Zaparcia – objawy, przyczyny, leczenie i leki na zaparcia

Wypróżnienia są częścią procesu trawienia organizmu. W ten sposób twoje ciało pozbywa się odpadów, którymi są: niestrawione tłuszcze, dodatkowa woda, bakterie, białka i niestrawione resztki jedzenia. Regularne wypróżnienia wyglądają inaczej w zależności od osoby, ale ogólnie powinieneś mieć co najmniej trzy wypróżnienia tygodniowo. Zdrowe osoby mają od jednego do trzech stolców dziennie. Jeśli masz mniej wypróżnień, lub jeśli stolce są wysuszone, a wypróżnianie się jest trudne i bolesne, prawdopodobnie masz do czynienia z zaparciami.

Czym są zaparcia

Zaparcia to zaburzenia czynnościowe związane z wypróżnieniami. Mogą mieć wiele przyczyn i wynikać z niezdrowego trybu życia, nieodpowiedniej diety, braku aktywności fizycznej. Objawy zaparć mogą dotyczyć nie tylko układu trawiennego, ale również układu nerwowego. Niekiedy zaparcia są związane z przyjmowaniem leków lub zmian hormonalnych. Bardzo często wynikają z nieodpowiedniego nawodnienia organizmu lub... stresu.

Zalegające w jelitach masy kałowe powodują, że oddawanie stolca jest bolesne i trudne. Stolec staje się twardy i ciężko go wydalić z organizmu. Oprócz tego powoduje dolegliwości bólowe w rejonie brzucha. Zaparcia mogą oznaczać różne schorzenia, w tym choroby układu nerwowego oraz zaburzenia hormonalne, dlatego nie należy ich lekceważyć. Najczęściej jednak problemy z oddawaniem stolca wynikają z nieprawidłowej diety.

Czy zaparcia to częsta dolegliwość?

Z powodu zaparć cierpi ponad 20 procent populacji. Częściej występują u kobiet niż u mężczyzn, najczęściej w podeszłym wieku, gdy perystaltyka jelit zwalnia. Zaparcia mogą być związane z chorobami przewodu pokarmowego, ale nie muszą – niekiedy wynikają ze złej diety lub nieodpowiedniej ilości błonnika.

Objawy zaparć

Problemy z oddawaniem stolca łatwo rozpoznać. Objawy zaparć to:

• ból brzucha
  
• twardy stolec
• problemy z wypróżnieniami
• brak apetytu
• mdłości
• zawroty głowy
  
• uczucie pełności w żołądku
• uczucie niepełnego wypróżnienia

Mogą pojawić się także wzdęcia oraz nadmierne oddawanie gazów, które wynikają z nagromadzenia ich w drogach pokarmowych.

Co powoduje zaparcia?

Zaparcia zwykle nie są dużym problemem, ale mogą być niewygodne. Oto siedem najczęstszych rzeczy, które przyczyniają się do zaparcia.

1. Za mało wody. Woda pomaga układowi trawiennemu, utrzymując jego prawidłowe funkcjonowanie.
2. Brak ćwiczeń. Brak ćwiczeń jest istotną przyczyną zaparć. Kiedy ćwiczysz, twoje serce i częstości oddechów nabierają tempa, a to powoduje, że twój układ trawienny, szczególnie jelito, pracuje lepiej.
3. Stres. Twój mózg i jelita są połączone. Kiedy czujesz się zdenerwowany, możesz odczuwać to w jelitach. Czujesz ucisk w żołądku i tracisz apetyt. Wpływ stresu i lęku na jelita jest czymś, co lekarze dopiero zaczynają rozumieć lepiej. Możesz mieć biegunkę, gdy jesteś nerwowy, co zaburza regularność wypróżnień i powoduje zaparcia.
4. Zbyt wiele środków przeczyszczających. Nadużywanie środków przeczyszczających może uzależnić cię od wypróżnień. Może to spowodować nieprawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego. Są to poważne skutki uboczne i powinieneś znaleźć wydrowe sposoby stymulowania wypróżnień.
5. Niedoczynność tarczycy. Niedoczynność tarczycy spowalnia naturalne funkcje organizmu. Jednym z efektów ubocznych jest zaparcie. Brak odpowiedniego hormonu tarczycy powoduje spowolnienie mięśni jelitowych.
6. Zmiany w diecie. Jeśli podróżujesz lub jesteś na wakacjach, możesz mieć zaparcia. Nagła zmiana diety i modyfikacja czynności wpływa na twoje odżywianie. Możesz nie jeść tak zdrowo, jak zwykle, lub jeść mniej. Wszystkie te rzeczy wpływają na układ trawienny, co z kolei zaburza czynność jelit.
7. Niewystarczające spożycie błonnika. Fibra powiększa stolec, zmiękcza go i ułatwia przechodzenie, aby nie zaparć. Włókniste pokarmy mają kluczowe znaczenie dla prawidłowego, zdrowego wypróżniania się.

