Oczopląs – przyczyny, objawy, leczenie

Oczopląs (nystagmus) to choroba prowadząca do występowania niekontrolowanych ruchów gałek ocznych. W tym przypadku mamy do czynienia zarówno z chorobą wrodzoną, jak i nabytą. Oczopląs wrodzony jest chorobą, z którą przychodzimy na świat i częściej diagnozowany jest u chłopców. Oczopląs nabyty może stanowić jeden z objawów np. chorób o podłożu neurologicznym, które dotyczą ośrodkowego układu nerwowego oraz chorób laryngologicznych.

Niekontrolowany ruch gałek ocznych zawsze wymaga wnikliwej diagnostyki. To samo tyczy się innych zaburzeń, które dotyczą narządu wzroku. Warto wiedzieć, że nagłe pojawienie się np. oczopląsu jest jednym ze wskazań do szybkiej konsultacji lekarskiej. Dotyczy to zarówno dzieci, jak i osób dorosłych, bo może wskazywać np. na schorzenia w obrębie móżdżku oraz uszkodzenia pnia mózgu.

1. Co to jest oczopląs? – definicja

Czym właściwie jest oczopląs? Zgodnie z definicją tego schorzenia – oczopląs to mimowolne, rytmiczne ruchy gałek ocznych w poziomie, pionie lub obrotowo. Ruch oczu ma wyraźne zaznaczoną fazę wolną i fazę szybką. Oczopląs można wywołać, co jest wykorzystywane np. na etapie diagnostyki różnych chorób układu nerwowego. Najłatwiej jest wywołać oczopląs podczasobrotowy i oczopląs poobrotowy.

Ruch gałek ocznych może być stały lub zmieniać się zależnie od kierunku patrzenia. Wyróżniamy kilka rodzajów oczopląsu, co ma związek z m.in. różnymi objawami oraz podłożem choroby. Jednym z rodzajów oczopląsu jest oczopląs fizjologiczny, który pojawia się na skutek np. patrzenia na szybko przesuwające się obrazy za oknem jadącego pojazdu lub wirujące przedmioty. Oczopląs fizjologiczny, inaczej oczopląs optokinetyczny, oczopląs okoruchowy i oczopląs fiksacyjny, nie jest chorobą. Jeżeli dojdzie do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego np. na skutek rozwijającego się w jego obrębie guza, to oczopląs fizjologiczny nie występuje. Oprócz oczopląsu fizjologicznego, który jest całkowicie normalną reakcją narządu wzroku na skutek oddziaływania na mózg określonych bodźców, wyróżniamy także inne rodzaje oczopląsu. W przypadku oczopląsu spowodowanego chorobami, mamy do czynienia z oczopląsem patologicznym, który wymaga zastosowania odpowiedniego leczenia.

2. Rodzaje oczopląsu

Na etapie rozpoznania rodzaju oczopląsu brane są pod uwagę różne cechy, które służą w celu określenia postaci choroby oraz wskazują na jej podłoże. Ze względu na postać oczopląsu, wyróżniamy:

• oczopląs poziomy,
• oczopląs pionowy,
• oczopląs obrotowy,
• oczopląs ukośny,
• oczopląs poziomo-obrotowy.

Powyższe postaci oczopląsu charakteryzują się różnym kierunkiem ruchów gałek ocznych.

Inne cechy oczopląsu to:

• szybkość ruchów gałek ocznych – oczopląs wolny, średni, szybki,
• natężenie ruchów gałek ocznych,
• stałość ruchu gałek ocznych,
• typ ruchu gałek ocznych – wahadłowy, rytmiczny, amplituda oczopląsu.

Ze względu na natężenie ruchu gałek ocznych wyróżnia się trzy stopnie oczopląsu, czyli:

• oczopląs I stopnia – pojawia się tylko przy patrzeniu w kierunku fazy szybkiej,
• oczopląs II stopnia – pojawia się w momencie patrzenia w kierunku fazy szybkiej oraz patrzenia na wprost,
• oczopląs III stopnia – oczopląs występujący także w momencie patrzenia w kierunku fazy wolnej.

