Wstrząs kardiogenny – rozpoznanie, objawy, pierwsza pomoc i leczenie

Wstrząs kardiogenny jest stanem zagrożenia życia. To jeden z rodzajów wstrząsu, które wywołuje prowadząca do zatrzymania krążenia skrajna niewydolność serca. Wstrząs jest reakcją organizmu na brak dopływu odpowiedniej ilości utlenowanej krwi do tkanek. Wyróżniamy kilka rodzajów wstrząsu, których klasyfikacja uwzględnia różne kryteria. Ze względu na mechanizmy wywołujące wstrząs wyróżniamy m.in. wstrząs spowodowany utrudnionym lub zablokowanym przepływem krwi przez duże naczynia krwionośne, który może spowodować np. tamponada serca, pęknięcie serca oraz zatorowość płucna. Wstrząs kardiogenny to wstrząs wywołany przez ostre i przewlekłe schorzenia mięśnia sercowego. Wstrząs kardiogenny mogą wywołać np. zaburzenia rytmu serca, zawał mięśnia sercowego oraz zastawkowe wady serca.

Skrajna niewydolność serca i związane z nią objawy wstrząsu kardiogennego to częste powikłania leczenia na oddziale intensywnej opieki medycznej. Wstrząs kardiogenny związany jest z dużą śmiertelnością. W grupie zwiększonego ryzyka związanego ze wstrząsem kardiogennym oraz zgonem na skutek skrajnej niewydolności serca znajdują się m.in. osoby starsze cierpiące na schorzenia mięśnia sercowego, osoby przechodzące masywny zawał serca, a także osoby, które doznały mechanicznego urazu serca.

Warto dowiedzieć się więcej na temat przyczyn, objawów oraz zasad udzielania pierwszej pomocy w przypadku wystąpienia objawów wstrząsu kardiogennego, bo odpowiednie postępowanie przed przyjazdem karetki wpływa na rokowania chorego.

Przyczyny wstrząsu kardiogennego

Przyczyny wstrząsu kardiogennego zostały podzielone na trzy grupy. Są to przyczyny związane z:

• rytmem serca – to nadkomorowe zaburzenia rytmu serca, komorowe zaburzenia rytmu serca i bradykardia.
• mięśniem sercowym – to np. zawał lewej lub prawej komory serca, ostre zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie wsierdzia, kardiomiopatia niedokrwienna, przerost komór serca i inne choroby serca, stosowanie leków, które wpływają na funkcjonowanie mięśnia sercowego (przyczyną wstrząsu kardiogennego może być np. stosowanie antagonistów wapnia oraz leków antydepresyjnych).
• uszkodzeniami mechanicznymi mięśnia sercowego – to np. pęknięcie przegrody międzykomorowej, pęknięcie wolnej ściany serca i inne powikłania mechaniczne zawału mięśnia sercowego, kardiomiopatia przerostowa, rozwarstwienie aorty, guz serca, skrzepliny w komorach lub przedsionkach serca, uraz serca.

W większości przypadków przyczyną rozwoju wstrząsu kardiogennego jest niewydolność skurczowa lewej komory serca na skutek ostrego zawału serca, zarówno z uniesieniem odcinka ST, jak i bez uniesienia odcinka ST.
Wstrząs kardiogenny wskazuje na niewydolność serca jako pompy. Diagnozowany jest na podstawie kryteriów, które uwzględniają parametry pracy serca.

Kryteria rozpoznania wstrząsu kardiogennego

Typowe objawy, które umożliwiają diagnozę wstrząsu kardiogennego, to:

• ciśnienie skurczowe < 90 mm Hg utrzymujące się przez ponad 90 minut,
• mała wartość ciśnienia obwodowego,
• wskaźnik sercowy < 2,2 l/min/m²,
• ciśnienie zaklinowania w tętnicy płucnej > 15.

Na skutek pogarszającego się stanu pacjenta niezbędne jest podawanie amin katecholowych w celu stabilizacji stanu chorego oraz stosowanie kontrapulsacji wewnątrzaortalnej.

Zgodnie z definicją: wstrząs kardiogenny jest skrajną formą niewydolności serca, w której przebiegu następuje spadek rzutu minutowego poniżej 2,2 l/min/m², przekraczający możliwości autoregulacyjne utrzymania prawidłowej perfuzji tkankowej. Wstrząs kardiogenny prowadzi do narastania kwasicy metabolicznej na poziomie tkanek, uszkodzenia narządów wewnętrznych i przy braku leczenia — do śmierci pacjenta.

Wstrząs kardiogenny diagnozowany jest na podstawie parametrów pracy serca za pomocą specjalistycznej aparatury w warunkach szpitalnych. Nie jesteśmy w stanie zdiagnozować go samodzielnie, jednak trzeba znać objawy, które mogą wskazywać na niewydolność serca. W momencie ich wystąpienia niezbędne jest natychmiastowe wezwanie pogotowia ratunkowego. Odpowiednio udzielona pierwsza pomoc przedmedyczna pacjentowi przytomnemu oraz pacjentowi, u którego doszło do ustania pracy serca i zatrzymania krążenia, pozwala poprawić jego rokowania!

