Zapalenie żołądka – przyczyny, czynniki ryzyka, objawy, diagnostyka i leczenie

Stan zapalny żołądka powoduje uszkodzenia błony śluzowej żołądka. Zapalenie błony śluzowej żołądka nie jest rzadko diagnozowanym schorzeniem. Najczęściej wywołuje je bakteria Helicobacter pylori, która znajduje się w organizmie większości osób dorosłych.

Na zapalenie żołądka mogą wskazywać jedynie niezbyt nasilone dolegliwości w obrębie jamy brzusznej, jednak zapalenie błony śluzowej żołądka może także spowodować nagłe pojawienie się nasilonych objawów, które są związane z krwawieniem z przewodu pokarmowego.

Kiedy diagnozowane jest zapalenie błony śluzowej żołądka?

Zapalenie błony śluzowej żołądka diagnozowane jest, gdy na skutek przewlekłego lub ostrego stanu zapalnego dojdzie do uszkodzenia błony śluzowej żołądka. Zapalenie żołądka może być spowodowane przez różne czynniki.

Na zapalenie błony śluzowej żołądka bardziej narażone są osoby, które np. stosują podrażniające żołądek leki. Stan zapalny błony śluzowej żołądka, inaczej nieżyt żołądka lub katar żołądka, zwiększa ryzyko rozwoju poważnych schorzeń, do których zaliczamy m.in. raka żołądka.

Objawy wskazujące na zapalenie żołądka powinny skłonić do wizyty u lekarza. Nie należy leczyć się na własną rękę, stosując np. zioła na żołądek i dostępne bez recepty leki, które zmniejszają uczucie pełności, bóle brzucha, nudności oraz pieczenie przewodu pokarmowego. Wcześnie wykryte i odpowiednio leczone zapalenie żołądka zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań!

Zapalenie błony śluzowej żołądka – przyczyny i czynniki ryzyka

Najczęściej stan zapalny błony śluzowej żołądka wywołują m.in.:

• zakażenie bakterią Helicobacter pylori,
• uszkodzenia toksyczne związane m.in. z nadużywaniem alkoholu,
• choroby autoimmunologiczne,
• długotrwałe stosowanie niektórych leków, które podrażniają błonę śluzową żołądka np. kwas acetylosalicylowy,
• alergia i nietolerancja pokarmowa.

Zapalenie żołądka powodują nie tylko infekcje bakteryjne. Zapalenie błony śluzowej żołądka może być także związane m.in. z infekcją wirusową, zakażeniem pasożytniczym i zakażeniem grzybiczym. Rzadziej diagnozowane są stany zapalne śluzówki żołądka wywołane przez oddziaływanie na powierzchnię śluzówki żołądka substancji chemicznych, urazy mechaniczne, zabiegi medyczne i oddziaływanie na organizm promieniowania jonizującego.

Czynniki ryzyka zapalenia żołądka to m.in.:

• przewlekły stres,
• częste spożywanie alkoholu,
• długotrwałe przyjmowanie leków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych,
• palenie papierosów,
• stosowanie nieodpowiednio skomponowanej diety,
• niewydolność nerek,
• niewydolność wątroby,
• choroby pęcherzyka żółciowego.

Podrażnienie błony śluzowej, które zwiększa ryzyko rozwoju stanu zapalnego, może być również związane z popijaniem leków napojami gazowanymi oraz działaniem innych czynników, które powodują uszkodzenie błony śluzowej żołądka.

Rodzaje zapalenia błony śluzowej żołądka

Klasyfikacja zapalenia żołądka uwzględnia ostre i przewlekłe zapalenie żołądka, a także nadżerkowe zapalenie żołądka i nienadżerkowe zapalenie żołądka.

To ile trwa zapalenie żołądka, wskazuje na rodzaj schorzenia. Ostre zapalenie błony śluzowej żołądka jest diagnozowane, gdy objawy zapalenia błony śluzowej żołądka pojawiają się nagle i utrzymują się przez krótki czas, ustępując po zastosowanym leczeniu oraz eliminacji czynników drażniących śluzówkę żołądka.

Przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka diagnozowane jest, gdy objawy wskazujące na zapalenie błony śluzowej żołądka utrzymują się przez dłuższy czas. Przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka może utrudniać normalne funkcjonowanie nawet przez kilka lat.

Biorąc pod uwagę przyczyny zapalenia żołądka, wyróżniamy m.in.:

• infekcyjne zapalenie żołądka,
• autoimmunologiczne zapalenie żołądka,
• chemiczne zapalenie żołądka,
• zapalenie żołądka wywołane drażniącym działaniem żółci.

W zależności od stopnia uszkodzenia błony śluzowej wyróżniamy nadżerkowe i nienadżerkowe zapalenie żołądka. Z nadżerkowym zapaleniem żołądka mamy do czynienia, gdy powierzchniowe uszkodzenia błony śluzowej żołądka nie ulegają regeneracji i prowadzą do powstawania głębokich ran. Skutkiem nadżerkowego zapalenia żołądka jest choroba wrzodowa żołądka. Nienadżerkowe zapalenie błony śluzowej żołądka charakteryzuje się lżejszym przebiegiem i brakiem wrzodów, jednak nieleczone, może przeobrazić się w nadżerkowe zapalenie żołądka.

