Trauma – co to jest i jak się objawia? Przyczyny i leczenie traumy

Trauma może być związana m.in. z indywidualną sytuacją życiową, konfliktami zbrojnymi, napaścią, odejściem bliskiej osoby lub widmem utraty zdrowia i życia na skutek np. wypadku. Pojęcie traumy jest różnie definiowane, a niektóre z definicji, budzą pewne kontrowersje. Ma to związek ze swoistym przeżywaniem sytuacji stresowych oraz predyspozycjami, które warunkują rozwój zaburzeń psychicznych oraz wystąpienie innych objawów traumy. Nie jest możliwe korzystanie z uniwersalnego „szablonu”, który pozwoliłby na określenie, jakie zdarzenie może wywołać traumę, co ma związek z występowaniem indywidualnych predyspozycji oraz różnej tolerancji na stres. Trauma może być skutkiem z pozoru nieistotnego dla naszego otoczenia zdarzenia jednorazowego lub zdarzenia długotrwałego, które jest przyczyną głębokich zmian w psychice.

Zaburzenie stresowe pourazowe nie jest częstym skutkiem silnego stresu, jednak powinniśmy dowiedzieć się więcej na ten temat, aby wspomóc swoich bliskich w trudnym dla nich czasie.

Czym jest trauma?

Trauma to silny uraz psychologiczny, który prowadzi do wystąpienia wielu różnych zaburzeń. Najczęstszym następstwem traumatycznych zdarzeń jest wystąpienie zaburzeń psychicznych, jednak objawy traumy uwzględniają także zaburzenia społeczne oraz poznawcze. Na skutek traumatycznego stresu, który może być skutkiem jednorazowej sytuacji lub długotrwałych problemów, rozwijają się zaburzenia o podłożu emocjonalnym. Utrudniają one normalne funkcjonowanie w różny sposób, prowadząc do pojawienia się nie tylko negatywnych emocji i objawów zaburzeń psychicznych, ale także objawów somatycznych, których podłożem jest stan zdrowia psychicznego.

Zespół stresu pourazowego jest poważnym zaburzeniem, które ma negatywny wpływ na wszystkie sfery życia, dlatego objawy traumy są wskazaniem do wizyty u specjalisty. Samodzielne radzenie sobie z traumą może doprowadzić do nasilenia się objawów oraz zagrożenia dla zdrowia i życia osoby, która doświadczyła traumy.

Kiedy mamy do czynienia z traumą?

Trauma dotyczy zarówno osób, których prowadzące do jej wystąpienia zdarzenie dotyczyło w sposób bezpośredni, jak i pośredni. Co to oznacza? Trauma może dotyczyć osoby doświadczającej wydarzenia urazowego np. ofiary wypadku komunikacyjnego, osoby będącej świadkiem wydarzenia urazowego np. osoby udzielającej pomocy poszkodowanym, a także osób pośrednio dotkniętych skutkami zaistniałego zdarzenia np. bliskich ofiar wypadku.

Wypadek komunikacyjny jest dobrym przykładem, aby wyjaśnić pojęcie traumy. Mamy w tym przypadku do czynienia ze wszystkimi warunkami okoliczności zdarzeń, które są podstawą do rozpoznania traumy. Trudne wydarzenie może mieć wpływ na psychikę zarówno bezpośrednio doświadczających jego skutków ofiar i ich bliskich, jak i osób postronnych oraz pracowników służb ratunkowych.

Trauma może w równym stopniu dotyczyć uczestników zdarzenia, ich bliskich oraz osób niosących pomoc poszkodowanym, choć wydaje się, że osoby postronne są mniej narażone na skutki silnego stresu. Ze stresem pourazowym borykają się pracownicy służb ratunkowych np. ratownicy medyczni, policjanci i strażacy – choć nie są związani z ofiarami traumatycznych zdarzeń – często wymagają wsparcia i pomocy specjalistów. Przeżycie traumy nie zawsze pozwala na powrót do normalnego funkcjonowania – zdarza się tak m.in. w przypadku żołnierzy, u których intensywność objawów traumy często prowadzi do nasilonych zaburzeń psychicznych oraz wymaga wieloletniego leczenia.

Jak rozpoznaje się traumę?

Podstawą do rozpoznania traumy jest opinia specjalisty. Warto wiedzieć, że objawy niektórych chorób psychicznych mogą początkowo przypominać zespół stresu pourazowego. Stresor traumatyczny jest czynnikiem wyzwalającym nie tylko objawy traumy, ale także ukryte choroby i zaburzenia psychiczne.

