Wysokie ciśnienie – diagnostyka, objawy i leczenie nadciśnienia tętniczego krwi

Wysokie ciśnienie krwi zagraża zdrowiu i życiu. Podwyższone ciśnienie zaliczane jest do grupy chorób cywilizacyjnych. Coraz częściej dotyczy nie tylko osób dorosłych, ale także dzieci i młodzieży, będąc jednym ze skutków ubocznych stosowania nieodpowiednio skomponowanej diety i siedzącego trybu życia. Nadciśnienie tętnicze pomaga wykryć regularny pomiar ciśnienia tętniczego – o systematycznym mierzeniu ciśnienia tętniczego powinny pamiętać m.in. osoby z nadwagą i otyłością oraz osoby w średnim i podeszłym wieku.

Od czego zależy wysokość ciśnienia tętniczego krwi?

Ciśnienie tętnicze krwi zmienia się wraz z wiekiem. Dzieje się tak w dużej mierze przez to, że wysokość ciśnienia tętniczego krwi zależy od siły, z jaką serce pompuje krew, a także elastyczności naczyń krwionośnych. Wpływ na to mają czynniki wewnętrzne i zewnętrzne.

W zależności od wysokości ciśnienia tętniczego krwi możemy mieć: prawidłowe ciśnienie krwi, niskie ciśnienie tętnicze krwi (niedociśnienie tętnicze), wysokie ciśnienie tętnicze krwi (nadciśnienie tętnicze). Zarówno niedociśnienie tętnicze, jak i nadciśnienie tętnicze nie wpływają w pozytywny sposób na stan naszego zdrowia.

Na wysokość ciśnienia tętniczego krwi wpływają m.in.:

• wiek,
• czynniki genetyczne,
• choroby metaboliczne,
• choroby narządów wewnętrznych,
• styl życia.

Jednym z istotnych czynników ryzyka wystąpienia nadciśnienia tętniczego jest styl życia. Wzrost ciśnienia krwi jest często związany ze stosowaną dietą, siedzącym trybem życia, przewlekłym stresem i stosowanymi używkami.

Można uniknąć powikłań nieleczonego nadciśnienia tętniczego, dbając o swoje zdrowie (zmieniając stylu życia) i regularnie wykonując pomiary ciśnienia tętniczego (wykorzystując domowy ciśnieniomierz).

Jakie jest optymalne ciśnienie tętnicze krwi?

W Polsce podwyższone ciśnienie krwi zostało zdiagnozowane u ponad 12 milionów osób. Wiele osób jednak nie wie, że ma wysokie ciśnienie tętnicze, bo nie wykonuje systematycznych pomiarów ciśnienia tętniczego krwi.

Powszechnie uważa się, że optymalne ciśnienie tętnicze to ciśnienie poniżej 120 mmHg dla ciśnienia skurczowego oraz poniżej 80 mmHg dla ciśnienia rozkurczowego, jednak niedawno normy dotyczące ciśnienia tętniczego krwi zostały zmienione przez Polskie Towarzystwo Kardiologiczne oraz Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego.

Przed wprowadzonymi zmianami klasyfikacja ciśnienia tętniczego uwzględniała:

• optymalne ciśnienie tętnicze – poniżej 120/80 mmHg,
• prawidłowe ciśnienie tętnicze – 120-129/80-84 mmHg,
• wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze – 130-139/85-89 mmHg,
• nadciśnienie tętnicze I stopnia – 140-159/90-99 mmHg,
• nadciśnienie tętnicze II stopnia – 160-179/100-109 mmHg,
• nadciśnienie tętnicze III stopnia – ciśnienie wyższe lub równe 180/110 mmHg,
• nadciśnienie izolowane skurczowe – ciśnienie wyższe lub równe 140/90 mmHg.

Zgodnie z nowymi wytycznymi optymalne ciśnienie krwi osób dorosłych, które nie ukończyły 65. roku życia, nie powinno przekraczać 120-129 mmHg dla ciśnienia skurczowego i 70-79 mmHg dla ciśnienia rozkurczowego.

Norma ciśnienia tętniczego dla osób powyżej 65. roku życia to 130-139/70-79 mmHg, a dla osób powyżej 80. roku życia 130-149/70-79 mmHg.

Wysokie ciśnienie tętnicze krwi można w naturalny sposób obniżyć dzięki zmianie stylu życia. Zmniejszenie masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej, a także stosowanie zdrowej diety i rezygnacja z używek często okazują się wystarczające, aby obniżyć wysokie ciśnienie krwi i utrzymać je na optymalnym poziomie. U wielu pacjentów dzięki zmianie stylu życia nie jest konieczne leczenie farmakologiczne.

Ważne! Wczesne wykrycie nadciśnienia tętniczego i obniżenie ciśnienia krwi naturalnymi sposobami lub z pomocą farmaceutyków zmniejsza ryzyko wystąpienia poważnych powikłań.

