Różyczka u dzieci – te objawy powinny zaniepokoić

Różyczka jest zakaźną chorobą wirusową, która może doprowadzić do wystąpienia poważnych powikłań. W około 25-50% wszystkich przypadków różyczki mamy do czynienia z bezobjawowym zakażeniem, co zwiększa ryzyko związane z rozprzestrzenianiem się tej choroby. Niegdyś różyczka stanowiła poważny problem, jednak obowiązkowe szczepienia ochronne pozwoliły znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania. Niestety, od kilku lat obserwowany jest systematyczny wzrost liczby nieszczepionych dzieci, co sprawia, że kontrolowane dzięki szczepieniom choroby, są diagnozowane coraz częściej.

Na różyczkę najczęściej zapadają dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Największe ryzyko powikłań występuje w przypadku zakażeń u nastolatków i osób dorosłych. Wirus różyczki jest szczególnie niebezpieczny dla kobiet ciężarnych, bo prowadzi nie tylko do zakażenia matki, ale także zakażenia płodu. W 90% przypadków zakażenia różyczką na etapie wczesnej ciąży, dochodzi do poronienia lub wystąpienia powikłań zdrowotnych u dziecka. Łożysko nie stanowi bariery dla wirusa różyczki – na skutek zakażenia rozwija się u dziecka zespół różyczki wrodzonej. Jeżeli dojdzie do zakażenia płodu wirusem różyczki na wczesnym etapie ciąży to u dziecka mogą rozwinąć się m.in. wady słuchu i wzroku oraz inne, poważne wady rozwojowe.

Wirus różyczki (Rubella Virus) – co trzeba wiedzieć na jego temat?

Różyczka jest chorobą, która rozwija się jedynie u człowieka. Wirus różyczki przez dłuższy czas był „pod kontrolą” dzięki szczepieniom ochronnym. Przed erą szczepień co kilka lat wywoływał lokalne epidemie. Obecnie każdego roku choroba ta diagnozowana jest u kilku tysięcy osób – w grupie tej znajdują się przede wszystkim osoby niezaszczepione. Przechorowanie różyczki wiąże się z nabyciem trwałej odporności organizmu na ponowne zakażenie. Niestety, szczepionki stosowane kilkanaście lat temu nie chronią przed zakażeniem przez całe życie. Warto o tym wiedzieć, planując ciążę, bo pozwoli to wykonać niezbędne badania przeciwciał oraz zdecydować się na szczepienie przed poczęciem dziecka. Zakażenie różyczką w trakcie ciąży jest niebezpieczny zarówno dla matki, jak i jej dziecka.

Do zakażenia różyczką najczęściej dochodzi na przełomie roku – najwięcej zakażeń diagnozowanych jest późną zimą oraz wczesną wiosną. Różyczkę wywołuje RNA wirusa o nazwie Rubella Virus, który należy do rodziny wirusów Togaviridae. Na skutek zakażenia wirusem różyczki dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych, pojawienia się objawów ze strony m.in. górnych dróg oddechowych, a także charakterystycznej wysypki (plamica różyczkowa).

Typowy dla różyczki jest stosunkowo łagodny przebieg zakażenia w przypadku małych dzieci, jednak u starszych dzieci, nastolatków oraz osób dorosłych mamy do czynienia ze zwiększonym ryzykiem pojawienia się zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Ze względu na spore ryzyko wystąpienia powikłań, niezbędna jest profilaktyka, która pozwala przeciwdziałać występowaniu epidemii różyczki.

Jak dochodzi do zakażenia różyczką?

