Witamina D – skutki uboczne nadmiaru i niedoboru witaminy D

Zwana "witaminą słońca" sprawia, że kości są mocne, a zęby zdrowe. Usprawnia układ krążenia, a nawet zmniejsza ryzyko raka. Witamina D - co warto o niej wiedzieć?

Witamina D to jedna z najważniejszych witamin dla człowieka. Bierze udział w regulowani gospodarki wapniowo-fosforowej, wzmacnia kości i zęby, a także odpowiada za prawidłową pracę układu immunologicznego. Szkodliwy może być zarówno niedobór witaminy D, jak i jej nadmiar. Co trzeba wiedzieć o witaminie D?

Co to jest witamina D?

Witamina D to jedna z ważniejszych witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Bierze udział w szeregu procesów w organizmie, wzmacnia kości, stawy i zęby, reguluje poziom wapnia i fosforu, a także wspiera pracę układu odpornościowego. Niedobór witaminy D może wywołać zwyrodnienia układu kostnego i poważne konsekwencje ze strony organizmu. Nadmiar witaminy D w organizmie powoduje kumulację wapnia, który odkłada się w naczyniach krwionośnych i w tkankach. Oprócz tego może wywołać spowolnienie wzrostu, wzmożone pragnienie, zaparcia czy problemy jelitowo-żołądkowe.

Witamina D nazywana jest witaminą słońca. Pomimo tego, że jej niedobór i nadmiar mogą wywołać negatywne skutki dla organizmu, konieczna jest suplementacja tej witaminy przez cały rok. W naszej strefie klimatycznej synteza skórna nie jest w stanie dostarczyć właściwej ilości witaminy. Z tego względu pediatrzy i interniści zalecają, by każdy człowiek, niezależnie od wieku, suplementował witaminę D. Różne są jedynie jej dawki, które ustala się w zależności od wieku oraz masy ciała.

Dawkowanie witaminy D

Dawkowanie witaminy D przedstawia się następująco:

• noworodki i niemowlęta do 6. miesiąca życia - 400 j. dziennie
• niemowlęta pomiędzy 6. a 12. miesiącem życia - 600 j. dziennie
• dzieci w wieku 1-10 lat - 1000 j. dziennie
• młodzież w wieku 11-18 lat - 2000 j. dziennie

Pediatra lub internista może zdecydować o przyjmowaniu większych ilości witaminy D. Warto jednak pamiętać, że jeśli zaczniemy przyjmować zbyt duże dawki, stężenie witaminy D w organizmie niebezpiecznie wzrośnie, co może powodować objawy przedawkowania.

Rola witaminy D w organizmie

Witamina D odgrywa kilka istotnych ról w utrzymywaniu dobrego stanu zdrowia:

• pobudza wchłanianie wapnia i fosforu
• odpowiada za zdrowe kości i zęby w jamie ustnej
• zapobiega nadciśnieniu, alergii, anemii oraz cukrzycy;
• wspiera prawidłową pracę serca;
• umożliwia zachowanie mocnych i sprawnych kości;
• wzmacnia układ krążenia;
• pomaga zapewnić szczupłą sylwetkę.

Skąd pozyskujemy witaminę D?

Ten składnik występuje bezpośrednio w pożywieniu. Najwięcej witaminy D znajdziemy w tłustych rybach (łosoś, śledź, sardynka, olej z wątroby dorsza, tuńczyk), w żółtkach jaj oraz grzybach. Niektóre produkty spożywcze są dodatkowo wzbogacane witaminą D, na przykład mleko sojowe lub mleko krowie.

Poza produktami spożywczymi bogatym źródłem witaminy D jest słońce. Witamina D przedostaje się do organizmu dzięki syntezie skórnej, która dokonuje się pod wpływem promieniowania. Dlatego przebywanie na świeżym powietrzu jest ważne, szczególnie jeśli chodzi o wzmacnianie układu kostnego u małych dzieci oraz osób starszych.

Niedobory witaminy D mogą spowodować poważne konsekwencje, szczególnie w okresie menopauzy lub podczas ciąży. Jednak jej poziom nie powinien przekroczyć optymalnej ilości w organizmie (ok. 30 ng / ml (75 nmol / l). Przedawkowanie witaminy D może przynieść szereg negatywnych skutków.

Witamina D w ciąży

Witamina D w ciąży zaliczana jest do tzw. wielkiej piątki, czyli substancji, które są konieczne dla prawidłowego rozwoju i wzrostu płodu. Należy ją przyjmować od pierwszych tygodni ciąży aż po rozwiązanie i dalej w okresie laktacji i karmienia piersią.