Objawy wstrząsu kardiogennego

Objawy, które mogą wskazywać na wstrząs kardiogenny to m.in.:

• ogólne osłabienie,
• dyskomfort w obrębie klatki piersiowej,
• bladość skóry,
• obniżenie temperatury ciała,
• szybki oddech,
• zaburzenia świadomości,
• nadmierna senność,
• niepokój,
• bełkotliwa mowa,
• splątanie,
• skąpomocz,
• zimne poty,
• sinica,
• duszność.

Objawy charakterystyczne dla wstrząsu kardiogennego mogą poprzedzać objawy zawału serca, czyli m.in.:

• ból w klatce piersiowej,
• pieczenie za mostkiem,
• ból w okolicy łopatek, który promieniuje do barku, szyi lub żuchwy,
• zaburzenia rytmu serca,
• drętwienie lewej ręki.

Zawał mięśnia sercowego i inne schorzenia kardiologiczne oraz związany z nimi wstrząs kardiogenny wymagają specjalistycznej pomocy medycznej. Brak pomocy medycznej prowadzi do śmierci pacjenta.

Jak udzielić pierwszej pomocy osobie z objawami wstrząsu kardiogennego?

Pierwsza pomoc przedmedyczna w przypadku wstrząsu kardiogennego uwzględnia postępowanie zalecane przy podejrzeniu wszystkich chorób kardiologicznych.

Jeżeli chory jest przytomny, to:

• wezwij pomoc, dzwoniąc pod numer alarmowy 112 lub 999,
• rozluźnij ubranie chorego – rozepnij kołnierzyk koszuli, poluzuj pasek spodni, aby ułatwić oddychanie,
• zapewniaj choremu dostęp świeżego powietrza, np. otwórz szeroko okno,
• ułóż chorego w pozycji z lekko podwyższonym tułowiem,
• uspokajaj chorego i utrzymuj z nim stały kontakt,
• postępuj zgodnie ze wskazówkami dyspozytora medycznego.

Jeżeli chory stracił przytomność, ale oddycha samodzielnie, to ułóż go w pozycji bocznej ustalonej, chroń chorego przed wychłodzeniem, np. okryj go kocem termicznym i postępuj zgodnie ze wskazówkami dyspozytora medycznego, oczekując na przyjazd karetki.

Jeżeli chory przestał oddychać i doszło do zatrzymania krążenia, to natychmiast rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową, która uwzględnia masaż serca i oddychanie usta-usta!

Leczenie wstrząsu kardiogennego

Po rozpoznaniu wstrząsu kardiogennego rozpoczynane jest postępowanie medyczne, które ma na celu ratowanie życia pacjenta. Jak już zostało wspomniane, wstrząs kardiogenny zagrożony jest wysokim ryzykiem zgonu. Dotyczy to przede wszystkim pacjentów z rozległym zawałem, u których często dochodzi do wstrząsu kardiogennego w pierwszych godzinach po zawale.

Priorytetem w leczeniu wstrząsu kardiogennego jest zapobieganie jego powikłaniom, do których zaliczamy uszkodzenia narządów wewnętrznych na skutek ich niedotlenienia. Niezbędne jest także ustalenie i usunięcie przyczyny wstrząsu kardiogennego. Dzięki nowoczesnej aparaturze medycznej diagnostyka może być przeprowadzona w krótkim czasie. W przypadku zawału serca, który doprowadził do wstrząsu kardiogennego, konieczne jest udrożnienie naczyń wieńcowych. U pacjentów stosowana jest farmakoterapia, płynoterapia i respiratoroterapia.

W leczeniu wstrząsu kardiogennego stosowane są również inne metody np. operacja kardiochirurgiczna wszczepienia pomostów naczyniowych.

Metoda leczenia dobierana jest indywidualnie do stanu zdrowia pacjenta, a także przyczyn, które doprowadziły do wstrząsu kardiogennego. Pomimo starań lekarzy, często dochodzi do zgonu pacjentów, u których wstrząs kardiogenny spowodowany był masywnym zawałem mięśnia sercowego – 40-60 proc. pacjentów z grupy najwyższego ryzyka nie udaje się uratować.

Źródła:

• Szymanski FM, Filipiak KJ: Cardiogenic shock – diagnostic and therapeutic options in light of new scientific data, Anaesthesiol Intensive Ther, 2014, 46, s. 301–306
• Robert Kowalik, Ewa Szczerba, Wstrząs kardiogenny — definicja, przyczyny, postępowanie, Choroby Serca i Naczyń, tom 15, nr 3, 2018, s. 188-192