D-dimery – co to za badanie i jaka jest norma? Podwyższone D-dimery a stan zapalny i choroby

Od ponad 25 lat badanie D-dimerów znajduje zastosowanie na etapie diagnostyki różnych chorób, które przebiegają z nadkrzepliwością. Jednym z poważnych problemów współczesnej medycyny jest żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (VTE). Niestety typowe dla niej objawy mogą występować także w przebiegu innych chorób, a to utrudnia postawienie prawidłowej diagnozy. Dlatego na etapie diagnostyki oznaczany jest poziom D-dimerów. Badanie to można wykonać w większości laboratoriów w Polsce. Zbadanie poziomu D-dimerów we krwi nie zawsze jest wystarczające w celu potwierdzenia lub wykluczenia choroby, ale przydatność kliniczna wykonania badania poziomu D-dimerów we krwi jest wysoka.

Czym są D-dimery?

Zgodnie z definicją – D–dimer (D–D), obok monomeru D i fragmentu E, jest produktem enzymatycznego rozpadu fibrynogenu. Powstaje z dwóch podjednostek D połączonych wiązaniem krzyżowym, które warunkuje utworzenie stabilnego skrzepu. Jego pojawienie się w organizmie możliwe jest więc dopiero wtedy, gdy aktywowany został proces wykrzepiania, a następnie lizy (rozpad komórek) utworzonej wcześniej postaci stabilnego skrzepu.

D-dimery to jedne z najczęściej wykorzystywanych markerów wzmożonej krzepliwości krwi. Badanie D-dimerów stało się w ostatnich latach popularnym testem przesiewowym. Jest on wykonywany u pacjentów, u których występują objawy wskazujące na:

• żylną chorobę zakrzepowo-zatorową,
• zakrzepicę żył głębokich kończyn dolnych,
• zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego,
• zatorowość płucną.

Co oznaczają podwyższone D-dimery?

W dużym uproszczeniu – D-dimery to fragmenty fibryny. Fibryna jest białkiem obecnym w osoczu krwi podczas procesów jej krzepnięcia. Podwyższone D-dimery informują o nasileniu procesów krzepnięcia i fibrynolizy. We krwi osób zdrowych są obecne jedynie śladowe ilości D-dimerów.

Warto jednak wiedzieć, że podwyższone D-dimery są obserwowane nie tylko w różnych stanach chorobowych. Mogą być także związane z ciążą i podeszłym wiekiem.

Wysokie stężenie D-dimerów może mieć związek z chorobą nowotworową, przewlekłym stanem zapalnym oraz zaburzeniami endokrynologicznymi (do podwyższonego poziomu D-dimerów może prowadzić np. nadczynność tarczycy). Inne przyczyny podwyższonego poziomu D-dimerów, które nie mają związku z rozwojem np. zakrzepicy żył głębokich kończyn dolnych, to palenie tytoniu, udar mózgu, zawał serca, migotanie przedsionków i niewydolność krążenia. Ich podwyższony poziom może być związany z urazami. Z tego względu kluczowy, z diagnostycznego punktu widzenia, jest dobór odpowiedniej metody wykonania testu, a także właściwa interpretacja jego wyniku.

Metody oznaczania poziomu D-dimerów

Podczas oznaczania poziomu D-dimerów we krwi żylnej, tętniczej i włośniczkowej stosowane są trzy metody, czyli metoda jakościowa, półilościowa i ilościowa. W celu oznaczenia poziomu D-dimerów we krwi metodą ilościową i jakościową wykorzystywane są przeciwciała monoklonalne, które skierowane są przeciwko D-dimerom.

Jak powstają D-dimery w ludzkim organizmie?

Organizm człowieka chroniony jest przed nadmierną utratą krwi na skutek uszkodzenia naczynia krwionośnego – za hamowanie krwawienia odpowiadają płytki krwi. Dzięki nim nie wykrwawiamy się przy np. głębokim skaleczeniu. Uszkodzenia naczyń „naprawiane” są dzięki agregacji i adhezji płytek krwi, z których powstaje hamujący utratę krwi czop. U osób zdrowych zachowana jest równowaga pomiędzy procesami krzepnięcia oraz rozpuszczania powstających w organizmie skrzeplin – krew pozostaje płynna wewnątrz naczyń krwionośnych, a po uszkodzeniu naczynia tworzy się hamujący krwawienie skrzep. Obecność licznych mikrozakrzepów to niepokojący i wskazujący na chorobę objaw, który wymaga wykonania badań diagnostycznych.