Ze względu na amplitudę ruchu gałek ocznych wyróżniamy oczopląs drobnofalisty, średniofalisty i grubofalisty.

3. Przyczyna a typ oczopląsu

Poszczególne rodzaje oczopląsu wskazują na przyczynę schorzenia. Wyróżniamy:

• oczopląs wywołany przez choroby ośrodkowego układu nerwowego, czyli oczopląs ośrodkowy, niewystępujący w chorobach ośrodkowego układu nerwowego
• oczopląs obwodowy, wywoływany określonymi bodźcami fizjologiczny lub patologiczny oczopląs indukowany (oczopląs wywołany),
• oczopląs błędnikowy, związany ze schorzeniami OUN i fizjologiczny oczopląs samoistny.

Oczopląs wrodzony obserwowany jest na krótko po urodzeniu; pierwsze objawy tego schorzenia zwykle ujawniają się w okresie wczesnego niemowlęctwa. Oczopląs wrodzony występuje m.in. w wadach rozwojowych oka połączonych z obniżeniem ostrości wzroku. Częstość występowania oczopląsu wrodzonego to 1: 6550 urodzeń, co sprawia, że nie należy on do grupy bardzo często diagnozowanych chorób. Oczopląs wrodzony, któremu towarzyszą zaburzenia ostrości wzroku nazywany, jest także nazywany oczopląsem sensorycznym. Może towarzyszyć np. zaćmie i jaskrze wrodzonej. Zdarza się, że diagnozowany jest idiopatyczny oczopląs wrodzony, który nie jest wywołany chorobami okulistycznymi. W tym przypadku mamy do czynienia z dziedzicznym oczopląsem motorycznym.

Inne postaci oczopląsu wrodzonego to m.in. postać czuciowa, w której obserwowany jest oczopląs wahadłowy i oczopląs skaczący. Oczopląs wahadłowy rozpoznawany jest m.in. po jednakowej szybkości ruchów gałek ocznych; oczopląs skaczący charakteryzuje się zmienną szybkością ruchów gałek ocznych, które poruszają się szybciej w jedną stronę, a w drugą wolniej. Dość szczególną formą oczopląsu wrodzonego jest oczopląs okresowo naprzemienny. Charakteryzuje się on cykliczną zmianą kierunku oczopląsu z jednoczesną zmianą wyrównawczego ustawienia głowy.

Oczopląs wrodzony częściej diagnozowany jest u chłopców. W większości zdiagnozowanych przypadków przebiega z obniżoną ostrością widzenia, która występuje wraz z krótkowzrocznością. Oczopląs wrodzony może mieć charakter utajony. Oczopląs ukryty pojawia się po zasłonięciu jednego oka i bywa rozpoznawany np. podczas badania dna oka lub innych badań narządu wzroku.

Oczopląs nabyty najczęściej spowodowany jest chorobami móżdżku, uszkodzeniem pnia mózgu, stosowaniem niektórych leków, a także nadużywaniem alkoholu oraz narkotyków i schorzeniami toczącymi się w uchu wewnętrznym. Patologiczny oczopląs nabyty to m.in. oczopląs błędnikowy, który ma zwykle związek z chorobami ucha wewnętrznego, a także oczopląs pochodzenia ośrodkowego, który może pojawić się np. na skutek urazu prowadzącego do uszkodzenia czaszki oraz uszkodzenia śródmózgowia.

4. Oczopląs przyczyny

Jak już zostało wspomniane, oczopląs może być związany z wadami wrodzonymi, nabytymi schorzeniami i urazami w obrębie czaszki, a także mózgu, jak również może mieć postać fizjologiczną.

