Kolonoskopia – kiedy wykonać, czy jest bolesna, jak przebiega, zalecenia po badaniu

W obrębie dolnego odcinka przewodu pokarmowego mogą rozwijać się różne schorzenia np. rak jelita grubego. Kolonoskopię wykonuje się u pacjentów, u których występują objawy wskazujące na choroby jelita grubego i jelita cienkiego, a także u pacjentów, którzy m.in. ze względu na wiek i obciążenie genetyczne, znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka rozwoju chorób dolnego odcinka przewodu pokarmowego.

1. Co to jest kolonoskop? Na czym polega badanie?

Kolonoskop to rodzaj endoskopu, który stosowany jest podczas badań przesiewowych, badań diagnostycznych i niektórych zabiegów w obrębie dolnego odcinka przewodu pokarmowego.

Kolonoskop składa się z elastycznej, cienkiej, długiej rurki, na której końcu znajdują się źródło światła oraz kamera. Podczas zabiegów z wykorzystaniem endoskopu, a także pobierania wycinków do badania histopatologicznego, kolonoskop wyposażany jest w miniaturowe narzędzia chirurgiczne. Pełną kontrolę nad kolonoskopem zapewnia znajdujący się na jego drugim końcu manipulator.

Dzięki kamerze możliwe jest dokładne obejrzenie wnętrza jelita i wykrycie różnych zmian chorobowych. Co ważne – kolonoskopia to badanie obrazowe, które pozwala wykryć raka jelita grubego, zanim choroba ta zacznie wywoływać typowe objawy, np. pojawią się uciążliwe zaparcia, krew utajona w kale i krwawienie z odbytu.

Jeżeli w obrębie ściany jelita zostaną wykryte niepokojące zmiany np. polipy, to możliwe jest ich usunięcie w małoinwazyjny sposób. Nowoczesne kolonoskopy pozwalają w szybki i bezpieczny sposób wykonać badania profilaktyczne, a także badania diagnostyczne, jeżeli u pacjenta występują niepokojące objawy ze strony przewodu pokarmowego oraz stosowane są w celach terapeutycznych.

Kolonoskop wprowadzany jest przez odbyt i odbytnicę do okrężnicy zstępującej, okrężnicy poprzecznej i okrężnicy wstępującej. Obraz rejestrowany przez kamerę lekarz ogląda na monitorze.

Dzięki możliwości manipulowania zakończoną kamerą i źródłem światła końcówką urządzenia lekarz może dokładnie obejrzeć ściany jelita i wykryć zmiany chorobowe w początkowym stadium rozwoju. Z tego względu kolonoskopia odgrywa istotną rolę w profilaktyce raka jelita grubego, który zaliczany jest do grupy bardzo niebezpiecznych nowotworów złośliwych.

W Polsce każdego roku wykrywanych jest około 20 tysięcy przypadków raka jelita grubego; wielu pacjentów trafia do lekarza zbyt późno, co sprawia, że ich szanse na powrót do zdrowia, są minimalne.

Około 12 tysięcy mieszkańców Polski umiera każdego roku z powodu raka jelita grubego. W przypadku przerzutowego raka jelita grubego mediana czasu przeżycia całkowitego to 20-24 miesiące. Wczesne wykrycie zmian nowotworowych, które jest możliwe dzięki wykonaniu kolonoskopii, poprawia rokowania pacjentów.

2. Kiedy trzeba wykonać badanie endoskopowe okrężnicy?

Kolonoskopia wykonywana jest w celach profilaktycznych oraz diagnostycznych i terapeutycznych.

Badanie przesiewowe dolnego odcinka przewodu pokarmowego odgrywa istotną rolę w profilaktyce raka jelita grubego. Profilaktyczną kolonoskopię mogą wykonać bezpłatnie na NFZ osoby w wieku 50-65 lat oraz osoby w wieku 40-49 lat, których krewny pierwszego stopnia choruje lub chorował na raka jelita grubego.

Wskazaniem do wykonania kolonoskopii w celach diagnostycznych są objawy, które wskazują na m.in.:

• raka jelita grubego,
• krwawienie z przewodu pokarmowego,
• choroby zapalne jelit np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna.

Objawy, które są wskazaniem do wykonania diagnostycznej endoskopii okrężnicy to m.in.:

• niedokrwistość z niedoboru żelaza, która wskazuje na krwawienie wewnętrzne,
• nawracające lub przewlekłe dolegliwości w obrębie jamy brzusznej np. wzdęcia i ból brzucha,
• zmiana rytmu wypróżnień np. uporczywe zaparcia i nasilona biegunka,
• krew na powierzchni stolca.

