Światowy Dzień Udaru Mózgu – liczy się każda minuta. Czy wiesz, które objawy wymagają pilnej pomocy?

W 2019 roku nastąpiła poprawa, jeśli chodzi o dostęp do leczenia udarów mózgu metodą trombektomii mechanicznej. Jednak profilaktyka, edukacja społeczeństwa w zakresie rozpoznawania udarów oraz rehabilitacja chorych pozostają wielkim wyzwaniem zarówno dla lekarzy, jak i całego systemu opieki zdrowotnej.

Co to jest udar mózgu?

Udar mózgu jest trzecią najczęstszą przyczyną zgonu i głównym powodem niepełnosprawności osób dorosłych. To nagłe, miejscowe zaburzenie krążenia krwi w mózgu, które może powstać w wyniku zablokowania przepływu krwi przez miażdżycowy zakrzep naczynia krwionośnego lub zamknięcie go przez zator pochodzący z serca. Mówimy wtedy o niedokrwiennym udarze mózgu, który dotyczy 80% przypadków. Udar może nastąpić również z powodu pęknięcia naczynia mózgowego i krwotoku w obrębie mózgu, który niszczy komórki nerwowe. Wtedy mówimy o krwotocznym udarze mózgu, który dotyczy 20% przypadków. Bez względu na rodzaj, w leczeniu udaru mózgu najważniejszy jest czas. Szybka pomoc medyczna może uchronić przed śmiercią, a z pewnością przed utratą sprawności i inwalidztwem do końca życia. Ważne, aby wiedzieć czym jest udar, kto jest najbardziej narażony, jak go rozpoznać i co zrobić, gdy już wystąpi. To może uratować życie.

Jakie są przyczyny udaru mózgu?

Przyczyny udaru mózgu można podzielić na dwie grupy – niemodyfikowalne, czyli takie, na które nie mamy wpływu i modyfikowalne – związane ze stylem życia, na które mamy wpływ.

Do najważniejszych niemodyfikowalnych czynników ryzyka udaru mózgu zalicza się: wiek (od 55. roku życia ryzyko udaru zwiększa się dwukrotnie co 10 lat), płeć (częściej chorują mężczyźni w starszym wieku niż kobiety), wystąpienie udaru u członka rodziny (2–3-krotny wzrost ryzyka udaru) i predyspozycje genetyczne. Czynniki modyfikowalne to: nadciśnienie tętnicze i choroby serca (szczególnie migotanie przedsionków), cukrzyca, choroby naczyń (szczególnie zaawansowana miażdżyca), zaburzenia gospodarki lipidowej, zespół bezdechu sennego, otyłość lub duża nadwaga, a także – palenie papierosów i nadużywanie alkoholu. Właśnie profilaktyka i edukacja społeczeństwa w zakresie zapobiegania udarom mózgu to jedne z najważniejszych wyzwań dotyczących tej choroby.

W Światowym Dniu Udaru Mózgu warto przypomnieć, że kluczowe jest eliminowanie czynników ryzyka wystąpienia udaru.

– Utrzymywanie prawidłowego ciśnienia tętniczego na poziomie 120/80 mm Hg obniża ryzyko udaru aż o 30-40%! Niestety, nadciśnienie tętnicze jest lekceważone przez wielu chorych, którzy nie przyjmują regularnie leków, a także nie mierzą regularnie ciśnienia. W przypadku nadwagi należy wprowadzić zdrową dietę, na stałe zmienić złe nawyki żywieniowe, tzn. ograniczyć spożycie tłustych mięs, cukru, mąki pszennej i alkoholu. Ważne, by zapanować nad masą ciała i dbać o to, by BMI nie przekraczało 27 kg/m2. W przypadku zdiagnozowanej cukrzycy należy ją skutecznie leczyć. Wysoki cholesterol redukować za pomocą odpowiednich leków. Dzięki temu możemy znacznie zmniejszyć ryzyko udaru mózgu – podkreśla prof. dr hab. n. med. Jarosław Sławek, prezes Polskiego Towarzystwa Neurologicznego.

Jak rozpoznać udar mózgu?