Cztery, podstawowe rodzaje zapalenia żołądka to:

• ostra gastropatia krwotoczna,
• autoimmunologiczne metaplastyczne zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka,
• zapalenie błony śluzowej żołądka związane z zakażeniem Helicobacter pylori,
• gastropatia żółciowa.

W przypadku występowania krwawiących nadżerek diagnozowana jest ostra gastropatia krwotoczna (ostra gastropia nadżerkowa), której skutkiem są krwawienia do przewodu pokarmowego.

Zarówno masywne, jak i niewielkie krwawienia z przewodu pokarmowego mogą doprowadzić do niedokrwistości z niedoboru żelaza, której niejasne przyczyny wskazują m.in. na krwawienie wewnętrzne. Oznaką krwawienia do przewodu pokarmowego, którego źródłem mogą być np. wrzody żołądka, są smoliste stolce, a także fusowate wymioty.

Różne rodzaje zapalenia żołądka zaliczane są do grupy często diagnozowanych schorzeń przewodu pokarmowego. Najczęściej diagnozowane jest związane z zakażeniem bakterią H. pylori infekcyjne zapalenie żołądka, a najrzadziej diagnozowane jest autoimmunologiczne zapalenie żołądka, za które odpowiada nieprawidłowo funkcjonujący układ odpornościowy. Na skutek działania leków, alkoholu, papierosów i stresu objawy zapalenia żołądka mogą się nasilać.

Objawy zapalenia błony śluzowej żołądka

Zapalenie żołądka przez długi czas może mieć bezobjawowy lub skąpoobjawowy przebieg.

Do zakażenia bakterią Helicobacter pylori najczęściej dochodzi w okresie dzieciństwa. Ostre zapalenie żołądka związane z zakażeniem H. pylori przebiega bezobjawowo. Niekiedy pojawiają się bóle brzucha, nudności lub wymioty, które szybko ustępują i najczęściej są brane za objawy np. grypy żołądkowej lub niestrawności.

Przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka również nie wywołuje charakterystycznych objawów. Choć stan zapalny występuje przez długi czas, to związane z nim dolegliwości często nie są bardzo uciążliwe. Na przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka mogą wskazywać objawy dyspepsji m.in.:

• zlokalizowane w nadbrzuszu dolegliwości bólowe,
• uczucie pełności po posiłku,
• nudności,
• wymioty,
• dyskomfort w nadbrzuszu.

Bezobjawowym lub skąpoobjawowym przebiegiem cechuje się także zapalenie żołądka związane z działaniem żółci. W tym przypadku również występują objawy dyspepsji.

Bezobjawowy przebieg nie jest typowy dla ostrej gastropatii krwotocznej. W tym przypadku zawsze występują niepokojące objawy m.in. ból brzucha, nudności oraz wymioty. Krwawienie do przewodu pokarmowego powoduje fusowate wymioty oraz może zmieniać barwę stolca na czarną (smoliste stolce), a także powodować anemię.

W przebiegu zapalenia żołądka, które ma podłoże autoimmunologiczne i prowadzi do zaniku błony śluzowej żołądka, może występować niedokrwistość z niedoboru żelaza.

Inne objawy, które może wywoływać nieżyt żołądka to m.in.:

• okresowe dolegliwości bólowe i inny dyskomfort, który często odczuwany jest po posiłku;
• nietolerancja niektórych pokarmów.

Jak rozpoznać zapalenie żołądka?

Rozpoznanie zapalenia żołądka sprawia trudności. W przebiegu choroby na błonie śluzowej żołądka mogą nie być widoczne zmiany – badanie endoskopowe może nie ujawnić cech zapalenia. Wraz z postępem choroby zaczynają pojawiać się zmiany w obrębie śluzówki żołądka.

Wstępna diagnoza stawiana jest na podstawie wywiadu lekarskiego oraz zgłaszanych przez pacjenta objawów. Na etapie diagnostyki wykonywana jest m.in. gastroskopia, która pozwala pobrać do badania histopatologicznego wycinek ujawnionych zmian błony śluzowej żołądka. Wykonywany jest także test na obecność bakterii Helicobacter pylori, który pozwala wykryć zapalenie wywołane zakażeniem bakteryjnym.

Leczenie zapalenia błony śluzowej żołądka

Leczenie zapalenia żołądka zależy od jego przyczyny i uwzględnia przede wszystkim leczenie objawowe. W zapaleniu żołądka stosowane są różnego rodzaju leki, a także dieta, która redukuje podrażnienia żołądka.

Jeżeli zapalenie żołądka wywołała bakteria Helicobacter pylori, to leczenie nieżytu żołądka polega na przyjmowaniu leków, które usuwają szkodliwe drobnoustroje z przewodu pokarmowego.

Autoimmunologiczne zapalenie błony śluzowej żołądka powoduje, że niezbędne jest uzupełnianie niedoborów witaminy B12.

Farmakologiczne leczenie zapalenia żołądka nie zawsze jest konieczne. W niektórych przypadkach objawy ustępują, jeżeli zostanie wyeliminowany czynnik, który podrażnia żołądek. Niekiedy niezbędne jest leczenie chirurgiczne np. jeżeli dojdzie do powstania krwawiących wrzodów.

Źródła:

A. Szczeklik, Choroby wewnętrzne, Tom I, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2005.

Virella G., Mikrobiologia i choroby zakaźne, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław, 2020.

J. Dzieniszewski, Choroby żołądka i dwunastnicy, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2006.