D-dimery powstają podczas rozkładu tworzących się w organizmie skrzeplin. Oznaczenie stężenia D-dimerów pozwala potwierdzić lub wykluczyć chorobę zakrzepową, która może spowodować niedokrwienie tkanek. Poważne schorzenia, które powodują powstawanie blokujących światło naczyń żylnych skrzeplin to nie tylko zakrzepica żył głębokich i żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, ale także zatorowość płucna.

Wszystkie z tych schorzeń mogą zakończyć się poważnymi powikłaniami, prowadząc do zgonu na skutek powstania zatoru w płucach, a także przedostania się skrzepliny do serca.

D-dimery w diagnostyce żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej i innych chorób zakrzepowych

Rozwojowi żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej sprzyja m.in. tryb życia. Częściej dotyczy ona osób otyłych, osób prowadzących siedzący tryb życia, wykonujących pracę stojącą, a także osób obciążonych genetycznie rozwojem tego schorzenia. Stan nadkrzepliwości, który może prowadzić do rozwoju zakrzepicy, to także jedno z powikłań położniczych, które częściej występują w przypadku cesarskiego cięcia.

Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa wywołuje różne objawy, sprawiając poważne problemy diagnostyczne. Stosowanie badania D-dimerów pozwala wstępnie potwierdzić lub wykluczyć to schorzenie oraz uniknąć konieczności wykonywania badań obrazowych.

Jeżeli stężenie D-dimerów we krwi jest kilkukrotnie wyższe niż u osób zdrowych, to lekarz może podejrzewać choroby zakrzepowe. Wysoki poziom D-dimerów jest jedną z podstaw do rozpoczęcia leczenia chorób zakrzepowych, w tym m.in. zakrzepicy żył głębokich, którego celem jest uniknięcie powstania dużych skrzeplin. Niedokrwienie tkanek na skutek chorób zakrzepowych nierzadko prowadzi do nagłej śmierci pacjenta na skutek zatoru żylnego płuc lub serca.

Jak wygląda badanie D-dimerów?

Badanie poziomu D-dimerów wykonywane jest z próbki krwi włośniczkowej, żylnej lub tętniczej; najczęściej do badania pobierana jest krew żylna. Można je wykonać ze wskazań lekarza w większości przychodni POZ oraz prywatnie.

Do badania D-dimerów nie trzeba specjalnie się przygotowywać. Nie musimy postępować jak w przypadku wykonywania morfologii krwi – badanie nie jest wykonywane na czczo – można przed nim pić i jeść oraz może być wykonane o dowolnej porze dnia.

Po pobraniu krwi jej próbka umieszczana jest w probówce z lekiem przeciwzakrzepowym. Prawidłowe stężenie D-dimerów we krwi wynosi 500 µg/l. Jeżeli proces krzepnięcia poddawanej badaniu próbki krwi przebiegnie prawidłowo, to można wykluczyć związek pomiędzy występującymi u pacjenta objawami i chorobami zakrzepowymi, do których zaliczamy zatorowość płucną, żylną chorobę zakrzepowo-zatorową i zakrzepicę żył głębokich. Wysoki poziom D-dimerów jest wskazaniem do rozpoczęcia dodatkowych badań, które pozwolą określić podłoże nadkrzepliwości.

Źródła:

• Andrzej Szczeklik (red.): Choroby wewnętrzne. Przyczyny, rozpoznanie i leczenie, tom I. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2005, s. 31–32. ISBN 83-7430-031-0
• Kinga Rośniak–Bąk, Marek Łobos: Przydatność kliniczna i diagnostyczna oznaczeń D–dimeru w różnych stanach chorobowych. Folia Medica Lodziensia, 2016, 43/1:69–91
• Krzysztof Chojnowski: Dimer D – diagnostyczny i rokowniczy marker żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, Hematologia 2010, t. 1, nr 2, s. 102–108