Diagnostyczna kolonoskopia jest także wykonywana m.in. u pacjentów z przerostem gruczołu krokowego oraz pacjentów, u których podczas badania USG stwierdzane jest obustronne poszerzenie układu kielichowo-miedniczkowego nerek o nieznanej przyczynie.

Wykonanie diagnostycznej kolonoskopii zalecane jest także, jeżeli wynik badania radiologicznego wskazuje na obecność zmian organicznych w obrębie jelita. Wykonanie badania endoskopowego okrężnicy pozwala również monitorować przebieg wrzodziejącego zapalenie jelita grubego, które zwiększa ryzyko zachorowania na raka jelita grubego.

Wskazania terapeutyczne do wykonania kolonoskopii to m.in.:

• usuwanie polipów,
• usuwanie ciał obcych,
• zatamowanie krwawienia np. z owrzodzeń i innych zmian w obrębie jelita,
• usuwanie zwężeń powstających w jelicie grubym,
• pobranie wycinka zmian chorobowych do analizy histopatologicznej.

Kolonoskopia w mniejszym stopniu obciąża organizm pacjenta, dzięki czemu możliwe jest uniknięcie wielu powikłań związanych z tradycyjnym zabiegiem chirurgicznym.

Choć kolonoskopia jest bezpiecznym badaniem obrazowym, to nie zawsze może zostać wykonana w celach profilaktycznych, diagnostycznych i terapeutycznych. Istnieją pewne przeciwwskazania do wykonania kolonoskopii.

3. Kiedy nie można wykonać kolonoskopii ze względów medycznych?

Kolonoskopia nie jest wykonywana, gdy u pacjenta występują m.in.:

• zapalenie otrzewnej,
• perforacja jelita,
• choroby mięśnia sercowego np. niestabilna choroba wieńcowa i niewydolność serca,
• ciężkie zaburzenia krzepnięcia krwi,
• tętniaki aorty brzusznej,
• choroby płuc o ciężkim przebiegu, których objawem jest np. niewydolność oddechowa.

Przeciwwskazaniem do wykonania kolonoskopii są także choroby zapalne jelit o ostrym i piorunującym przebiegu np. ostre zapalenie uchyłków jelita grubego i piorunujące zapalenie jelita grubego.

Przeciwwskazaniem do wykonania kolonoskopii jest również ciąża – kobiety ciężarne w drugim i trzecim trymestrze ciąży nie mają wykonywanej kolonoskopii.

Przed kolonoskopią przeprowadzany jest wywiad z pacjentem. Niezbędne jest poinformowanie lekarza o przyjmowanych lekach, a także odczuwanych dolegliwościach np. występowaniu duszności w spoczynku. Trzeba również zgłaszać lekarzowi zmiany samopoczucia w trakcie przeprowadzania kolonoskopii.

4. Czy kolonoskopia boli?

Kolonoskopia jest badaniem, które wywołuje dyskomfort, jednak nie powoduje typowych dolegliwości bólowych. Dyskomfort występuje przede wszystkim, gdy lekarz rozwiera zwieracze odbytu oraz wprowadza kolonoskop do jelita przez kanał odbytu.

W celu zadbania o komfort pacjenta podczas badania stosowane są środki miejscowo znieczulające w postaci żelu z lidokainą. Końcówka endoskopu stosowanego podczas badania okrężnicy jest pokrywana żelem, który ułatwia przejście urządzenia przez odbyt.

W niektórych przypadkach stosowane jest znieczulenie ogólne, które nie wymaga założenia rurki dotchawiczej. Dożylne podanie środka anestezjologicznego sprawia, że pacjent na czas badania zasypia i nie odczuwa niepokoju oraz dyskomfortu związanego z zabiegiem.

Warto podkreślić, że ściany jelita nie są unerwione czuciowo, więc zabiegi w ich obrębie mogą być wykonywane bez znieczulenia. Odczuwane podczas kolonoskopii dolegliwości zależą od indywidualnej wrażliwości pacjenta.

5. W jakiej pozycji wykonywana jest kolonoskopia? Jak długo trwa badanie?

Kolonoskopia to badanie przeprowadzane w pozycji leżącej. Pacjent musi położyć się na lewym boku oraz zgiąć nogi w kolanach i przysunąć je do brzucha. Podczas badania lekarz może poprosić o zmianę pozycji, dzięki czemu będzie mógł dokładniej zbadać wnętrze jelita.