Obrazowo traumę można porównać do rany, która nie pojawia się na ciele, ale na psychice osoby, która doświadczyła traumatycznych zdarzeń. Rana ta wymaga odpowiedniego leczenia, jednak nie jest ono proste, bo często osoby zmagające się z traumą nie szukają pomocy, a ich bliscy przez długi czas nie dostrzegają problemu.

Objawy traumy

Na skutek traumatycznej sytuacji rozwija się zespół stresu pourazowego (post traumatic stress disorder, PTSD), który wiąże się z występowaniem określonych objawów np. ciągłym przeżywaniem w myślach traumatycznych zdarzeń. Trauma wpływa na każdy z obszarów życia, ograniczając lub całkowicie uniemożliwiając normalne funkcjonowanie.

Nieleczony PTSG może prowadzić do śmierci na skutek samobójstwa, co ma związek z nieradzeniem sobie z negatywnymi emocjami. Myśli samobójcze są jednym z objawów traumy. Nie można ich bagatelizować, bo wskazują na poważne zaburzenia psychiczne, które wymagają natychmiastowego rozpoczęcia terapii. W teorii każda osoba doświadczająca traumatycznych zdarzeń wymaga wsparcia psychologicznego lub psychiatrycznego. Dobór terapii zależny jest od stopnia nasilenia objawów traumy i ogólnej kondycji psychicznej chorego.

Do charakterystycznych objawów PTSD, zaliczamy m.in.:

• częste doświadczanie negatywnych emocji,
• natrętne myśli,
• poczucie winy,
• brak reakcji i apatię,
• niekontrolowane napady agresji,
• koszmary senne,
• obniżony nastrój,
• unikanie miejsc kojarzących się z traumatycznym przeżyciem,
• powtarzanie określonych gestów,
• nadmierną czujność,
• wielokrotne odtwarzanie w myślach przebiegu traumatycznego wydarzenia,
• długotrwale utrzymujący się lęk.

Osoba, która zmaga się z objawami traumy, jest osaczona przez lęk, który uniemożliwia normalne funkcjonowanie. Przebywanie w miejscach, które kojarzą się z traumą, jest dla niej niezwykle trudne, dlatego często mamy do czynienia z działaniem, które ogranicza prawdopodobieństwo zetknięcia się z negatywnymi bodźcami, skutkując izolacją w dobrze znanym otoczeniu. Nieuzasadnione lęki to jeden z najczęstszych objawów traumy, który stanowi jasny sygnał, że nasz stan zdrowia psychicznego wymaga wsparcia specjalisty.

Somatyczne objawy traumy

Objawy typowe dla traumy to także objawy somatyczne m.in. złe samopoczucie, które pojawia się np. przed wyjściem ze strefy komfortu. Stres traumatyczny uruchamia mechanizmy obronne naszego organizmu, co powoduje utrwalone trudności w kontaktach społecznych i problemy z postrzeganiem otaczającej rzeczywistości. Somatyczne objawy traumy to m.in. drżenie kończyn, szybkie bicie serca, wrażenie zbliżającego się omdlenia, nienaturalne pobudzenie, odczuwany ból, duszność i nadmierna potliwość.

Najpowszechniejsze rodzaje traum

Co może spowodować stres traumatyczny, którego nasilenie jest ekstremalnie wysokie, prowadząc do rozwoju zaburzeń psychicznych? Najczęściej stres traumatyczny wywołuje np.:

• napad rabunkowy,
• napaść na tle seksualnym,
  
• udział w działaniach militarnych,
• bycie ofiarą wypadku,
• bycie świadkiem wypadku lub nagłej śmierci,
• śmierć bliskiej osoby,
• przewlekła choroba i związane z nią zagrożenie życia,
• nagła zmiana sytuacji życiowej.

O tym, czy konkretne zdarzenie wywoła stres traumatyczny, decyduje m.in. indywidualna umiejętność radzenia sobie ze stresem i trudnymi doświadczeniami życiowymi. Wbrew pozorom, nawet wyjątkowo silna psychika nie chroni nas przed traumą.

Leczenie traumy

W ostatnich latach pojęcie „trauma” bywa nadużywane, jednak dotyczy ona jedynie niewielkiego odsetka osób, które doświadczyły urazu psychologicznego lub były świadkami traumatycznych wydarzeń. Trauma w równym stopniu wpływa na osobę, która jej doświadczyła, jak i jej bliskich. Wymaga specjalistycznego leczenia psychiatrycznego, a także wsparcia psychoterapeuty.

W wielu przypadkach sama terapia nie wystarcza i konieczne jest farmakologiczne leczenie traumy, które pomaga zredukować lęk oraz dojść do siebie po wydarzeniu traumatycznym.