Istnieje kilka rzeczy, które możesz zrobić, aby uzyskać natychmiastową ulgę. Utrzymanie zdrowej diety z ćwiczeniami i nawadnianie może pomóc w zapobieganiu zaparciom w przyszłości. Dobre zdrowie układu pokarmowego bez zaparć oznacza, że jesz dużo błonnika, pijesz dużo wody i codziennie jesz owoce i warzywa.

Przyczyny powstawania zaparć. Kto jest na nie narażony?

Zaparcia mogą wystąpić u każdego. Sprzyjają im dodatkowe czynniki, które dotyczą diety oraz poziomu życia. Dieta uboga w składniki roślinne, warzywa, owoce i źródła błonnika, sprzyja zaparciom.

Do ich powstawania mogą przyczynić się także niektóre leki, a także nieodpowiednia ilość ruchu.

Zaparcia – rodzaje

Zaparcia dzieli się na:

• zaparcie nawracające - trwają krótko, ale się powtarzają. Mogą wynikać ze złej diety i nieodpowiedniej ilości błonnika
• zaparcie chwilowe - mogą pojawić się na skutek zmiany nawyków żywieniowych
• zaparcie nawykowe (chroniczne) - tego typu zaparcia mają charakter nawracający i wynikają z nieodpowiedniej diety, zbyt małej ilości błonnika, złych nawyków żywieniowych, które się nawarstwiają latami
• zaparcia idiopatyczne - najczęściej są związane z chorobą jelita drażliwego

Wyróżnia się też zaparcia dziecięce. Mogą one pojawić się na skutek rozszerzania diety (w przypadku niemowląt), stresu albo... nauki nocnikowania. W takiej sytuacji mają charakter chwilowy i dość szybko mijają.

Rozpoznanie zaparć

Zaparcia łatwo rozpoznać - mówimy o nim wtedy gdy ustają regularne wypróżnienia, a zalegające masy kałowe powodują ból i dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Jeśli stolec staje się twardy i oddajemy go rzadko (w dodatku z trudem), mamy do czynienia z zaparciami. W takiej sytuacji w pierwszej kolejności warto przyjrzeć się swojej diecie. Być może występuje w niej zbyt mało produktów bogatych w błonnik, który naturalnie stymuluje perystaltykę jelit i ułatwia wypróżnienia.

Inną prawdopodobną przyczyną jest nieodpowiednia dieta bogata w węglowodany i skrobie, tzw. zapychacze jelita grubego, utrudniające wypróżnienia. Bardzo często zaparcia wynikają też ze zbyt małej ilości wypijanej wody. Wystarczy zwiększyć jej udział w diecie, by pozbyć się problemu. To bardzo ważne, zwłaszcza jeśli w celu unikania zaparć sięgamy po produkty bogate w błonnik. Błonnik pęcznieje w jelitach, dlatego jedząc go, powinniśmy pić dużo wody.

Jeśli zaparcia występują często, warto udać się do internisty i wykonać podstawowe badania. Lekarz może zlecić badanie moczu i kału, morfologię. Diagnostyka zaparć polega również na wykonaniu badania USG jamy brzusznej, które może określić przyczyny zaparcia. Badanie pomaga sprawdzić, czy nie doszło do zmian strukturalnych jelita grubego i rozwoju schorzeń, które mogą wywoływać takie objawy.

