Nowy wzorzec leczenia padaczki i zapobiegania jej konsekwencjom - Wyniki międzynarodowego badania EPISTOP

EPISTOP – unikatowy program

EPISTOP to największy w medycynie projekt koordynowany przez polski ośrodek z dofinansowaniem z Unii Europejskiej w wysokości prawie 10 mln euro. Głównym koordynatorem projektu była Klinika Neurologii i Epileptologii Instytutu „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, uznawana za wiodący ośrodek naukowy na świecie, zajmujący się stwardnieniem guzowatym. W programie współpracowało 16 zespołów ekspertów z uczelni wyższych i szpitali z Europy, Australii i USA. Polskim partnerem przedsięwzięcia jest także Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej.

„EPISTOP to pierwszy tego typu projekt poświęcony badaniom padaczki, którego wyniki mogą znacząco poprawić jakość życia pacjentów na całym świecie. To program globalny – zarówno pod względem geograficznym, jak i ze względu na swój charakter. Polska, jako lider projektu, od lat prowadzi badania nad padaczką wczesnodziecięcą, które pozwoliły lepiej zrozumieć patofizjologię epilepsji i jej konsekwencje oraz wpłynąć na jej leczenie” – mówi prof. dr hab. n. med. Sergiusz Jóźwiak, Koordynator Projektu EPISTOP, Klinika Neurologii i Epileptologii Instytutu „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Klinika Neurologii Dziecięcej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

W trakcie 5 lat prac badawczych w projekcie EPISTOP powstały tysiące wyników badań, terabajty danych genetycznych, transkryptomicznych, proteomicznych i innych. W ich analizie posługiwano się zaawansowanymi narzędziami matematycznymi, w tym specjalnie utworzonymi algorytmami sztucznej inteligencji. Pomogło to w obliczeniach, opracowaniu statystyk oraz analizie danych medycznych i monitorowaniu leczenia. To pierwsze tego typu zastosowanie sztucznej inteligencji w badaniach padaczki i jedno z nielicznych w medycynie w ogóle.

EPISTOP to pierwszy na świecie międzynarodowy program naukowo-badawczy, w którym badana była padaczka od etapu powstawania pierwszych zmian w mózgu, zanim jeszcze widoczne są napady drgawek.

Wyprzedzić padaczkę” i zapobiec jej konsekwencjom

Na epilepsję, która jest najczęstszą chorobą neurologiczną, cierpi około 400 tys. pacjentów w Polsce oraz 50 milionów na świecie. Jeśli rozpoczyna się u niemowląt, niejednokrotnie powoduje opóźnienia ich rozwoju, a w konsekwencji powstanie niepełnosprawności intelektualnej oraz cech autyzmu. Związane z padaczką zaburzenia rozwoju dziecka, widoczne zazwyczaj w 2. roku życia są często trwałe i nieodwracalne.

Jedną z przyczyn padaczki jest genetyczna choroba – stwardnienie guzowate. W tym właśnie schorzeniu istnieje unikalna możliwość śledzenia padaczki przed wystąpieniem napadów padaczkowych, gdyż chorobę można rozpoznać zaraz po urodzeniu dziecka (lub nawet prenatalnie na podstawie obecności guzów serca), a napady padaczkowe występują typowo około 3-6 miesiąca życia. Niezwykle istotne jest także to, że niektóre mechanizmy rozwoju padaczki obserwowane w stwardnieniu guzowatym mogą tłumaczyć powstawanie napadów nie tylko w tej chorobie, ale w wielu innych rodzajach padaczki.

Obecnie wiadomo, że napady padaczkowe to końcowy efekt długotrwałego procesu zwanego epileptogenezą, który obejmuje zmiany molekularne i strukturalne mózgu prowadzące do padaczki. Według dotychczas obowiązujących zasad postępowania w padaczce, leczenie rozpoczynało się w momencie powtarzających się napadów drgawek. Niestety, u małych dzieci im dłuższy jest czas między pierwszymi napadami a włączeniem leczenia, tym większe ryzyko zaburzeń rozwoju.