Często zaleca się, by od początku drugiego trymestru ciąży przyszłe mamy przyjmowały dodatkowy suplement z witaminą D w dawce 1500-2000 jednostek dziennie. Okazuje się bowiem, że często poziom witaminy D u kobiet ciężarnych jest zbyt niski, co może być szkodliwe zarówno dla rozwoju płodu, jak i dla organizmu kobiety. Odpowiednie dawki witaminy D są konieczne dla zrównoważonego wzrostu kości niemowlęcych i prawidłowego rozwoju mózgu oraz układu nerwowego. Stymulują do rozwoju cały organizm dziecka, zapewniają mu mocne kości i prawidłowo funkcjonujący układ odpornościowy.

Niedobór witaminy D w ciąży

Niewłaściwa podaż witaminy D w ciąży może doprowadzić do wielu konsekwencji zdrowotnych u płodu. Wpływa na masę urodzeniową dziecka (która może być niska), może doprowadzić do rozmiękania potylicy, a także wywołać krzywicę czy zniekształcenia sylwetki u noworodka.

Z poziomem witaminy D związany jest również rozwój zalążków zębowych. Jeśli brakuje jej w organizmie, mogą pojawić się problemy z rozwojem zębów. Warto jednak podkreślić, że czas pojawienia się pierwszych ząbków nie jest uzależniony od tego, czy dziecko przyjmuje właściwe dawki witaminy D. Wpływają na to czynniki genetyczne.

Witamina D dla dzieci: objawy i skutki niedoboru witaminy D

Każde dziecko w Polsce powinno przyjmować witaminę D. Zaleca się włączenie jej już od pierwszych dni życia i przyjmowanie przez cały okres rozwoju i wzrostu. Witaminy D nie jesteśmy w stanie dostarczyć z pokarmu (nie występuje w organizmach roślinnych) ani dzięki syntezie skórnej promieni słonecznych. Dodatkowa suplementacja jest konieczna, by zapewnić dziecku właściwy rozwój układu kostnego oraz immunologicznego.

Niedobór witaminy D u dzieci stwierdza się po wykonaniu badania z surowicy krwi. Może on doprowadzić do rozwoju krzywicy i zniekształceń sylwetki, do osłabienia kości i zębów, problemów w funkcjonowaniu układu nerwowego, a także pogorszenia słuchu. Z tego względu pediatrzy zalecają, aby każde dziecko w Polsce przez cały rok przyjmowało odpowiednie dawki witaminy D.

Objawy przedawkowania witaminy D w organizmie

Nadmiar witaminy D daje dość szybkie objawy. Dotyczą one między innymi ośrodkowego układu nerwowego – pojawiają się zaburzenia psychiczne, obniżone napięcie mięśniowe, wybuchy agresji, rozdrażnienie, wahania nastroju. Oprócz tego występuje wiele objawów ze strony układu trawienia, do których zaliczają się m.in. nudności, wymioty, zaparcia, wzdęcia, problemy z regularnością wypróżnień. Mogą wystąpić również problemy z apetytem (brak apetytu to jeden z charakterystycznych objawów nadmiaru witaminy D w organizmie).

Skutki uboczne nadmiernej ilości witaminy D

1. Podwyższony poziom wapnia we krwi - jedną z najważniejszych ról witaminy D w organizmie jest wchłanianie wapnia z pożywienia. Jednak nadmierne spożycie witaminy D sprawia, że wapnia we krwi może być zbyt dużo. To z kolei powoduje nieprzyjemne i potencjalnie niebezpieczne objawy. Są to między innymi zaburzenia trawienia (nudności, wymioty i bóle brzucha), zmęczenie, zawrotyi głowy, nadmierne pragnienie i częste oddawanie moczu. Nadmiar wapnie we krwi nazwany jest hiperkalcemią. Optymalnie powinien wynosić 8,5–10,2 mg / dl (2,1–2,5 mmol / l).
2. Nudności i wymioty - te objawy nie dotyczą każdej osoby, która przedawkowała witaminę D, jednak pojawiają się zawsze, gdy jej ilość jest wyjątkowo wysoka. Doprowadzają one do poziomu wapnia powyżej 12 mg / dl (3,0 mmol / l). Zazwyczaj towarzyszy temu słaby apetyt i utrata wagi.
3. Bóle brzucha i biegunki - ból brzucha, biegunki oraz zaparcia to dolegliwości trawienne, które są często związane z nietolerancją pokarmową lub zespołem jelita drażliwego. Mogą jednak być również oznaką podwyższonego poziomu wapnia spowodowanego zatruciem witaminą D. Występują także, gdy dana osoba ma niedobór witaminy D i nagle przyjmie dużą dawkę w celu skorygowania niedoborów. Objawy te powinny ustąpić, gdy poziom witaminy D się unormuje.
4. Słabe i łamliwe kości - witamina D odgrywa ważną rolę w absorpcji wapnia. Odpowiedni poziom witaminy D ma kluczowe znaczenie dla utrzymania silnych kości. Jednak zbyt duża ilość witaminy D może być szkodliwa dla ich zdrowia. Zmniejsza ona bowiem aktywność witaminy K2, która jest potrzebna do utrzymywania odpowiedniego poziomu wapnia w kościach. Jeśli działanie witaminy K2 zostanie zakłócone, efektem może być nawet zanik tkanki kostnej.
5. Niewydolność nerek - nadmierna ilość witaminy D może powodować niewydolność nerek. W jednym z badań z udziałem 62 osób, którym podano zbyt duże dawki witaminy D, każda z badanych osób doświadczyła ich niewydolności. U osób, które wcześniej cierpiały na chorobę nerek, pojawiła się ciężka niewydolność. Pozostałe osoby doświadczyły jej w stopniu umiarkowanym. Stwierdzono wtedy, że nadmiar witaminy D może pogłębić stwierdzoną wcześniej chorobę nerek.