Najczęściej wskazuje na nieprawidłowości w obrębie narządu wzroku oraz nieprawidłowości w obrębie układu nerwowego. Jego wystąpieniu może towarzyszyć zez – jeżeli zez i oczopląs pojawiają się nagle, to są wskazaniem do wizyty u lekarza w trybie natychmiastowym. Oczopląs mogą wywoływać np. uszkodzenie pnia mózgu i móżdżku na skutek wzrostu guza nowotworowego, uszkodzenie zmysłu równowagi, choroby nerwu przedsionkowego. Przyczyną oczopląsu mogą być również niektóre choroby neurologiczne, choroby wzroku, niedoczynność mięśni gałki ocznej, szczelina nerwu wzrokowego, zakażenie toksoplazmozą w łonie matki (toksoplazmoza wrodzona). Oczopląs jest często diagnozowany u osób chorujących na albinizm, a także zaćmę.

Specyficznym rodzajem oczopląsu jest oczopląs kaloryczny, który wywołuje wprowadzenie do przewodu słuchowego zewnętrznego wody. Jeżeli dostająca się do ucha woda jest ciepła, to oczopląs skierowany jest w stronę ocieplanego ucha; jeżeli wprowadzi się do przewodu słuchowego wodę zimną, to ruch gałek ocznych będzie odbywał się w przeciwną stronę.

Oczopląs może także występować bez wyraźnej przyczyny, będąc jedną z chorób dziedziczonych wraz z genami.

5. Objawy oczopląsu

Każdy rodzaj oczopląsu rozpoznawany jest po charakterystycznych objawach m.in. kierunku i typie ruchu gałek ocznych. Wśród objawów oczopląsu wyróżniamy:

• mimowolny ruch gałek ocznych w określonym kierunku,
• problemy ze skupieniem wzroku w jednym punkcie,
• zaburzenie równowagi,
• zaburzenie widzenia,
• gorszą ostrość widzenia w bliży,
• widoczne drżenie oglądanego obrazu.

6. Rozpoznanie oczopląsu

Rozpoznaniem oczopląsu zajmuje się nie tylko okulista, ale także lekarz laryngolog oraz neurolog. Na etapie diagnostyki przyczyn oczopląsu wykonywane są liczne badania. Zaliczamy do nich m.in. rezonans magnetyczny, tomografię komputerową oraz specjalistyczne badania laryngologiczne i okulistyczne.

7. Sposoby leczenia oczopląsu

Dobór metody leczenia oczopląsu zależny jest od jego przyczyny. W leczeniu oczopląsu stosowana jest np. toksyna botulinowa, która pozwala na zablokowanie mięśni gałkoruchowych oka. Zabieg powtarzany jest co kilka miesięcy, co ma związek z krótkotrwałym działaniem toksyny botulinowej. W celu leczenia oczopląsu może być także wykonany zabieg chirurgiczny w obrębie mięśni gałkoruchowych oka. W przypadku leczenia chirurgicznego nie ma gwarancji jego trwałego efektu, bo niektóre rodzaje oczopląsu mogą nawracać.

Uzupełnieniem leczenia jest terapia farmakologiczna. Niezbędny bywa również dobór odpowiednich okularów, jeżeli oczopląs ma związek z wrodzoną wadą wzroku, np. jest spowodowany zaćmą wrodzoną, jaskrą wrodzoną lub retinopatią wcześniaczą.

8. Podsumowanie

Oczopląs jest uciążliwą chorobą, która wymaga diagnostyki i leczenia. W większości przypadków nie zagraża zdrowiu i życiu, jednak może wskazywać na poważne schorzenia neurologiczne, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, a także nowotwory mózgu. Zarówno wrodzony, jak i nabyty oczopląs osłabia ostrość wzroku, a także wywołuje drgania oglądanego obrazu. Nie zawsze możliwe jest dostrzeżenie mimowolnych ruchów gałek ocznych – wówczas mamy do czynienia z oczopląsem utajonym, który dostrzegalny jest po zasłonięciu jednego oka. Na etapie diagnostyki oczopląsu niezbędne jest wykonanie zarówno badań okulistycznych, jak i badań laryngologicznych oraz badań układu nerwowego, dzięki którym możliwe jest postawienie właściwej diagnozy. Warto wiedzieć, że oczopląs może być dziedziczony – dziedziczenie oczopląsu odbywa się w sposób autosomalny recesywny oraz jest sprzężone z chromosomem X.