Leczenie otyłości: farmakologiczne, niefarmakologiczne i chirurgiczne. Kiedy wdrożyć terapię?

Jedną z najczęstszych przyczyn otyłości jest niezdrowy tryb życia. Jedynie u niewielkiego odsetka chorych występują schorzenia, które są bezpośrednią przyczyną nadmiernego przybierania na wadze. Zaliczamy do nich m.in. zaburzenia hormonalne, które skutkują spowolnieniem przemiany materii. Odrębny problem stanowi otyłość spowodowana zaburzeniami psychicznymi, które stają się przyczyną uzależnienia od jedzenia. Żarłoczność psychiczna często związana jest z traumatycznymi przeżyciami i trudnymi doświadczeniami m.in. z okresu dzieciństwa.

Otyłość – jedna z chorób cywilizacyjnych

Leczenie otyłości jest ogromnym wyzwaniem dla lekarzy na całym świecie, jednak problem nadmiernego przybierania na wadze jest szczególnie widoczny w krajach wysoko rozwiniętych i krajach rozwijających się. W praktyce lekarza rodzinnego otyłość jest jednym z częściej diagnozowanych schorzeń u pacjentów z wszystkich grup wiekowych. Zdarza się, że jest schorzeniem, które dotyczy wszystkich członków rodziny.

Warto dowiedzieć się więcej na temat przyczyn oraz sposobów leczenia otyłości. W przypadku postępowania terapeutycznego niezbędna jest współpraca pacjenta z lekarzami kilku specjalizacji. Leczenie uwzględnia zmianę nawyków żywieniowych i zmianę stylu życia, farmakologiczne leczenie otyłości oraz zabiegi bariatryczne.

Jak leczy się otyłość?

Podstawę leczenia otyłości w każdym przypadku stanowi zmiana nawyków żywieniowych oraz modyfikacja stylu życia, jednak u niektórych pacjentów konieczne jest również rozpoczęcie farmakoterapii oraz wykonanie zabiegu operacyjnego, który ma na celu zmniejszenie pojemności żołądka. Leczenie otyłości powinno być dobierane indywidualnie do każdego pacjenta, uwzględniając jego wiek i ogólny stan zdrowia oraz zagrożenia związane z chorobami dietozależnymi, które towarzyszą otyłości.

Kiedy mamy do czynienia z otyłością?

Na otyłość wskazuje m.in. zbyt wysoki wskaźnik masy ciała (BMI). Aby obliczyć swoje BMI, trzeba podzielić masę ciała wyrażoną w kg przez wzrost wyrażony w metrach i podniesiony do kwadratu.

• Na otyłość I stopnia wskazuje BMI 30.0 – 34.99.
• Na otyłość II stopnia wskazuje BMI 35.0 – 39.99.
• Na otyłość III stopnia (otyłość olbrzymia) wskazuje BMI powyżej 40.0.

Wskaźnik BMI 25.0 – 29.9 wskazuje na nadwagę. Zmiana nawyków żywieniowych oraz zmiana trybu życia u osób z nadwagą jest jednym ze sposobów uniknięcia rozwoju otyłości, która coraz częściej wymaga stosowania leczenia farmakologicznego i leczenia chirurgicznego. Niestety, wielu pacjentów z nadwagą staje się pacjentami z otyłością. Na wagę prawidłową wskazuje BMI 18.5 – 24.99.

Warto wiedzieć, że nadwaga u niemowląt i dzieci często skutkuje otyłością w dorosłym życiu, dlatego bardzo ważne jest wpajanie zdrowych nawyków żywieniowych od najmłodszych lat oraz prowadzenie aktywnego trybu życia, który uwzględnia codzienną dawkę ruchu. Nie ma „magicznego” leku na otyłość. W praktyce walka z tą chorobą często kończy się niepowodzeniem, bo pacjenci szybko się poddają, rezygnując ze stosowania diety oraz aktywności fizycznej. Farmakologiczne leczenie otyłości i operacja bariatryczna również nie gwarantują sukcesu, jeżeli pacjent nie przestrzega zaleceń lekarza oraz dietetyka.

Otyłość w liczbach

Poważny problem otyłości wymaga zastosowania systemowych rozwiązań, które uwzględniają edukowanie społeczeństwa, a także propagowanie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej wśród osób ze wszystkich grup wiekowych. Wystarczy zaledwie 150 minut umiarkowanej aktywności fizycznej tygodniowo, czyli niewiele ponad 20 minut dziennie, aby zapobiegać nadmiernemu przybieraniu na wadze oraz zredukować ryzyko przedwczesnego zgonu, które związane jest z wywoływanymi nadwagą i otyłością chorobami. Umiarkowana aktywność to np. szybki chód, pływanie, jazda na rowerze i taniec. Sposobem na umiarkowaną aktywność fizyczną jest także wykonywanie różnych prac np. w ogrodzie.

Jeszcze kilka dekad temu W Polsce rzadko diagnozowano otyłość u dzieci i młodzieży. Obecnie dane statystyczne są bardzo niepokojące, bo polskie dzieci tyją najszybciej w Europie. Zgodnie z danymi NFZ otyłość dotyczy 13% chłopców i 5% dziewcząt poniżej 20. roku życia. Nadwaga w tej samej grupie wiekowej dotyczy 44% chłopców i 25% dziewcząt. W grupie osób dorosłych nadwaga dotyczy 68% mężczyzn i 53% kobiet, a otyłość 25% mężczyzn i 23% kobiet. Mężczyźni oraz kobiety po 50. roku życia często zmagają się z otyłością brzuszną, która jest związana ze spadkiem wydzielania hormonów płciowych w okresie menopauzy i andropauzy.