EPISTOP powstał właśnie po to, by bardziej skutecznie walczyć z epilepsją. Wysiłkiem międzynarodowego zespołu potwierdziliśmy mechanizmy rozwoju padaczki i dowiedliśmy, jak wczesna diagnoza i leczenie może wpływać na epileptogenezę – podkreśla prof. Sergiusz Jóźwiak.

W projekcie EPISTOP zostały przeprowadzone kompleksowe badania w celu wykrycia mechanizmów powstawania padaczki i jej niekorzystnego wpływu na rozwój dzieci. Było to możliwe dzięki m.in. zastosowaniu najnowszych technologii biologii molekularnej, którymi dysponują prestiżowe laboratoria, uczestniczące w programie.

„EPISTOP pozwolił zebrać i przeanalizować ogromną ilość danych, na bazie których wykonaliśmy unikatowe badania ekspresji genów u pacjentów z grupy ryzyka, identyfikując jednocześnie różnice między osobami z padaczką i bez padaczki, pacjentami z padaczkami lekoopornymi i leczonymi efektywnie. Ponadto badania pozwoliły na zidentyfikowanie genów i białek, odgrywających kluczową rolę w rozwoju padaczki i powstawaniu jej lekooporności. Może to posłużyć odkryciu nowych celowanych leków przeciwko padaczce” – opisuje prof. David J. Kwiatkowski (MD, PhD) z Wydziału Medycyny Translacyjnej Brigham and Women's Hospital, lider części projektu EPISTOP, poświęconej analizie biomarkerów molekularnych.

Skuteczna walka z padaczką

W projekcie uczestniczyło 101 dzieci ze stwardnieniem guzowatym. Zostały one poddane badaniom przed ukończeniem 4. miesiąca życia, zanim jeszcze wystąpiły u nich napady padaczki. Każde dziecko badane było do ukończenia 2. roku życia. U każdego uczestnika badania początkowo co 4 tygodnie, a następnie co 6 tygodni wykonywano badanie EEG w celu wykrycia wyładowań przed napadami padaczkowymi.

Wyniki badania EPISTOP pokazały, że mali pacjenci leczeni profilaktycznie są w większości wolni od napadów padaczki. U połowy dzieci można było odstawić leczenie, a rozwój 80% z nich jest zupełnie prawidłowy, mogą chodzić do szkoły razem ze zdrowymi rówieśnikami. Jest to ogromna zmiana w porównaniu do grupy leczonej po napadach, wśród której tylko 20% dzieci rozwija się prawidłowo
w wieku szkolnym.

„Nasze prace badawcze wykazały też, iż u niemowląt możliwe jest zapobieganie padaczce, dzięki wykorzystaniu EEG jako markera rozpoczynających się zmian padaczkowych w mózgu. Zidentyfikowaliśmy również szereg czynników świadczących o ryzyku padaczki i jej niekorzystnego wpływu na rozwój dzieci do 2. roku życia. Od początku programu wiele ośrodków na całym świecie wprowadziło EEG i próbuje leczenia profilaktycznego u niemowląt ze stwardnieniem guzowatym. Mamy nadzieję, że rezultaty międzynarodowej współpracy w ramach programu EPISTOP przyczynią się doopracowania wzorca zaleceń wykrywania i leczenia epilepsji na świecie, a tym samym pomogą „wyprzedzić padaczkę” i jej konsekwencje”– konkluduje prof. Sergiusz Jóźwiak.

Więcej informacji o projekcie EPISTOP: www.epistop.eu

Dodatkowe informacje:

Monika Gackiewicz, 608 299 604, [email protected]

Anna Wolska, 728 313 511, [email protected]

PODSTAWOWE INFORMACJE O BADANIU EPISTOP:

Tytuł badania:

Długoterminowe, prospektywne badanie klinicznych i molekularnych biomarkerów epileptogenezy w modelu padaczki genetycznie uwarunkowanej – stwardnieniu guzowatym.