Różyczka jest chorobą, którą zakaża się 10-30% osób niezaszczepionych po kontakcie z osobą chorą. Choć nie charakteryzuje się ona bardzo wysokim stopniem zakaźności, to nie można bagatelizować tej choroby. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową – rezerwuarem wirusa jest przede wszystkim wydzielina z nosa i gardła osoby zakażonej, jednak materiał zakaźny stanowi również krew, mocz oraz kał chorego. Obecnie na różyczkę częściej chorują kilkunastoletni chłopcy oraz dorośli mężczyźni, ponieważ przez wiele lat szczepienia ochronne były wykonywane jedynie u dziewczynek. Choroba ta diagnozowana jest również u niezaszczepionych kobiet. Okres wylęgania różyczki to 14-21 dni, jednak pierwsze objawy choroby pojawiają się zwykle po 16-18 dniach od kontaktu z chorym. Pierwsze objawy różyczki często są mylnie brane za objawy innych chorób wirusowych np. przeziębienia.

Ważne! Osoba, u której doszło do infekcji, zakaża przez około 7 dni przed pojawieniem się charakterystycznej wysypki oraz nawet do 14 dni po jej ustąpieniu.

Różyczka u dzieci – objawy

Jak już zostało wspomniane, różyczka może przebiegać bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Pojawiające się po zakażeniu wirusem Rubella Virus dolegliwości są początkowo niespecyficzne, co utrudnia diagnostykę.

Na początku choroby zwykle występuje jedynie powiększenie węzłów chłonnych, które znajdują się za uszami oraz na karku. Powiększeniu węzłów chłonnych towarzyszy ich tkliwość oraz m.in.:

• ogólne osłabienie,
• bóle głowy,
• objawy grypopodobne,
• podwyższona temperatura ciała – stan podgorączkowy lub umiarkowana gorączka,
• katar,
• zapalenie gardła,
• brak apetytu.

Powyższe objawy wstępne częściej występują u starszych dzieci, nastolatków oraz osób dorosłych. Różyczka u dzieci w wieku przedszkolnym rzadko ma ostry przebieg; w tej grupie wiekowej odsetek bezobjawowych zakażeń jest największy. Jednym z pierwszych objawów różyczki, jest także wysypka na podniebieniu miękkim (plamki Forsheimera), jednak objaw ten dość łatwo możemy przeoczyć.

Inne objawy różyczki u dzieci starszych i osób dorosłych to także m.in. objawy wskazujące na zapalenie stawów, czyli ból i obrzęk, bóle mięśniowe, zapalenie spojówek. Wirus różyczki częściej wywołuje różyczkowe zapalenie stawów u zakażonych kobiet. Dolegliwości w postaci zapalenia stawów są także często obserwowane po przebyciu choroby. Różyczka u dzieci ma łagodny przebieg i bardzo często rozwija się bez objawów przepowiadających – dziecko, które dobrze się czuje, dostaje wysypki, która mija po kilku dniach. Wyjątkiem są niemowlęta, które zostały zakażone wirusem różyczki w łonie matki i zmagają się z różyczką wrodzoną.

W większości przypadków różyczka u dziecka nie wymaga specjalistycznego leczenia. Stosowane jest jedynie leczenie objawowe np. leki przeciwgorączkowe oraz leki łagodzące objawy towarzyszące zakażeniu.

Wysypka przy różyczce – jak wygląda?

Najbardziej charakterystycznym objawem różyczki jest plamista lub plamisto-grudkowa wysypka, która początkowo pojawia się za uszami i na twarzy, a następnie obejmuje tułów i kończyny. Rozprzestrzenianie się wysypki trwa zwykle do 3 dni. Wysypka przy różyczce ustępuje po 2-4 dniach. W przypadku zakażenia różyczką, mamy do czynienia z dość charakterystycznym „schodzeniem” wysypki w kierunku tułowia – wraz z pojawieniem się wysypki na tułowiu i kończynach, znikają zmiany skórne zlokalizowane za uszami i na twarzy. Wysypce spowodowanej zakażeniem wirusem różyczki może towarzyszyć świąd, jednak jest on zwykle mniej uciążliwy niż w przypadku zakażenia wirusem ospy wietrznej, a na skórze nie pozostają trwałe ślady po wysypce. Choroba ustępuje samoistnie po kilku dniach i w większości przypadków nie wpływa w negatywny sposób na ogólny stan zdrowia.