Rodzaje wysokiego ciśnienia krwi

Klasyfikacja nadciśnienia tętniczego uwzględnia przyczynę wzrostu ciśnienia tętniczego. Wyróżniamy nadciśnienie pierwotne (nadciśnienie samoistne) i nadciśnienie wtórne (nadciśnienie objawowe).

Przyczyną nadciśnienia pierwotnego jest styl życia. Wpływ na rozwój nadciśnienia pierwotnego mają również m.in. czynniki genetyczne i stres. Nadciśnienie pierwotne diagnozowane jest u większości pacjentów.

Nadciśnienie wtórne (nadciśnienie objawowe) jest objawem, który pojawia się w przebiegu różnych schorzeń. Nadciśnienie wtórne może być związane np. z chorobami nerek, chorobami nadnerczy, chorobami tarczycy, a także chorobami tętnic i wadami serca.

Wysokie ciśnienie krwi może występować rodzinnie, dlatego osoby, których bliscy krewni (dziadkowie, rodzice, rodzeństwo) cierpią na nadciśnienie, powinny systematycznie dokonywać pomiarów ciśnienia tętniczego.

Najczęstsze przyczyny nadciśnienia tętniczego pierwotnego

Do najczęstszych przyczyn pierwotnego nadciśnienia tętniczego zaliczamy m.in.:

• brak aktywności fizycznej,
• palenie papierosów i nadużywanie alkoholu,
• wysoki poziom cholesterolu i trójglicerydów,
• stosowanie nieodpowiednio skomponowanej diety,
• nadwagę i otyłość (w szczególności otyłość brzuszną),
• przewlekły stres.

Najczęstsze przyczyny nadciśnienia tętniczego wtórnego

Do najczęstszych przyczyn nadciśnienia tętniczego wtórnego zaliczamy m.in.: choroby nerek, cukrzycę, choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego i choroby układu sercowo-naczyniowego.

Na nadciśnienie wtórne mogą wskazywać wysokie wartości ciśnienia u osób młodych, a także nagły wzrost ciśnienia tętniczego u osób w średnim i podeszłym wieku, które nie cierpiały na nadciśnienie.

Czynniki ryzyka wystąpienia nadciśnienia tętniczego

Ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego zwiększają m.in.:

• wiek średni i podeszły,
• stosowanie diety bogatej w tłuszcze zwierzęce, produkty wysoko przetworzone i sól,
• brak aktywności fizycznej,
• palenie papierosów,
• picie alkoholu,
• nadciśnienie u bliskich krewnych.

Nadciśnienie tętnicze częściej diagnozowane jest u mężczyzn, jednak u kobiet istotnym ryzykiem niebezpiecznego wzrostu ciśnienia tętniczego są m.in. zaburzenia hormonalne w okresie menopauzy.

Wysokie ciśnienie krwi w ciąży

Nadciśnienie tętnicze w ciąży może stać się przyczyną wielu powikłań. Klasyfikacja nadciśnienia u ciężarnych uwzględnia kryteria ustalone dla reszty populacji. W przypadku kobiet ciężarnych może zostać zdiagnozowane:

• nadciśnienie tętnicze wcześniej istniejące,
• nadciśnienie tętnicze ciążowe,
• nadciśnienie tętnicze wcześniej istniejące z nałożonym nadciśnieniem ciążowym z białkomoczem,
• nadciśnienie tętnicze niesklasyfikowane przed porodem.

Wysokie ciśnienie a alkohol

Czy wysokie ciśnienie ma związek z piciem alkoholu? Warto wiedzieć, że oddziaływanie alkoholu na poziom ciśnienia tętniczego jest dwufazowe. W pierwszych godzinach po spożyciu trunku następuje czasowy spadek ciśnienia (o ok. 4 mmHG), ale po ok. sześciu kolejnych godzinach ciśnienie krwi ponownie rośnie (nawet o 7 mmHg). Po wypiciu alkoholu taki podwyższony poziom ciśnienia może utrzymywać się przez dłuższy czas. Jednak wpływ wypitego alkoholu na ciśnienie zależy w dużej mierze od przyjmowanej dawki.

Ponieważ alkohol ma wpływ na ciśnienie krwi, to spożywanie go razem z lekami na nadciśnienie może powodować, że będą one mniej skuteczne. Z drugiej strony niewielkie ilości alkoholu mogą obniżać ciśnienie, co w połączeniu z lekami na nadciśnienie, powoduje czasem niedociśnienie.

Jeśli po alkoholu mamy wysokie ciśnienie, to powinniśmy unikać jego spożywania. Aby natomiast obniżyć wysokie ciśnienie po wypiciu alkoholu należy pić dużo wody, co pomoże nawodnić organizm i przyczyni się do obniżenia ciśnienia krwi. Należy też unikać wysiłku fizycznego. Ważne jest również, aby będąc na lekach na nadciśnienie, nie pomijać dawek i zawsze brać je zgodnie z zaleceniami lekarza.