Hiperwitaminoza (nadmiar) a zatrucie witaminą D

Nadmiar witaminy D w organizmie nazywany jest hiperwitaminozą. Mówimy o niej, gdy jej stężenie w organizmie przekracza poziom 50-80 mg/ml. Jeśli poziom witaminy D przekracza 100 mg/ml, może dojść do zatrucia organizmu. Bardzo często wiąże się z hiperkalcemią (zwiększonym poziomem wapnia) i hiperkalcjurią (wydalaniem wapnia z moczem).

Do zatrucia witaminą D może dojść tylko na skutek przyjmowania zbyt dużych dawek tej witaminy w formie suplementów diety. Warto podkreślić, że nie da się doprowadzić do takiej sytuacji, przyjmując jedynie witaminę D z pożywienia czy słońca.

Co robić, gdy przedawkowaliśmy witaminę D?

Po przedawkowaniu witaminy D zaleca się sięgnięcie po leki moczopędne, by nie doprowadzić do niewydolności nerek. Należy udać się do lekarza, który po wykonaniu badań z krwi, wskazujących jaki jest poziom witaminy D w organizmie, przepisze odpowiednie leki. To bardzo ważne, by nie doszło do powiększenia wątroby i obciążenia innych narządów, w których może gromadzić się nadmiar wapnia.

Oprócz odstawienia suplementu i zażywania leków przepisanych przez lekarza, należy ograniczyć produkty bogate w wapń. To konieczne, by poprawić samopoczucie i nie doprowadzić do dodatkowych problemów zdrowotnych.

Niedobór witaminy D - objawy braku witaminy D

Szkodliwy może być również niedobór witaminy D. Wpływa na osłabienie mięśni i kości, a także zębów. Osoby, które nie dostarczają organizmowi odpowiedniej dawki witaminy D, mają również słabe zęby. Mogą cierpieć z powodu ich kruchości czy osłabionego szkliwa.

W przypadku stwierdzenia niedoboru witaminy D, nie należy sięgać po suplementy diety, ale skorzystać z porady lekarza. Specjalista podpowie nam, jaki preparat z witaminą D powinniśmy przyjmować i jakie powinno być właściwe stężenie witaminy D.

Skutki niedoboru witaminy D

Skutkami niedoborów witaminy D mogą być:

• słabe kości i zęby
• skrzywienia i zwyrodnienia układu kostnego
• zniekształcenie sylwetki
• problemy z funkcjonowaniu układu odpornościowego
• stany zapalne skóry
• nadmierne pocenie
• niedobory witaminy D mogą doprowadzić do słabości mięśni brzucha

Wskazuje się również na związek niedoborów witaminy D z problemami ze słuchem.

Witamina D u dorosłych - jak radzić sobie z jej niedoborem?

Osoby dorosłe, które mają niedobór witaminy D, powinny zwrócić większą uwagę na swoją dietę. Warto wprowadzić do niej oleje roślinne, orzechy, ryby (zwłaszcza tłuste, morskie), a także wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Oprócz tego należy suplementować witaminę D w dawkach zalecanych przez internistę. Dla osób dorosłych najczęściej oznaczają one od 2000 do 4000 jednostek dziennie.

Czytaj też:
Witamina D pomoże uporać się z zespołem jelita drażliwego