Układ immunologiczny - co to jest? Budowa i funkcje układu odpornościowego

Przychodzimy na świat z niedojrzałym układem immunologicznym, który do około 12. roku życia uczy się rozpoznawać i neutralizować różne zagrożenia m.in. wnikające do naszego organizmu patogeny. Wraz z upływem lat zyskujemy odporność na działanie różnych zagrożeń, jednak ponownie tracimy zyskaną odporność w podeszłym wieku. Nie zawsze układ immunologiczny funkcjonuje w prawidłowy sposób, co skutkuje m.in. rozwojem schorzeń autoimmunologicznych.

Jak działa układ immunologiczny?

Układ immunologiczny (układ odpornościowy) odpowiada za mechanizmy odporności. Mechanizmy odporności to reakcja obronna organizmu, dzięki której dąży on do unicestwienia lub neutralizacji zagrożenia i nie dopuszcza do rozwoju infekcji. Układ immunologiczny zwalcza zakażenie, wytwarzając odpowiednie przeciwciała, które niszczą wirusy, bakterie oraz inne patogeny. Pierwszą reakcją układu immunologicznego na atak patogenów jest m.in. podwyższenie temperatury ciała i pojawienie się objawów stanu zapalnego. Układ immunologiczny „zapamiętuje” patogeny, z którymi miał kontakt, co pozwala na szybsze zwalczenie ponownego zakażenia lub niedopuszczenie do rozwoju infekcji w przyszłości. Pamięć immunologiczna układu odpornościowego pozwoliła na wyeliminowanie ryzyka zakażenia wieloma chorobami dzięki zastosowaniu szczepionek.

W uproszczeniu działanie układu immunologicznego możemy porównać do działania pułku wojska – komórki układu odpornościowego wykrywają, rozpoznają i unicestwiają lub neutralizują „wroga” dzięki wytworzeniu swoistych przeciwciał przeciw antygenom, czyli obcym białkom np. bakteriom lub wirusom. Niestety, nie zawsze mechanizmy obronne organizmu działają w sposób prawidłowy. W przypadku prawidłowo funkcjonującego układu immunologicznego, mamy do czynienia z rozpoznawaniem zdrowych komórek organizmu oraz „wrogów”. Zaburzenia w funkcjonowaniu układu immunologicznego mogą wpływać nie tylko na obniżenie odporności organizmu na skutek działania różnych czynników, ale także są przyczyną rozwoju schorzeń autoimmunologicznych. Choroby autoimmunologiczne to coraz częściej diagnozowana grupa schorzeń, których podłożem jest błędne rozpoznawanie zagrożenia przez układ odpornościowy – niszczy on zdrowe komórki organizmu.

Budowa układu immunologicznego

Każdy z układów ludzkiego organizmu to wyspecjalizowany zespół tkanek i narządów, które ze sobą współpracują, pełniąc różne funkcje. W przypadku układu immunologicznego istotną rolę odgrywa układ limfatyczny. Za prawidłowe funkcjonowanie mechanizmów odporności odpowiadają pierwotne i wtórne narządy układu limfatycznego.

Do pierwotnych narządów limfatycznych zaliczamy grasicę, dzięki której możliwe jest dojrzewanie komórek szpiku kostnego oraz limfocytów T. Narząd ten zanika po okresie dojrzewania, jednak nie oznacza to, że następuje wówczas także zatrzymanie procesu dojrzewania komórek układu immunologicznego.

Wtórne narządy układu limfatycznego to węzły chłonne, tkanka limfatyczna układu pokarmowego, śledziona oraz tkanka chłonna w gardle, czyli migdałki. To dzięki tkance limfatycznej mogą zostać wytworzone przeciwciała. Są one związane z określoną frakcją osocza, czyli gamma-globulinami. Przeciwciała w różny sposób oddziałują na antygeny, prowadząc m.in. do ich rozpuszczenia lub zlepiania.

Każdy z narządów, które tworzą układ immunologiczny, przyczynia się do budowania indywidualnej odporności. Warto jednak wiedzieć, że to, jak działa nasz układ odpornościowy, zależy także w dużej mierze od m.in. naszego trybu życia.

Funkcje układu immunologicznego

Podstawową funkcją układu immunologicznego jest zapewnienie organizmowi odporności. Czym jest odporność? Zgodnie z definicją to zdolność do uniknięcia infekcji (zakażenia) na skutek kontaktu z patogenami. Wyróżniamy odporność wrodzoną, z którą się rodzimy, a także odporność nabytą, którą zyskujemy na każdym z etapów życia, mając kontakt z różnymi patogenami oraz szczepiąc się przeciwko różnym chorobom.

Odporność wrodzona nie jest skierowana na „walkę” z konkretnym zagrożeniem. Uwzględnia ona m.in. naturalne odruchy obronne organizmu, czyli np. kaszel i kichanie na skutek podrażnienia dróg oddechowych przez wirusy, bakterie i substancje chemiczne. Barierę dla patogenów, która odgrywa ważną rolę w odporności wrodzonej, stanowią skóra i błony śluzowe.

Znaczną rolę w nabywaniu odporności odgrywa kontakt z patogenami, które niedojrzały układ odpornościowy uczy się rozpoznawać. Z tego względu przebywanie w sterylnych warunkach oraz unikanie kontaktu z drobnoustrojami, o ile nie jest to konieczne np. ze względu na osłabienie odporności w związku z chorobą, może doprowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu układu immunologicznego oraz związanych z tym częstych infekcji. Skutkiem czynności obronnej organizmu może być nadwrażliwość lub alergia. W związku z wytwarzaniem przeciwciał i ich działaniem na antygeny może dojść do uszkodzenia komórek oraz wydzielania histaminy.