Główne cele:

Udowodnienie, że prewencyjne leczenie padaczki jest możliwe i zmniejsza ryzyko upośledzenia umysłowego i autyzmu u dzieci. Wyjaśnienie mechanizmów rozwoju padaczki i czynników wpływających na epileptogenezę poprzez zidentyfikowanie genów i białek odgrywających kluczową rolę w jej rozwoju i powstawaniu lekooporności padaczki, co może posłużyć odkryciu nowych celowanych leków przeciwko padaczce.

Grupa badanych:

ponad 100 dzieci w pierwszych miesiącach życia; u około 70% z nich rozwinie się padaczka.

Ośrodki biorące udział w projekcie:

1. Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” (IPCZD) – Polska
2. Tor Vergata University Hospital (TVG) – Włochy
3. Necker Enfants Malades Hospital (INS) – Francja
4. UZ Brussel – Vrije Universiteit Brussel (VUB) – Belgia
5. Motol University Hospital, Charles University (UHM) – Czechy
6. Charité – University Medicine Berlin (CUB) – Niemcy
7. The University Medical Center Utrecht (UMC) – Holandia
8. Academisch Medisch Centrum, University of Amsterdam (AMC) – Holandia
9. The University Hospital of the University of Leuven (KUL) – Belgia
10. Medical University Vienna (MUW) – Austria
11. Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej (IIMCB) – Polska
12. Brigham and Women’s Hospital, Harvard Medical School (BWH) – Stany Zjednoczone
13. Proteome Factory AG (PFA) – Niemcy
14. GenomeScan (GS) – Holandia
15. A.R.S. Consulting s.r.l. (ARS) – Włochy
16. Lady Cilento Children’s Hospital (LCCH) – Australia

W tym: 10 ośrodków klinicznych z Europy oraz Australii i 5 laboratoriów naukowych z Europy i USA oraz 1 ośrodek techniczny (administracyjny) – A.R.S. Consulting s.r.l.

Czas trwania projektu:

5,5 roku (listopad 2013-kwiecień 2019)

Zastosowane technologie:

najnowsze osiągnięcia medycyny molekularnej: badanie DNA z sekwencjonowaniem całego genomu, badania RNA, i miRNA, badania białek (proteomika i metabolomika).

EPISTOP – NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE:

-Międzynarodowy program EPISTOP jest realizacją polskiej koncepcji naukowej, zmierzającej do wyjaśnienia mechanizmów powstawania padaczki oraz do znalezienia sposobów jej zapobiegania u dzieci.

- To pierwszy na świecie program, w którym badana jest padaczka od etapu powstawania pierwszych zmian w mózgu, zanim jeszcze widoczne są napady drgawek.

Padaczka u niemowląt: ciężkość, lekooporność, wpływ na rozwój

- Padaczka rozpoczynająca się u niemowląt, bardzo często powoduje opóźnienie ich rozwoju, co 
w konsekwencji prowadzi do powstania niepełnosprawności intelektualnej i cech autyzmu. Padaczka wczesnodziecięca często cechuje się również opornością na leczenie – to znaczy, że mimo stosowania wielu leków, napady nadal występują.

- W stwardnieniu guzowatym, genetycznie uwarunkowanej chorobie, występującej u 1 na 6 000 dzieci, około 90% pacjentów ma padaczkę. Rozpoczyna się ona u 80-90% z nich już w pierwszym roku życia. Ponad połowa dzieci z tą chorobą cierpi z powodu niepełnosprawności intelektualnej i autyzmu, które występują w konsekwencji napadów padaczkowych. Związane z padaczką zaburzenia rozwoju dziecka, widoczne zazwyczaj w drugim roku życia – są często trwałe i nieodwracalne.

Koncepcja profilaktyki padaczki

- Program EPISTOP koncentruje się na kaskadzie zdarzeń, prowadzących do rozwoju padaczki oraz możliwościach zapobiegania padaczce i jej niekorzystnym wpływom na rozwój dzieci.

