Zatrucie pokarmowe – najczęstsze przyczyny, objawy, jak długo trwa i jak je leczyć

Do zatruć pokarmowych bardzo często dochodzi w sezonie letnim – podczas wakacyjnych wyjazdów chętnie spożywamy posiłki w różnych punktach gastronomicznych, delektujemy się lokalnymi przysmakami na targach i bazarach, a także sięgamy po lody i wyroby cukiernicze, które nie zawsze są przechowywane w prawidłowy sposób.

Zatrucie pokarmowe bywa także związane z podróżowaniem w odległe zakątki świata, w których warunki higieniczne pozostawiają wiele do życzenia. Podczas zagranicznych podróży szczególnie groźne jest spożywanie nieprzegotowanej wody z kranu, a także spożywanie potraw serwowanych przez ulicznych sprzedawców. Warto pamiętać, że podczas wakacyjnych wyjazdów nasz układ pokarmowy musi zmierzyć się z ogromnym wyzwaniem, jakim jest całkiem nowa flora bakteryjna np. w wodzie. Z tego względu, podróżując do egzotycznych krajów, często cierpimy na dolegliwości określane jako zemsta faraona lub klątwa Montezumy, które również są związane z infekcją przewodu pokarmowego.

Nie musimy jednak wyruszać w daleką podróż, aby nabawić się uciążliwych dolegliwości żołądkowo-jelitowych, do których zaliczamy ból brzucha, wymioty i biegunkę. Wystarczy podczas urlopu nad Bałtykiem skosztować niezbyt świeżej ryby, zjeść niedogotowane mięso lub wypić niepasteryzowane mleko podczas wczasów pod gruszą, aby zapomnieć o radości z wakacji i spędzić urlop w toalecie.

Tak naprawdę, zatrucie pokarmowe zagraża nam nie tylko podczas urlopu, ale przez cały rok. Do większości zakażeń dochodzi drogą pokarmową, a szkodliwe bakterie mogą namnażać się w naszej lodówce, jeżeli niewłaściwie przechowujemy produkty spożywcze. Źródłem wywołujących zatrucie pokarmowe drobnoustrojów mogą być np. surowe mięso, nieświeża wędlina, jajka lub nabiał.

Warto dowiedzieć się więcej na temat przyczyn, objawów oraz leczenia zatrucia pokarmowego, a także sposobów zapobiegania dolegliwościom żołądkowo jelitowym, które wywołują chorobotwórcze drobnoustroje i toksyny zawarte w różnych produktach np. jad kiełbasiany.

Zatrucie pokarmowe – najczęstsze przyczyny

Co jest najczęstszym powodem zatruć pokarmowych? Najczęściej do zatruć pokarmowych dochodzi na skutek spożycia żywności, w której rozwinęły się szkodliwe drobnoustroje. Nie zawsze produkty spożywcze wyglądają na nieświeże lub nieprzyjemnie pachną – czasami bakterie nie zmieniają smaku, zapachu oraz konsystencji żywności.

Najczęściej do zatruć pokarmowych prowadzi spożywanie:

• niedogotowanego mięsa,
• nieświeżego mięsa, wędlin, wyrobów garmażeryjnych lub konserw,
• nieświeżych ryb,
• żywności, która została rozmrożona i ponownie zamrożona,
• jaj skażonych bakterią z rodzaju Salmonella,
• lodów i ciast z kremami,
• niepasteryzowanego mleka oraz wytwarzanych z niego serów.

Choć najczęściej zatrucie pokarmowe wywołują produkty zwierzęce, to infekcji przewodu pokarmowego możemy także nabawić się po spożyciu nieumytych warzyw i owoców, na których znajdują się np. pozostałości naturalnych nawozów. Warto wiedzieć, że przyczyną zatrucia pokarmowego może być także spożycie domowych przetworów z mięs, warzyw i owoców oraz nieświeżych kiszonek.

Objawy zatrucia wywołują bakterie, wirusy, pasożyty, a także toksyny wytwarzane przez mikroorganizmy. Najczęściej diagnozowane są zatrucia bakteriami z rodzaju:

• Campylobacter – bakterie występują przede wszystkim w drobiu i niepasteryzowanym mleku. Wywołują zatrucia pokarmowe objawiające się: wysoką gorączkę, biegunkę z domieszką krwi oraz nudności i wymioty. W skrajnych przypadkach zakażenie prowadzi do zapalenia żołądka i jelit oraz wywołuje powikłania np. u niemowląt.
• Salmonella – bakterie występują w mięsie, jajach, mleku i przetworach mlecznych, a także owocach morza. Wywołują zatrucia pokarmowe, w wyniku których pojawiają się: nudności, wymioty i biegunkę z domieszką krwi. U osób z grupy ryzyka niezbędna może być antybiotykoterapia i leczenie szpitalne.
• Bacillus – bakterie rozwijają się m.in. w przechowywanym w cieple ryżu, makaronie oraz serach. Wywołują zatrucia pokarmowe, w wyniku których pojawiają się łagodne wymioty lub bardzo nasilone biegunki.
• Staphylococcus aureus – gronkowiec złocisty występuje w różnych pokarmach np. krojonych wędlinach, mięsie, rybach, wyrobach cukierniczych, a także lodach. Wywołuje zatrucia pokarmowe, które objawiają się symptomami takimi jak wymioty oraz obniża ciśnienie tętnicze krwi.
• Listeria monocytogenes – bakterie występują w surowych warzywach i owocach, produktach wędzonych, surowym mięsie i rybach, a także produktach mrożonych. Listeria wywołuje zatrucia pokarmowe o objawach grypopodobnych, w tym m.in. bóle mięśniowe i ból stawów, ogólne osłabienie oraz gorączkę, a także objawy żołądkowo-jelitowe.
• Escherichia coli – występuje przede wszystkim w mięsie drobiowym. Zakażenie układu pokarmowego bakterią E. coli powoduje m.in. wymioty, biegunkę i ból brzucha.

