Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – działanie, kiedy stosować, skutki uboczne i przeciwwskazania

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) to grupa najczęściej stosowanych leków na ból, stan zapalny i gorączkę, które są dostępne bez recepty oraz ze wskazań lekarza. W Polsce z roku na rok zwiększa się zapotrzebowanie na leki z grupy NLPZ, co budzi niepokój, bo niesteroidowe leki przeciwzapalne nie powinny być stosowane bez wyraźnych wskazań.

Dostępne niesteroidowe leki przeciwzapalne różni mechanizm działania. Leki o działaniu przeciwzapalnym, działaniu przeciwbólowym i działaniu przeciwgorączkowym z grupy NLPZ dobierane są w zależności od rodzaju bólu, a także jego podłoża. W grupie niesteroidowych leków przeciwzapalnych znajdują się również farmaceutyki o działaniu przeciwzakrzepowym. Leki przeciwzakrzepowe z grupy NLPZ zawierają w swoim składzie kwas acetylosalicylowy.

Ważne! Choć wiele niesteroidowych leków przeciwbólowych jest dostępnych bez recepty, to ich przewlekłe stosowanie oraz przyjmowanie w zbyt dużych dawkach stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia. Powszechnie popełnianym błędem jest m.in. przyjmowanie w celu łagodzenia bólu kilku preparatów, które mają w składzie tę samą substancję czynną i niewłaściwe łączenie różnych leków NLPZ z innymi lekami, co zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań i szkodzących zdrowiu interakcji.

Warto dowiedzieć się więcej na temat działania, wskazań oraz przeciwwskazań do stosowania NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych), a także poznać zagrożenia dotyczące ich nadużywania.

Jak działają niesteroidowe leki przeciwzapalne?

Działanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych polega na hamowaniu aktywności enzymów cyklooksygenazy COX-1 i COX-2.

COX-1 to enzym stale obecny w organizmie. Uczestniczy on w syntezie prostaglandyn, która zachodzi m.in. w żołądku, płytkach krwi, a także w nerkach. COX-2 jest enzymem szybko indukowanym przez m.in. cytokiny. Ujawnia się podczas rozwoju stanu zapalnego, pojawienia się bólu oraz uszkodzenia tkanek.

Niesteroidowe leki o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym i przeciwgorączkowym, redukują ból i stan zapalny poprzez hamowanie aktywności enzymu cyklooksygenazy COX-2, który indukowany jest przez różne czynniki. Ich oddziaływanie na enzym COX-1 powoduje efekty niepożądane, do których zaliczamy m.in. szkodliwy wpływ na śluzówkę przewodu pokarmowego.

Mechanizm działania niesteroidowych leków przeciwzapalnych powoduje, że skutecznie redukują uciążliwe objawy, zwalczając nie tylko ból, który jest objawem choroby, ale także stanowiący podłoże bólu stan zapalny. Niestety, ze względu na działania niepożądane, nie mogą być stosowane przez wszystkich pacjentów. Dotyczy to przede wszystkim długotrwałego przyjmowania leków z grupy NLPZ przez osoby, u których zostały zdiagnozowane np. wrzody żołądka oraz występują różne objawy ze strony przewodu pokarmowego.

Terapia z zastosowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych powinna zostać skonsultowana z lekarzem lub farmaceutą. Nadużywanie leków z grupy NLPZ to globalny problem – coraz częściej do szpitali trafiają pacjenci z poważnymi zaburzeniami w funkcjonowaniu nerek i wątroby, a także z zaawansowaną chorobą wrzodową, które spowodowane są stosowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych bez nadzoru lekarza i wyraźnych wskazań.

W ostatnich latach, co było spowodowane m.in. pandemią COVID-19, zwiększyło się zużycie leków z grupy NLPZ, które stosowane są w celu objawowego leczenia grypy i przeziębienia. Zwiększyła się także liczba pacjentów z objawami przedawkowania substancji leczniczych takich jak: ibuprofen i kwas acetylosalicylowy. Ryzyko wystąpienia działań niepożądanych wzrasta, gdy jednocześnie przyjmujemy kilka różnych preparatów z grupy NLPZ, które wchodzą ze sobą w interakcje oraz stosujemy dodatkowo leki np. na choroby przewlekłe.