Objawy udaru mózgu to przede wszystkim: osłabienie (niedowład ręki i nogi po jednej stronie ciała), drętwienie kończyn po jednej stronie ciała, zawroty i bardzo silny ból głowy, opadanie jednego kącika ust, niewyraźna mowa, zaburzenia widzenia, niepewny chód. Jak sprawdzić, czy ktoś ma udar? Wykonaj prosty test:

• poproś, aby osoba się uśmiechnęła – jeśli podnosi się tylko połowa ust, druga część twarzy może być porażona;
  
• poproś, aby osoba podniosła obie ręce nad głowę – gdy możliwe jest uniesienie tylko jednej ręki lub kończyna podnoszona jest powoli – prawdopodobnie niedowład objął połowę ciała;
  
• poproś o powtórzenie: „Wszystko będzie dobrze” – jeśli mowa jest niewyraźna lub niemożliwa, należy wezwać karetkę;
  
• nie lekceważ nagłego zaburzenia widzenia – zaniewidzenia na jedno oko lub ograniczenia pola widzenia po jednej stronie.
  
• Jeśli mamy do czynienia z udarem, najważniejszy jest czas – od momentu wystąpienia objawów do dotarcia chorego do szpitala. Zastosowanie odpowiedniej interwencji medycznej może w znacznym stopniu wpłynąć na rokowania chorego. Dlatego bardzo ważna jest umiejętność rozpoznawania jego symptomów i udzielania pierwszej pomocy. Zlekceważenie pierwszych objawów udaru mózgu może doprowadzić do śmierci lub kalectwa – powiedział prof. dr hab. n. med. Konrad Rejdak, prezes elekt Polskiego Towarzystwa Neurologicznego.

Leczenie udaru mózgu

W przypadku udaru niedokrwiennego pacjent ma duże szanse na wyleczenie, o ile szybko trafi do szpitala. Jeśli nastąpi to do 4,5 godziny od wystąpienia udaru, najlepiej na tzw. oddział udarowy, podaje się mu lek, który rozpuszcza skrzeplinę. Taki zabieg nazywa się tromboliza dożylna. Daje to szansę na odzyskanie sprawności.

Ostatni rok przyniósł poprawę w dostępności do leczenia udarów mózgu, szczególnie jeżeli chodzi o wykorzystanie trombektomii mechanicznej. Program pilotażowy leczenia tą metodą został rozszerzony o kolejnych 10 placówek i w tej chwili w każdym województwie jest przynajmniej jeden wysokospecjalistyczny ośrodek, który wykorzystuje tę metodę.

Jest jednak kilka obszarów, które wymagają poprawy.

– Niezbędna jest edukacja nie tylko pacjentów i społeczeństwa na temat objawów i możliwości zmniejszenia ryzyka udaru mózgu, ale także edukacja personelu medycznego i ratowników medycznych, bo niestety zdarza się, że pomoc przychodzi za późno. Wciąż występują duże różnice między ośrodkami, które prowadzą leczenie trombolizą. Mają one związek ze sprawnością ekip medycznych w przekazywaniu sobie pacjentów, organizacją segregacji chorych (triażu) na oddziale ratunkowym, ale także z wiedzą i nastawieniem do tego leczenia w różnych ośrodkach – powiedział prof. Jarosław Sławek. Dużym wyzwaniem jest również poprawa dostępu do rehabilitacji i niska wycena procedur rehabilitacyjnych. Kluczowe dla powodzenia leczenia i poprawy funkcjonowania pacjenta jest, aby rehabilitacja rozpoczęła się po wyjściu z oddziału udarowego. W tej chwili nie zawsze ma to miejsce – dodał prof. Jarosław Sławek.

Polskie Towarzystwo Neurologiczne w rekomendacjach dotyczących postępowania w udarze mózgu wskazuje działania zmierzające do ograniczenia liczby udarów w Polsce i ograniczenia ich negatywnych skutków dla pacjenta. Powinny one obejmować m.in.:

• edukację oraz kształtowanie świadomości społecznej na temat objawów udaru mózgu, jego konsekwencji oraz profilaktyki pierwotnej (kontrola modyfikowalnych czynników ryzyka oraz promocja zachowań prozdrowotnych);
  
• zintegrowane i efektywne działania przedszpitalne i postępowanie wczesnoszpitalne;
  
• rehabilitację, edukację pacjenta i jego rodziny oraz aktywizację zawodową;
  
• regularną kontrolę jakości pozwalającą na poprawę funkcjonowania całego systemu i jego poszczególnych elementów.