Bardzo niebezpieczne jest zakażenie jadem kiełbasianym (toksyna botulinowa), który wytwarzają bakterie Clostridium botulinum. Jad kiełbasiany może znajdować się m.in. w konserwach, przetworach oraz w miodzie. Początkowo zatrucie jadem kiełbasianym powoduje typowe objawy ze strony układu pokarmowego, czyli nudności, wymioty i silne bóle brzucha, jednak może również doprowadzić do porażenia różnych grup mięśni, wywołując np. niedowład mięśni twarzy. Inne symptomy zatrucia jadem kiełbasianym to m.in. opadanie powiek, podwójne widzenie, zaburzenia świadomości. Brak leczenia prowadzi do porażenia układu oddechowego oraz innych, poważnych powikłań.

Zatrucia pokarmowe o podłożu wirusowym najczęściej wywołują rotawirusy i enterowirusy. Symptomy zatrucia wywołują również produkowane przez grzyby pleśniowe mykotoksyny i pasożyty.

Aby uniknąć zatrucia pokarmowego, powinniśmy sprawdzać datę przydatności do spożycia produktów spożywczych oraz unikać jedzenia w przypadkowych miejscach. Bardzo trudno jest uniknąć zakażenia pokarmowego, które wywołują wirusy, bo rozprzestrzeniają się one nie tylko drogą pokarmową, ale również drogą kropelkową.

Zatrucie pokarmowe może być także skutkiem niewłaściwej higieny rąk. Niektórymi drobnoustrojami możemy zarazić się, korzystając z cudzych sztućców, a także np. pijąc z tej samej butelki.

Odrębną grupę zatruć pokarmowych stanowią zatrucia spowodowane spożyciem trujących grzybów. W tym przypadku najczęściej dochodzi do poważnych powikłań, do których zaliczamy m.in. uszkodzenie nerek i uszkodzenie wątroby oraz zgon.

Jakie objawy daje zatrucie pokarmowe?

Na zatrucie pokarmowe wskazują nasilone objawy ze strony przewodu pokarmowego, które pojawiają się w stosunkowo krótkim czasie od momentu wniknięcia do organizmu drobnoustrojów lub wytwarzanych przez mikroorganizmy toksyn. Pierwsze objawy pojawiają się zazwyczaj w ciągu kilku lub kilkunastu godzin od zakażenia. U osób zdrowych zatrucie pokarmowe najczęściej ustępuje samoistnie – organizm sam zwalcza szkodliwe drobnoustroje.
Nieco inaczej jest w przypadku niemowląt, małych dzieci, a także seniorów, osób przewlekle chorych i kobiet ciężarnych – obciążony organizm i osłabiony układ immunologiczny to czynniki, które sprzyjają ciężkiemu przebiegowi zatrucia pokarmowego. W takim przypadku nie wystarczą domowe metody leczenia zatrucia pokarmowego, czyli m.in. węgiel aktywowany i elektrolity, które pomagają zapobiec odwodnieniu organizmu. Ciężki przebieg zatrucia pokarmowego wymaga pilnej konsultacji lekarskiej i często wiąże się z koniecznością hospitalizacji.

W przypadku wystąpienia zatrucia pokarmowego, te objawy występują najczęściej (to typowe symptomy):

• ból brzucha,
• silne osłabienie,
• nudności,
• wymioty,
• biegunka.

W zatruciu pokarmowym powyższym objawom mogą towarzyszyć ból mięśni, gorączka lub stan podgorączkowy, bóle głowy, dreszcze. Objawy zatrucia pojawiają się niedługo po spożyciu skażonego bakteriami lub toksynami pokarmu. Ich nasilenie zależy od rodzaju zatrucia.

Jeżeli objawy w związku z zatruciem pokarmowym pojawiają się u niemowlęcia, małego dziecka, seniora, osoby przewlekle chorej lub kobiety w ciąży, to niezbędna jest konsultacja lekarska.

Ile trwa zatrucie pokarmowe?

Zatrucie pokarmowe u osób zdrowych mija najczęściej w ciągu 7 dni i nie wymaga specjalistycznego leczenia. Zalecane jest natomiast nawadnianie organizmu (ponieważ przy wymiotach i biegunkach łatwo może dojść do odwodnienia), stosowanie lekkostrawnej diety oraz unikanie wysiłku fizycznego.

Jak leczyć zatrucie pokarmowe?

Domowe sposoby na zatrucie pokarmowe to przyjmowanie węgla aktywowanego i elektrolitów. Skrócenie czasu trwania biegunki umożliwia picie naparu z suszonych jagód oraz spożywanie marchwianki z ryżem. Zawsze jednak warto zgłosić się do lekarza, który może przepisać leki hamujące wymioty oraz biegunkę. W niektórych przypadkach może być konieczna antybiotykoterapia oraz leczenie szpitalne.

Wskazaniem do pilnej konsultacji lekarskiej jest obecność krwi w wymiotach i/lub stolcu, wysoka gorączka, silne osłabienie oraz bardzo złe samopoczucie, które utrudnia normalne funkcjonowanie!

Źródła:

• S. Urbańska, Zatrucia wywołane spożyciem toksyn bakteryjnych, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Warszawa, 2017
• S. Urbańska, Najczęstsze przyczyny zatruć pokarmowych, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Warszawa, 2017
• A. Wilkosz, Zatrucia pokarmowe, jak im zapobiegać, Literat, 2020