Objawy nadciśnienia

Nadciśnienie tętnicze może przez długi czas rozwijać się bezobjawowo. Na podwyższone ciśnienie krwi mogą wskazywać m.in.:

• pulsujący ból głowy,
• zawroty głowy,
• uczucie kołatania serca,
• nadmierna potliwość,
• uczucie niepokoju,
• zaburzenia widzenia,
• nudności oraz wymioty,
• nawracające krwawienia z nosa,
• szumy uszne,
• uderzenia gorąca.

Inne objawy wysokiego ciśnienia tętniczego to m.in.:

• osłabienie,
• nadmierna senność,
• obniżenie zdolności wysiłkowych,
• zaczerwienienie twarzy,
• drętwienie rąk i stóp.

Jak rozpoznać nadciśnienie tętnicze?

Nadciśnienie tętnicze rozpoznawane jest na podstawie pomiarów ciśnienia tętniczego, które wykonuje pacjent lub zleconego przez lekarza 24-godzinnego, automatycznego monitorowania ciśnienia tętniczego (tzw. holter ciśnieniowy).

Dodatkowo wykonuje się m.in. morfologię krwi z rozmazem, ogólne badanie moczu, badanie poziomu glukozy we krwi, lipidogram, a także oznaczenie poziomu sodu i potasu. Na etapie diagnostyki mogą zostać także wykonane inne badania np. badanie EKG, ECHO serca, USG tętnic szyjnych oraz RTG klatki piersiowej.

Leczenie nadciśnienia tętniczego

Metoda leczenia nadciśnienia tętniczego dobierana jest do ogólnego stanu zdrowia pacjenta. W przypadku nadciśnienia pierwotnego często stosowane jest leczenie zachowawcze, które uwzględnia zmniejszenie masy ciała, stosowanie ubogiej w sól i tłuszcze zwierzęce diety oraz całkowitą rezygnację z używek. W celu regulacji ciśnienia tętniczego zalecana jest umiarkowana aktywność fizyczna. Jeżeli zmiana stylu życia nie przynosi oczekiwanych efektów, to rozpoczynane jest farmakologiczne leczenie nadciśnienia tętniczego.

W leczeniu nadciśnienia najczęściej stosowane są m.in.:

• leki blokujące receptory beta-adrenergiczne,
• leki moczopędne,
• blokery kanału wapniowego,
• inhibitory konwertazy angiotensyny.

W przypadku nadciśnienia wtórnego leczenie nadciśnienia tętniczego uwzględnia postępowanie ukierunkowane na leczenie choroby podstawowej.

Powikłania nieleczonego nadciśnienia tętniczego

Częste powikłania nieleczonego nadciśnienia to m.in. zawał serca, udar mózgu, uszkodzenie siatkówki, niewydolność serca, niewydolność nerek oraz miażdżyca.

Naturalne metody na wysokie ciśnienie krwi

W leczeniu nadciśnienia bywają stosowane zioła o działaniu obniżającym ciśnienie, jednak nie należy stosować ich na własną rękę. Naturalne terapie, które pomagają obniżyć ciśnienie, powinny zawsze zostać skonsultowane z lekarzem!

Wysokie ciśnienie – kiedy należy udać się do szpitala?

Na pytania, kiedy udać się do szpitala z nadciśnieniem, odpowiadają najnowsze wytyczne dotyczące nadciśnienia tętniczego przygotowane przez konsultantów krajowych w dziedzinach medycyny rodzinnej, hipertensjologii i kardiologii. W dokumencie wskazano, że wskazaniami do hospitalizacji są:

• Stan nagły – wysokie wartości ciśnienia tętniczego i podejrzenie ostrego stanu sercowo-naczyniowego (np. udar mózgu, rozwarstwienie aorty).
• Ciśnienie tętnicze ≥160 lub ≥100 mmHg u kobiet w ciąży.

Specjaliści zastrzegają natomiast: „Nie jest wskazaniem do hospitalizacji niekontrolowane NT (nadciśnieniem tętniczym – przyp. red.) w celu „wyrównania” ciśnienia tętniczego. Z uwagi na fakt, że skuteczność leków hipotensyjnych oceniana jest po 4-6 tygodniach w warunkach codziennej aktywności nie jest możliwe „ustawienie” kontroli NT w warunkach szpitalnych”.

Źródła:

• A. Szczeklik, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2013
• A. Januszewicz, A. Prejbisz, M. Kabat, P. Dobrowolski, Vademecum diagnostyki i leczenia nadciśnienia tętniczego oraz zaburzeń lipidowych. Poradnik dla lekarza praktyka, Medycyna Praktyczna, 2023
• Mirosław Jarosz, Wioleta Respondek, Nadciśnienie tętnicze Porady lekarzy i dietetyków, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2013
• dr hab. A. Mastalerz-Migas, prof. dr hab. Tomasz Hryniewiecki, prof. dr hab. Andrzej Januszewicz, Wytyczne konsultantów krajowych w dziedzinie medycyny rodzinnej, hipertensjologii i kardiologii dotyczące opieki nad pacjentem z nadciśnieniem tętniczym w podstawowej opiece zdrowotnej, z uwzględnieniem opieki koordynowanej z dnia 08.02.2023 r.