Warto wiedzieć, że nie tylko LDL czyli „zły cholesterol” zagraża zdrowiu. Ryzyko rozwoju chorób układu krążenia i chorób serca zwiększa także zbyt niskie stężenie cholesterolu HDL – dobrego cholesterolu. Nawet nieznacznie podwyższony poziom cholesterolu powinien skłonić do zmiany diety i trybu życia.

Lipidogram (profil lipidowy) – normy

Aktualnie obowiązujące normy stężenia lipidów we krwi:

• cholesterol całkowity 3,0–4,9 mmol/l (114–190 mg/dl);
• cholesterol LDL <3,0 mmol/l (115 mg/dl) – norma dla osób zdrowych, u których nie występuje zwiększone ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych;
• cholesterol HDL kobiety >1,3 mmol/l (50 mg/dl);
• cholesterol HDL mężczyźni >1,0 mmol/l (40 mg/dl);
• trójglicerydy <1,7 mmol/l (150 mg/dl) na czczo lub <2,0 mmol/l (175 mg/dl) nie na czczo.

Poziom „złego cholesterolu” LDL a ryzyko sercowo-naczyniowe

Poziom cholesterolu LDL jest ważnym wskaźnikiem diagnostycznym, który pozwala ocenić ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Wyróżnia się niskie, umiarkowane, wysokie, bardzo wysokie i ekstremalne ryzyko sercowo-naczyniowe:

• norma cholesterolu LDL w przypadku niskiego ryzyka sercowo-naczyniowego (u osób zdrowych) to <3,0 mmol/l (115 mg/dl);
• norma cholesterolu LDL w przypadku umiarkowanego ryzyka sercowo-naczyniowego to <2,6 mmol/l (100 mg/dl);
• norma cholesterolu LDL w przypadku wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego to <1,8 mmol/l (70 mg/dl);
• norma cholesterolu LDL w przypadku bardzo wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego to <1,4 mmol/l (55 mg/dl);
• norma cholesterolu LDL w przypadku ekstremalnego ryzyka sercowo naczyniowego to <1,0 mmol/l (40 mg/dl).

Lipidogram (profil lipidowy) – jak przygotować się do badania?

Przygotowanie do badania profilu lipidowego uwzględnia:

• rezygnację ze spożywanie posiłku na 12-14 godzin przed badaniem – krew do badania pobierana jest na czczo;
• rezygnację na 2-3 dni przed badaniem ze spożywania alkoholu;
• unikanie przed badaniem sytuacji stresowych.

Wykrycie zaburzeń gospodarki lipidowej jest wskazaniem do rozpoczęcia leczenia. U pacjentów, u których wyniki cholesterolu całkowitego, HDL, LDL i trójglicerydów są na granicy normy lub nieznacznie ją przekraczają, rozpoczynane jest leczenie zachowawcze. Leczenie zachowawcze zaburzeń gospodarki lipidowej uwzględnia stosowanie odpowiedniej diety, redukcję masy ciała, rzucenie palenia papierosów, zaprzestanie nadmiernego spożywania alkoholu i zwiększenie aktywności fizycznej.

Jeżeli leczenie zachowawcze okazuje się nieskuteczne i pomimo stosowania się do zaleceń lekarza poziom cholesterolu całkowitego, HDL, LDL i trójglicerydów nie spada, to niezbędne jest odpowiednie leczenie farmakologiczne, które powinno być wspomagane dietą, aktywnością fizyczną oraz dążeniem do redukcji masy ciała. Podczas leczenia farmakologicznego trzeba zaprzestać palenia papierosów i spożywania alkoholu.

Lipidogram (profil lipidowy) – cena badania

Badanie lipidogramu można wykonać za darmo na NFZ. Pacjenci, którzy nie mogą skorzystać z darmowego badania, nie muszą obawiać się bardzo dużych wydatków – w większości laboratoriów za badanie lipidogramu trzeba zapłacić 20-40 zł.

Choroby układu sercowo-naczyniowego – najczęstsza przyczyna zgonów w Polsce i na świecie

Główne czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego to czynniki modyfikowalne (czynniki, które można wyeliminować, zmniejszając ryzyko rozwoju choroby), czyli m.in.:

• nieodpowiednio skomponowana dieta,
• siedzący tryb życia,
• wysokie stężenie cholesterolu LDL („zły cholesterol”),
• wysokie stężenie trójglicerydów (TG),
• nadciśnienie tętnicze,
• stan przedcukrzycowy,
• cukrzyca,
• palenie papierosów,
• nadużywanie alkoholu,
• nadwaga i otyłość.

Zaburzeniom gospodarki lipidowej organizmu można skutecznie zapobiegać, zmniejszając ryzyko sercowo-naczyniowe, które związane jest z rozwojem zagrażających zdrowiu i życiu chorób.

Czynniki niemodyfikowalne, które zwiększają ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, to:

• wiek – mężczyźni ≥45 lat, kobiety ≥55 lat;
• płeć – częściej wysoki cholesterol diagnozowany jest u mężczyzn po 40. roku życia niż u kobiet przed menopauzą;
• czynniki genetyczne – występowanie u członków bliskiej rodziny choroby niedokrwiennej serca lub/i chorób tętnic o podłożu miażdżycowym.

Warto wiedzieć, że zaburzenia gospodarki lipidowej są szkodliwe, nie tylko, gdy poziom lipidów we krwi ulega podwyższeniu lub jest na granicy ustalonych norm. Szkodliwe dla organizmu jest także obniżenie poziomu lipidów poniżej normy. Cholesterol odgrywa istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Bez niego nie mogą przebiegać ważne procesy biologiczne (np. budowa błon komórkowych, produkcja kortyzolu, aldosteronu, testosteronu i estrogenów, synteza witaminy D, produkcja kwasów żółciowych).

Źródła:

• Davidson, Choroby wewnętrzne. Tom 2, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, 2020
• Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Tom I, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2005
• Aldona Dembińska-Kieć, Jerzy Naskalski, Bogdan Solnica, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław, 2017