Dyfteryt – przyczyny zakażenia, objawy i leczenie błonicy

Błonica to bardzo groźna choroba zakaźna, która atakuje przede wszystkim dzieci. Jeszcze kilka dekad temu dyfteryt stawał się przyczyną poważnych epidemii, jednak rozpoczęte w latach 50. ubiegłego wieku szczepienia ochronne pozwoliły skutecznie wyeliminować związane z nim zagrożenia. W Polsce szczepienia przeciw błonicy zaliczane są do grupy obowiązkowych szczepień ochronnych – pierwsza dawka szczepionki przeciwko błonicy podawana jest niemowlętom w 2. miesięcy życia. Aby organizm zyskał odpowiednią ochronę przed bakteriami wywołującymi błonicę, podawane są także dawki przypominające szczepionki. Szczepionka przeciw błonicy podawana jest w ramach szczepień ochronnych aż 7 razy w ciągu życia. Ostatnia dawka szczepienia przypominającego przeciw błonicy podawana jest w 19. roku życia.

1. Dyfteryt – co wywołuje tę chorobę zakaźną?

Dyfteryt jest chorobą, którą wywołują bakterie nazywane maczugowcami błonicy. Maczugowiec błonicy to bakteria gram-dodatnia z rodzaju Corynebacterium. Wśród bakterii z rodzaju Corynebacterium wyróżniamy kilkadziesiąt różnych szczepów, jednak tylko trzy z nich są zdolne do wytwarzania tzw. toksyny błoniczej. Zagrażają one człowiekowi, wywołując różne postaci dyfterytu, które mogą mieć ciężki przebieg. Na przebieg choroby wpływa rodzaj bakterii maczugowca błonicy, które wnikną do organizmu człowieka. Kolonizują one ograniczony obszar, najczęściej namnażając się w jamie nosowo-gardłowej, jednak mogą również wywołać zakażenie spojówek, błon śluzowych narządów płciowych oraz zakażenie skóry. Podczas zakażenia maczugowcem błoniczym wytwarzana przez bakterie toksyna błonicza szybko rozprzestrzenia się wraz z krwią po całym organizmie, prowadząc do m.in. uszkodzenia układu nerwowego, które może spowodować porażenia kończyn oraz wystąpienie innych zaburzeń o podłożu neurologicznym. Dyfteryt może wywołać także zapalenie mięśnia sercowego oraz doprowadzić do uszkodzenia innych narządów wewnętrznych.

2. Jak dochodzi do zakażenia maczugowcem błonicy?

Bakterie z rodzaju Corynebacterium, do których zaliczany jest maczugowiec błonicy, powszechnie występują w naszym otoczeniu, dlatego tak ważne jest przestrzeganie terminów szczepień ochronnych. Te drobnoustroje w niewielkiej liczbie naturalnie występują na błonach śluzowych człowieka oraz zwierząt domowych, zwierząt hodowlanych i zwierząt dzikich, a także w glebie oraz na roślinach. Maczugowiec błonicy dość długo utrzymuje się także na przedmiotach, z którymi miała kontakt osoba zakażona.

Do zakażenia błonicą dochodzi przez bezpośredni kontakt z wydzielinami z jamy nosowo-gardłowej osoby chorej, kontakt z bakteriami, które znajdują się na używanych przez chorego przedmiotach – bakterie rozprzestrzeniają się drogą kropelkową podczas kaszlu i kichania, a także przez kontakt ze skórą. Osoba zakażona zaczyna zarażać jeszcze przed pojawieniem się pierwszych objawów dyfterytu. Zagrożenie zakażeniem jest dość wysokie także po wystąpieniu objawów choroby oraz po ich ustąpieniu. Szybko wdrożone leczenie zmniejsza ryzyko zakażenia oraz wpływa na przebieg choroby, redukując ryzyko jej ciężkiego przebiegu.