Jakie leki zaliczamy do grupy NLPZ?

Do najczęściej stosowanych substancji wykorzystywanych do produkcji leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych i przeciwgorączkowych z grupy NLPZ, które dostępne są bez recepty, zaliczamy ibuprofen, kwas acetylosalicylowy (aspiryna) i naproksen.
Do innych, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, które są często stosowane zalicza się m.in.:

• nabumeton,
• diklofenak,
• metamizol,
• meloksykam,
• nimesulid.

Jakie zastosowanie mają niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)?

Zastosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych jest wyjątkowo szerokie. Leki z tej grupy stosowane są doraźnie w leczeniu bólu o małym, umiarkowanym i dużym nasileniu, a także znajdują zastosowanie w terapii schorzeń przewlekłych.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) to najczęściej stosowane farmaceutyki w leczeniu m.in.:

• schorzeń reumatycznych – leki te hamują syntezę czynnika reumatoidalnego,
• zmian chorobowych w obrębie stawów i mięśni, urazów i przeciążeń,
• bólu pourazowego i bólu pooperacyjnego,
• bólu zębów i bólu po zabiegach stomatologicznych,
• bólu menstruacyjnego,
• bólu związanego z kolką nerkową,
• migrenowych bólów głowy.

Dobór niesteroidowych leków przeciwzapalnych opiera się na ich działaniu. Przykładowo: do niesteroidowych leków o umiarkowanie silnym działaniu redukującym ból, stan zapalny i gorączkę należy aspiryna, która wykazuje również działanie przeciwzakrzepowe, zapobiegając zlepianiu się płytek krwi. Silne działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne oraz umiarkowane działanie przeciwgorączkowe ma diklofenak. Z kolei najsilniejszym lekiem przeciwbólowym jest metamizol.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – skutki uboczne

Warto wiedzieć, że nawet powszechnie stosowane niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), mogą powodować poważne powikłania. Przyjmowane przewlekle i w dużych dawkach w niekorzystny sposób oddziałują m.in. na agregację płytek krwi i ciśnienie tętnicze krwi. Ich negatywny wpływ na organizm zwiększa ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych, do których zaliczamy udar mózgu i zawał serca. Niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą również nasilać objawy alergii i wywołać skurcz oskrzeli. Szczególnym rodzajem reakcji po zastosowaniu leków z grupy NLPZ jest astma aspirynowa, która może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia.

Stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych może podrażniać błonę śluzową żołądka, zwiększając ryzyko rozwoju wrzodów i nadżerek oraz krwawień do przewodu pokarmowego. Niesteroidowe leki przeciwzapalne oddziałują również w niekorzystny sposób na nerki i wątrobę – w skrajnych przypadkach mogą doprowadzić do poważnych uszkodzeń tych narządów.

Przeciwwskazania NLPZ

Przeciwwskazania do stosowania NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych) to m.in.:

• choroby układu pokarmowego,
• niewydolność serca,
• niewydolność nerek,
• niewydolność wątroby,
• zapalenie jelit,
• nadwrażliwość lub uczulenie na substancję czynną,
• zaburzenia krzepnięcia krwi.

Źródła:

• Twój Farmaceuta nr 14, listopad/grudzień 2017
• Rajtar-Cynke G., Farmakologia, Podręcznik dla studentów i absolwentów wydziałów pielęgniarstwa i nauk o zdrowiu Akademii Medycznych, Lublin 2007, wydanie 2 
• Lisowska B., Bakalarska M., Rutkowska-Sak L., Niesteroidowe leki przeciwzapalne – blaski i cienie, Reumatologia 2006; 44, 2 s.106-111
• Korzeniowska K., Jankowski J., Jabłecka A., Niesteroidowe leki przeciwzapalne, Farmacja współczesna 2010; 3 s.192-197