Zakażenie wirusem różyczki u kobiety ciężarnej

W przypadku kobiet ciężarnych największym ryzykiem wystąpienia ciężkich powikłań obarczone jest zakażenie w pierwszych trzech miesiącach ciąży.

Ważne! Większość osób dorosłych, które nie zostały zaszczepione na różyczkę, wcześniej lub później przechodzi tę chorobę. Planując ciążę, warto sprawdzić, czy jesteśmy zaszczepieni, aby ewentualnie uzupełnić brakujące szczepienia, bo zakażenie na wczesnym etapie ciąży może spowodować poważne wady rozwojowe płodu m.in. upośledzenie umysłowe. Zakażenie wirusem różyczki często prowadzi również do poronienia w pierwszym trymestrze ciąży. Dzięki prowadzonym przez wiele lat badaniom wiadomo, że wirus różyczki u 9 na 10 kobiet ciężarnych prowadzi do utraty ciąży lub uszkodzenia ważnych narządów i układów w organizmie dziecka. Ryzyko zakażenia płodu zmniejsza się, jeżeli kobieta zachoruje po 4. miesiącu ciąży.

Na różyczkę 3 razy częściej niż kobiety chorują dorośli mężczyźni i nastoletni chłopcy. W przypadku płci męskiej częstym powikłaniem zakażenia różyczką jest ból jąder oraz zapalenie najądrzy. Zdarza się, że u dorosłych wirus wywołuje schorzenia wątroby, małopłytkowość, kłębuszkowe zapalenie nerek, zapalenie mózgu, porażenie nerwu twarzowego, zapalenie śród miąższowe płuc i zapalenie nerwu wzrokowego.

Zespół różyczki wrodzonej

Jak już zostało wspomniane, zespół różyczki wrodzonej dotyczy noworodków, których matka chorowała na różyczkę w czasie trwania ciąży. U noworodków z zespołem różyczki wrodzonej są diagnozowane m.in.:

• wady serca,
• niedosłuch,
• zaćma.

Powyższe objawy to tzw. triada Gregga. U niemowląt, których matki w okresie ciąży chorowały na różyczkę, diagnozowane są także inne zaburzenia. Kontakt z wirusem w życiu płodowym może uszkodzić różne narządy i układy, prowadząc m.in. do zaburzeń w funkcjonowaniu układu nerwowego, niedorozwoju kończyn, który związany jest z wadami wrodzonymi układu kostnego, a także wrodzonego uszkodzenia trzustki, które skutkuje rozwojem cukrzycy typu 1. Powikłaniem po zakażeniu wirusem różyczki może być także zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ogólne osłabienie organizmu, zespół Guillaina i Barrégo i skaza krwotoczna. Choroby te zagrażają nie tylko dzieciom z różyczką wrodzoną, ale także są rzadko diagnozowanymi powikłaniami zakażenia u starszych dzieci, młodzieży i osób dorosłych.

Przebieg choroby może być nieprzewidywalny – u niektórych noworodków nie stwierdza się początkowo nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu, jednak mogą one pojawić się w kolejnych miesiącach życia. Objawy obserwowane u niemowląt, które zostały zakażone różyczką w łonie matki dopiero po kilku miesiącach od porodu to m.in. spowolniony rozwój oraz zaburzenia neurologiczne.

Co zrobić w przypadku występowania objawów różyczki?

W przypadku podejrzenia różyczki zawsze należy zgłosić się do lekarza w celu potwierdzenia zakażenia. Jeżeli z osobą zakażoną miała kontakt kobieta w ciąży, to niezbędna jest natychmiastowa konsultacja ginekologiczna. W karcie ciąży powinny znajdować się wyniki badan na obecność przeciwciał różyczki i m.in. toksoplazmozy, która także stanowi zagrożenie dla płodu. Jeżeli kobieta ciężarna nie była szczepiona na różyczkę i nie chorowała na tę chorobę, to konieczne jest podanie specjalnej immunoglobuliny, która zawiera przeciwciała przeciwko rozwojowi różyczki.