Dyfteryt to choroba zakaźna, która jest szczególnie niebezpieczna dla dzieci. Błonica przenosi się także na osoby dorosłe, jednak zakażenia w tej grupie zdarzają się rzadko. Zakażenie tą chorobą zakaźną może początkowo przypominać pod względem objawów typowe przeziębienie lub zapalenie krtani. Objawy dyfterytu zależne są od tego, jaki obszar skolonizują bakterie maczugowca błonicy. Osobą chorą na dyfteryt powinni zajmować się specjaliści. Nierzadko w przebiegu zakażenia niezbędne jest leczenie szpitalne, bo choroba prowadzi m.in. do zablokowania dróg oddechowych i związanych z tym poważnych zaburzeń oddychania.

Okres wylęgania błonicy trwa średnio 2-5 dni po wniknięciu bakterii do organizmu. W tym czasie osoba zakażona zaraża innych. Do zakażenia może również dojść w trakcie trwania choroby i po wyzdrowieniu pacjenta – w niektórych przypadkach może dojść do zakażenia nawet przez kilkanaście dni po ustąpieniu objawów. Dotyczy to przede wszystkim pacjentów, u których nie zostało wdrożone właściwe leczenie.

3. Dyfteryt – rodzaje choroby

W zależności od obszaru, który kolonizują bakterie z rodzaju Corynebacterium, wyróżniamy kilka rodzajów błonicy. To m.in. błonica nosa, błonica gardła, błonica krtani, błonica toksyczna i błonica złośliwa. Każdy z rodzajów choroby wywołuje określone objawy miejscowe oraz cechuje się nieco odmiennym przebiegiem.

4. Objawy błonicy

Objawy błonicy są dość zróżnicowane w zależności od rodzaju choroby oraz stopnia zjadliwości bakterii, która wywołała zakażenie. Wyróżniamy ogólne objawy błonicy, które są także charakterystyczne dla innych chorób zakaźnych wieku dziecięcego. Najczęściej bakterie atakują błonę śluzową układu oddechowego. Do ogólnych objawów błonicy zaliczamy m.in. umiarkowaną lub wysoką gorączkę, ból gardła, powiększone węzły chłonne, które mogą osiągać wyjątkowo duże rozmiary, prowadząc do znacznego obrzęku szyi, ogólne złe samopoczucie i osłabienie. Objawem zakażenia bakteriami z rodzaju Corynebacterium jest również niskie ciśnienie krwi i wysokie tętno, bladość skóry i ciemniejsze zabarwienie wokół oczu (podkrążone oczy). Choroba objawia się również zaburzeniami w pracy serca.

Poszczególne rodzaje choroby wywołują następujące objawy miejscowe:

• błonica gardła – nalot na migdałkach podniebiennych, zaczerwienie błony śluzowej gardła, brzydki zapach z ust, brak apetytu, rzadko wymioty i ból brzucha;
• błonica nosa – wodnisty, bezbarwny katar, który przeobraża się w katar ropny, katar z domieszką krwi i skrzepów, uczucie zatkanego nosa, problemy z oddychaniem przez nos, u niemowląt objawem zakażenia błonicą nosa może być sapka, która utrudnia ssanie piersi i pobieranie pokarmu z butelki, co grozi odwodnieniem;
• błonica krtani – początkowo pojawia się chrypka i stopniowa utrata głosu; objawem błonicy krtani jest także szczekający kaszel krtaniowy, duszność spowodowana obrzękiem dróg oddechowych, głośny świst wdechowy;

5. Leczenie błonicy

Leczenie błonicy bywa bardzo trudne, zwłaszcza w przypadku zakażeń wyjątkowo zjadliwymi szczepami bakterii maczugowca błonicy, które wywołują chorobę o ciężkim i powikłanym przebiegu. Ze względu na podłoże choroby stosowane jest w tym przypadku leczenie antybiotykami, a także leczenie objawowe, które uwzględnia m.in. stosowanie leków zmniejszających obrzęk dróg oddechowych oraz problemy z oddychaniem np. leków wziewnych. Chorym podaje się surowicę przeciwbłoniczą, która redukuje wytwarzane przez bakterie toksyny. Niekiedy konieczne jest wykonanie tracheotomii, która umożliwia oddychanie w przypadku znacznego obrzęku dróg oddechowych.