Jak radzić sobie z zaparciami

Aby wyeliminować zaparcia, warto przede wszystkim zmienić sposób żywienia i tryb życia. Wprowadzenie zdrowej, zbilansowanej diety, w której mają duży udział warzywa, owoce oraz produkty z pełnego ziarna, to dobry sposób na uniknięcie zaparć. Oprócz tego konieczne jest zwiększenie aktywności fizycznej i regularny ruch. Pomaga to usprawnić perystaltykę jelit, przyspieszyć metabolizm i poprawić procesy trawienne.

Zanim sięgniemy po leki przeczyszczające przewód pokarmowy, zdecydowanie lepiej jest skorzystać z domowych metod. Dobrze sprawdzają się także napary ziołowe oraz przyprawy poprawiające pracę układu pokarmowego.

Domowe sposoby na zaparcia

Zaparć można pozbyć się, korzystając ze sprawdzonych domowych sposobów. Najlepszym z nich jest wzbogacenie diety w błonnik. Zamiana kanapek z białej bułki pszennej na płatki owsiane z owocami i suszoną śliwką, ziemniaków czy białego ryżu do obiadu na kaszę gryczaną lub brązowy ryż to niewielkie rzeczy, które mogą poprawić perystaltykę jelit i usprawnić wypróżnienia.

Dobrze jest wprowadzić do diety większą ilość surowych warzyw i owoców, które znakomicie stymulują metabolizm. Oprócz tego należy dbać o picie jak największej ilości wody, nawet 2,5 litra dziennie. Dobrze sprawdzają się też przeciery warzywne i soki owocowo-warzywne.

Tym, co pomaga przeciwdziałać zaparciom i stymuluje układ trawienny do pracy, jest ruch. Warto zadbać o zwiększenie aktywności fizycznej. To nie muszą być od razu ćwiczenia na siłowni, wystarczą regularne spacery, jogging, wycieczki rowerowe – wybierajmy to, co lubimy i co nam sprawia przyjemność. W czasie aktywności fizycznej metabolizm przyspiesza, a organizm lepiej trawi. Pomaga to unormować pracę układu trawiennego i zapobiec zaparciom.

Co można zrobić, aby samodzielnie poprawić pracę jelit?

Zaparciom można zapobiegać, spożywając duże ilości błonnika. W Afryce zaparcia zdarzają się rzadko, dlatego że ludność tam żyjąca je bardzo dużo błonnika – nawet 100 g dziennie. Wprowadzenie go do diety pozwala zachować prawidłowy rytm wypróżnień i zadbać o właściwą masę ciała.

Aby pozbyć się zaparć, należy wyeliminować z diety produkty, które mogą je powodować. Biała mąka, słodycze, fast foody, gotowe dania pełne konserwantów i tzw. "zapychaczy", mogą przyczyniać się do powstawania zaparć.

Aby uniknąć zaparć i stosowania środków przeczyszczających, dobrze wprowadzić do diety:

• otręby pszenne
• płatki owsiane
  
• produkty pełnoziarniste
• warzywa
• owoce
• rośliny strączkowe
• brązowy ryż
• brązowy makaron

Równie ważne jest dbanie o właściwe nawodnienie oraz niewypijanie zbyt dużej ilości kawy, która może rozregulowywać pracę układu pokarmowego (choć najczęściej sprzyja ona wypróżnieniom).

Ziołowe preparaty na zaparcia

Dobrym pomysłem jest również sięgnięcie po napary ziołowe, które mogą usprawnić pracę układu pokarmowego i przyspieszyć procesy trawienne. Dobrze sprawdza się len mielony (warto pić siemię lniane każdego dnia na czczo, by poprawić funkcjonowanie układu trawiennego), a także napar z młodego, zielonego jęczmienia.

Dobrym sposobem jest także zwiększenie przypraw w diecie. Koperek, natka pietruszki, ziele angielskie, liść laurowy to zioła, które warto dodawać do posiłków, by poprawić trawienie.

Zaparcia u noworodka i niemowlęcia

Noworodki i niemowlęta również mogą cierpieć na zaparcia. Często są one związane z niedojrzałością układu trawiennego dziecka, który przez pierwszych kilka miesięcy dopiero uczy się rozpoznawać pokarmy i je trawić.