Kolonoskopia trwa od kilkunastu do kilkudziesięciu minut. Podczas badania należy informować lekarza o ewentualnej zmianie samopoczucia i występowaniu dyskomfortu.

6. Na czym polega przygotowanie do kolonoskopii?

Kolonoskopia to badanie, do którego trzeba odpowiednio się przygotować. Przygotowanie do kolonoskopii uwzględnia oczyszczenie jelit z mas kałowych, dzięki czemu lekarz może dostrzec zmiany chorobowe w obrębie ściany jelita. Jest to możliwe dzięki stosowaniu odpowiedniej diety oraz przyjmowania zaleconego przez lekarza leku przeczyszczającego.

Przygotowanie do badania rozpoczyna się na tydzień przed planowanym zabiegiem. 7 dni przed kolonoskopią pacjent musi rozpocząć stosowanie diety ubogiej w pestki, ziarna i nasiona np. siemienia lnianego, a także owoce pestkowe. Trzeba również zrezygnować ze spożywania buraków oraz potraw ciężkostrawnych i wzdymających. Pacjenci przyjmujący preparaty żelaza powinni je odstawić.

72 godziny przed badaniem zalecane jest przejście na dietę płynną. Trzeba także zadbać o odpowiednie nawodnienie organizmu, pijąc zaleconą przez lekarza ilość niegazowanej wody. Należy zrezygnować z picia alkoholu, kawy, herbaty, a także napojów gazowanych.

Ostatni płynny posiłek można zjeść wieczorem w dniu poprzedzającym badanie, jeżeli ma się ono odbyć w godzinach popołudniowych lub po południu, jeżeli badanie będzie wykonywane rano.

Na dzień przed badaniem trzeba zacząć przyjmować preparat przeczyszczający, które zalecił lekarz oraz pić dużą ilość wody – zalecane jest przyjęcie 2-3 litrów płynu. Liczne wypróżnienia po leku przeczyszczającym pozwalają usunąć z jelita masy kałowe. W dniu badania zalecane jest zaprzestanie przyjmowania płynów na 2-3 godziny przed kolonoskopią.

7. Zalecenia dla pacjentów po kolonoskopii

Po zakończeniu badania endoskopowego okrężnicy bez znieczulenia ogólnego pacjent powinien przez chwilę pozostać w gabinecie lub poczekalni. W ciągu kilku minut od zakończenia badania powinny zacząć wydostawać się z jelita wprowadzone do niego podczas kolonoskopii gazy. Jest to całkowicie normalne i nie należy wstrzymywać oddawania gazów.

Jeżeli kolonoskopia odbywała się w znieczuleniu ogólnym, to pacjent nie powinien sam wracać do domu. Trzeba nieco dłużej pozostać na obserwacji – obserwacja trwa 1-2 godziny. Przez 12 godzin nie można prowadzić pojazdów i obsługiwać maszyn! Trzeba stosować się do zaleceń anestezjologa odnośnie do stosowania diety po sedacji.

8. Możliwe powikłania po kolonoskopii

Kolonoskopia to bezpieczne badanie obrazowe – powikłania po kolonoskopii zdarzają się bardzo rzadko. Podczas kolonoskopii może jednak dojść np. do perforacji jelita. Jeżeli po kolonoskopii pojawia się np. krwawienie z odbytu, to trzeba skonsultować się z lekarzem.

Przed kolonoskopią każdy pacjent otrzymuje zalecenia dotyczące przygotowania się do zabiegu, a także jest informowany o możliwych powikłaniach i ewentualnych skutkach ubocznych, do których zaliczamy utrzymujące się nie dłużej niż kilka dni dolegliwości bólowe ze strony odbytu oraz wzdęcia.

Sygnały alarmowe, które mogą wskazywać na powikłania to m.in.:

• pojawienie się smolistych stolców,
• ból brzucha,
• krew na stolcu,
• gorączka i dreszcze.

Źródła:

• http://pbp.org.pl/
• Robert Franczyk, Przygotowanie do kolonoskopii wybranych grup pacjentów, Gastroenterologia Kliniczna, tom 10, nr 4, s. 151–155, 2018.
• Kołodziejczyk M., Ciesielski P., Choroby proktologiczne Diagnostyka i leczenie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2022.