- Według obecnie obowiązujących zasad postępowania w padaczce, leczenie rozpoczyna się
w momencie powtarzających się napadów drgawek. Niestety, u małych dzieci im dłuższy jest czas między pomiędzy pierwszymi napadami a włączeniem leczenia, tym większe jest ryzyko lekoopornej padaczki oraz zaburzeń rozwoju dziecka.

- W 2006 roku w IPCZD rozpoczęto pilotażowe badanie, w którym niewielkiej grupie pacjentów ze stwardnieniem guzowatym podano leczenie przeciwpadaczkowe nieco wcześniej niż przed wystąpieniem drgawek, ale po stwierdzeniu u nich wyładowań w mózgu za pomocą badania EEG.

- Opublikowane w 2011 roku wyniki badania były bardzo obiecujące. Wśród 14 uczestniczących
w nim pacjentów, aż u połowy udało się zapobiec padaczce, a u żadnego pacjenta w drugim roku życia nie pojawiły się ciężkie opóźnienia rozwoju.

- W związku z tym, podjęto działania zmierzające do budowy międzynarodowego konsorcjum, które sprawdziłoby słuszność koncepcji leczenia profilaktycznego w dużej grupie pacjentów. W 2013 roku projekt EPISTOP uzyskał finansowanie w ramach 7 Programu Ramowego UE.

Badania mechanizmów powstawania padaczki

- Poza częścią kliniczną, w projekcie EPISTOP podjęto po raz pierwszy kompleksowe badania, zmierzające do wykrycia mechanizmów powstawania padaczki i jej niekorzystnego wpływu na rozwój dzieci. EPISTOP wykorzystuje szeroki wachlarz badań, od najbardziej podstawowych ocen klinicznych, przez analizy sygnałów elektrycznych pochodzących z mózgu (EEG), obrazów uzyskanych w rezonansie magnetycznym, do zaawansowanych metod molekularnych badań genów, ich RNA
i białek.

-Celem badań było nie tylko wyjaśnienie, dlaczego do napadów padaczkowych dochodzi i w jaki sposób uszkadzają one mózg dzieci, ale także sprawdzenie, w jaki sposób leczenie zmienia te procesy oraz szukanie nowych sposobów na skuteczniejsze zapobieganie i leczenie padaczki.

Konsorcjum EPISTOP

- W projekcie, który koordynowany był przez Klinikę Neurologii i Epileptologii Instytutu „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, współpracowało 16 zespołów ekspertów z uczelni wyższych i szpitali z Europy, Australii i USA.

„Program EPISTOP to globalny projekt, zarówno pod względem geograficznym, jak i ze względu na swój charakter. Polska jako lider projektu od lat prowadzi badania nad padaczką wczesnodziecięcą, które pozwoliły lepiej zrozumieć patofizjologię epilepsji i jej konsekwencje oraz wpłynąć na jej leczenie”.

prof. dr hab. n. med. Sergiusz Jóźwiak

Koordynator projektu EPISTOP

Kierownik Kliniki Neurologii Dziecięcej WUM

Klinika Neurologii i Epileptologii IPCZD

Sztuczna inteligencja w służbie medycyny

W projekcie EPISTOP powstały tysiące wyników badań, terabajty danych genetycznych, transkryptomicznych, proteomicznych i innych. Do ich analizy posługiwano się zaawansowanymi narzędziami matematycznymi, w tym specjalnie utworzonymi algorytmami sztucznej inteligencji.
To pierwszy tego typu projekt poświęcony badaniom padaczki i jeden z nielicznych w medycynie.

Wyniki projektu EPISTOP

- W projekcie uczestniczyło 101 dzieci ze stwardnieniem guzowatym. Zostały one poddane badaniom przed ukończeniem 4. miesiąca życia, zanim jeszcze wystąpiły u nich napady padaczki. Każde dziecko badane było do ukończenia 2. roku życia. U każdego uczestnika badania początkowo co 4 tygodnie, a następnie co 6 tygodni wykonywano badanie EEG w celu wykrycia wyładowań przed napadami padaczkowymi.