Często zaparcia pojawiają się przy przejściu z mleka mamy na mleko zastępcze. W takiej sytuacji warto dbać o prawidłowe nawodnienie dziecka, ponieważ mleko modyfikowane jest cięższe dla organizmu niż mleko kobiece. Może zatem bardziej obciążyć mały układ pokarmowy.

Zaparcia mogą pojawić się także w czasie rozszerzania diety. W tej sytuacji dobrze wprowadzić dzieciom śliwkę (np. w formie musu śliwkowego), która dobrze przeczyszcza i usprawnia trawienie. Jeśli zaparcia mają charakter nawracający, a dziecko bardzo męczy się ze zrobieniem kupy, dobrze jest skorzystać z porady pediatry.

Sposoby na zaparcia u niemowląt

W przypadku zaparć pomocne są także masaże brzuszka (zgodnie z ruchem wskazówek zegara). Dobrze dbać o regularne pory posiłków, odbijać maluszka po karmieniu i kłaść go na brzuszku. Starsze niemowlęta powinny regularnie zażywać porcji ruchu - szaleństwa na macie czy podłodze nie tylko je rozwijają, ale również stymulują ich procesy trawienne.

Dzieciom, które cierpią na silne zaparcia, można również podawać koper włoski czy rumianek, które pobudzają układ trawienny do pracy.

Czy zaparcia stanowią objaw choroby?

Zaparcia mogą oznaczać nieprawidłowe nawyki żywieniowe (i najczęściej tak jest), ale również problemy żołądkowo-jelitowe, a także poważne schorzenia. Problemy z wypróżnieniami mogą oznaczać:

• zaburzenia elektrolitowe
• zaburzenia hormonalne
  
• niedoczynność tarczycy
• niedoczynność przysadki mózgowej
• choroby jelita grubego
• schorzenia uchyłków jelit
• hemoroidy (guzki krwawnicze)
• chorobę Parkinsona
• choroby odbytu
• neuropatia cukrzycowa
• choroby naczyniowe mózgu
• choroby miednicy mniejszej
• choroby ośrodkowego układu nerwowego
• choroby obwodowego układu nerwowego
• choroby psychiczne
• zaburzenia metaboliczne
• stwardnienie rozsiane
  
• choroba Parkinsona
• zespół jelita drażliwego

Zaparcia nie muszą oznaczać żadnej choroby organicznej. Mogą być również objawem nerwicy i nadmiernego stresu. Jeśli mamy problemy zawodowe lub osobiste, cierpimy na problemy z bezsennością czy mamy obniżoną kondycję psychiczną, może to objawiać się zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi lub zaparciami.

Bardzo często zaparcia pojawiają się na skutek przyjmowania niektórych leków. Tabletki antykoncepcyjne, beta-blokery, leki przeciwdepresyjne czy przeciwbólowe mogą wywołać takie objawy ze strony układu trawiennego. Przyjmowanie preparatów żelaza czy wapnia mogą doprowadzić co powstawania zaparć.

Kiedy należy poszukiwać niezwłocznej porady lekarskiej w przypadku wystąpienia zaparcia?

Zaparć nie należy lekceważyć, bo mogą oznaczać problemy i choroby układu trawiennego lub naczyniowego. Jeśli zaparciom towarzyszy krwawienie (tzw. krwiste stolce) albo silne bóle brzucha, warto jak najszybciej udać się do lekarza. Wykonanie badania USG jamy brzusznej może pomóc zlokalizować przyczynę bólu i pozbyć się zaparć.

Leczenie zaparć

W leczeniu zaparć stosuje się leki przeczyszczające przewód pokarmowy, które pomagają wydalić masy kałowe, nawet te, które są zlokalizowane w odcinku dalszym jelita grubego.

Oprócz leków przeczyszczających warto wprowadzić napary ziołowe, dietę bogatą w błonnik i odpowiednią dawkę ruchu, by wzmocnić ruchy perystaltyczne jelit. Zazwyczaj to wystarcza, by pozbyć się zaparć.