Jakie są najczęstsze przyczyny otyłości?

Do najczęstszych przyczyn otyłości zalicza się czynniki środowiskowe, czyli m.in. status społeczno-ekonomiczny, a także:

• siedzący tryb życia,
• spożywanie zbyt dużej liczby kalorii,
• stosowanie nieprawidłowo skomponowanej diety,
• nieregularne spożywanie posiłków.

W przypadku otyłości, która spowodowana jest stosowaniem nieprawidłowo skomponowanej diety i siedzącym trybem życia, mamy do czynienia z otyłością pierwotną. U mężczyzn dominuje otyłość brzuszna, która nieco rzadziej diagnozowana jest u kobiet.

Drugim rodzajem otyłości jest otyłość wtórna, której przyczyną są inne choroby np. zaburzenia w funkcjonowaniu tarczycy, zespół Cushinga, PCOS, guz nowotworowy i inne choroby przysadki mózgowej, a także zespół Turnera.

Powikłania otyłości

Do powikłań otyłości zaliczamy różne choroby, które bezpośrednio i pośrednio związane są z nadmiarem tkanki tłuszczowej. To m.in. cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, bezdech senny, zaburzenia lipidowe, choroby serca i udar mózgu. Skutkiem otyłości są także schorzenia narządu ruchu m.in. zwyrodnienie stawów i choroby kręgosłupa. Pośrednio i bezpośrednio z otyłością związane są zaburzenia emocjonalne, które mogą prowadzić m.in. do rozwoju depresji.

Niefarmakologiczne leczenie otyłości – dieta i aktywność fizyczna

Wyróżniamy kilka metod leczenia otyłości. Podstawą jest odpowiednio zbilansowana, dopasowana do indywidualnych potrzeb osoby chorej dieta oraz dostosowana do ogólnego stanu zdrowia i kondycji fizycznej aktywność. Dieta i aktywność fizyczna muszą zostać dobrane do stopnia otyłości, chorób współistniejących, możliwości chorego i czynników ryzyka metabolicznego.

Zanim rozpoczęte zostanie leczenie otyłości, konieczne jest zdiagnozowanie przyczyny problemu, który może mieć podłoże psychiczne. Pacjenci, u których otyłość związana jest z problemami natury emocjonalnej, powinni rozpocząć terapię psychologiczną – w leczeniu uzależnienia od jedzenia stosowana jest np. terapia behawioralna.

Farmakologiczne leczenie otyłości

Metody leczenia otyłości uwzględniają również farmakoterapię. Na polskim rynku dostępne są trzy leki zarejestrowane do leczenia otyłości, w których składzie znajdują się organiczne związki chemiczne o nazwie orlistat, chlorowodorek bupropionu i chlorowodorek naltreksonu w jednym preparacie oraz liraglutyd. Leki pomagające pozbyć się zbędnych kilogramów, dobierane są do potrzeb konkretnego pacjenta. Najczęściej leczenie farmakologiczne rozpoczynane jest po kilku próbach zmniejszenia masy ciała z pomocą metod niefarmakologicznych, a także w sytuacji, gdy nadmiar kilogramów zagraża zdrowiu i życiu pacjenta.

Leki na otyłość nie są zamiennikiem diety i aktywności fizycznej. Ich przyjmowanie obarczone jest ryzykiem wystąpienia wielu powikłań, dlatego muszą być stosowane pod kontrolą lekarza.

Orlistat to organiczny związek chemiczny, którego stosowanie ma na celu ograniczenie wchłaniania tłuszczów z diety. Wskazania do stosowania orlistatu to m.in.: niewystarczające efekty stosowania diety odchudzającej u pacjentów z BMI minimum 28 oraz chorobami współtowarzyszącymi nadwadze (np. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, zaburzenia lipidowe), a także u pacjentów z BMI minimum 30. Skutki uboczne stosowania orlistatu to m.in. ból brzucha i zaburzenia miesiączkowania.

Połączenie chlorowodorku bupropionu i chlorowodorku naltreksonu zmniejsza apetyt, hamując ośrodek głodu oraz zapewniając długie uczucie sytości. Możliwe działania niepożądane to m.in. dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Liraglutyd wykazuje działanie regulujące poziom glukozy we krwi, a także hamuje łaknienie i zapewnia długie uczucie sytości po posiłku. Możliwe działania niepożądane to m.in. dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Połączenie chlorowodorku bupropionu i chlorowodorku naltreksonu oraz liraglutyd stosowane są u pacjentów z BMI minimum 27 i chorobami współtowarzyszącymi nadwadze (nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, zaburzenia lipidowe), a także u pacjentów z BMI minimum 30.

Leki wspomagające leczenie otyłości są wydawane na receptę i muszą być stosowane pod kontrolą lekarza. Leczenie farmakologiczne nie jest wskazaniem do przerwania stosowania diety oraz rezygnacji z aktywności fizycznej.

Chirurgiczne leczenie otyłości

Chirurgiczne leczenie otyłości stosowane jest u pacjentów z BMI minimum 30, u których został zdiagnozowany zespół metaboliczny lub występują inne zagrożenia dla zdrowia i życia. Przed zabiegiem chirurgicznym zalecana jest redukcja masy ciała – pozwala ona zmniejszyć ryzyko związane z powikłaniami w trakcie i po operacji. Operacje bariatryczne mają na celu zmniejszenie pojemności żołądka.