„W badaniu przyjrzeliśmy się roli EEG, wykonywanego co cztery do sześciu tygodni w ciągu pierwszych dwóch lat życia dziecka. Stwierdziliśmy, że zmiany EEG występują przed pojawieniem się napadów klinicznych, a wczesne wystąpienie wyładowań w EEG jest skorelowane z gorszym wynikiem rozwojowym. Nasze dane pokazują, że EEG można uznać za biomarker do przewidywania padaczki i wyników rozwojowych u niemowląt ze stwardnieniem guzowatym”.

prof. dr hab. n. med. Lieven Lagae Paediatric Neurology Department KUL University Hospitals

- W międzyczasie pacjenci uczestniczący w badaniu pilotażowym osiągnęli wiek szkolny. Po ponownym zbadaniu pacjentów, okazało się, iż korzystne wyniki uzyskane w drugim roku życia utrzymują się nadal. Dzieci leczone profilaktycznie, są w większości wolne od napadów padaczki. U połowy pacjentów można było odstawić leczenie. Rozwój 80% z nich jest zupełnie prawidłowy, mogą chodzić do szkoły razem ze zdrowymi rówieśnikami. Jest to ogromna zmiana w porównaniu do grupy leczonej po napadach, wśród której tylko 20% dzieci rozwija się prawidłowo w wieku szkolnym.

-Podczas projektu wykazano, iż u niemowląt możliwe jest zapobieganie padaczce dzięki wykorzystaniu EEG jako markera rozpoczynających się zmian padaczkowych w mózgu. Zidentyfikowano także szereg czynników świadczących o ryzyku padaczki i jej niekorzystnego wpływu na rozwój dzieci do 2. roku życia. Te wyniki projektu zostały potwierdzone także przez badaczy amerykańskich.

BIOGRAMY EKSPERTÓW:

Profesor Sergiusz Jóźwiak, Polska

Od początku kariery zawodowej zatrudniony w Instytucie „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka, gdzie w latach 1997-2015 pełnił funkcję kierownika Kliniki Neurologii i Epileptologii Instytutu „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”. Obecnie jest Kierownikiem Kliniki Neurologii Dziecięcej na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym.

W latach 2009-2014 był Konsultantem Krajowym ds. Neurologii Dziecięcej. Naukowe badania prof. Jóźwiaka koncentrują się głównie na zaburzeniach nerwowo-skórnych i padaczce. W 2009 roku otrzymał prestiżową nagrodę im. Manuel Gomeza ustanowioną przez Tuberous Sclerosis Alliance (USA). Obecnie koordynuje międzynarodowy projekt Komisji Europejskiej EPISTOP, oceniający kliniczne i molekularne biomarkery rozwoju padaczki.

Profesor David J. Kwiatkowski, USA

Onkolog i genetyk. Kierownik Zakładu Medycyny Translacyjnej i Genetyki, Brigham and Women’s Hospital, Harvard Medical School. Jego zainteresowania obejmują stwardnienie guzowate (TSC) i wszystkie związane z nim nowotwory; szlak sygnałowy mTOR i jego rola w rozwoju nowotworów: mózgu, płuc, nerek i pęcherza moczowego.

Do największych osiągnięć naukowych prof. Kwiatkowskiego zalicza się odkrycie genu TSC1, jednego z dwóch genów odpowiedzialnych
za stwardnienie guzowate. Jego grupa zidentyfikowała gen TSC1, wygenerowała wiele modeli myszy TSC, pomogła wytyczyć rolę genów TSC w regulacji szlaku mTOR, a ostatnio ujawniła występowanie mozaikowatości w TSC. Rolą prof. Kwiatkowskiego w badaniu EPISTOP była koordynacja zaawansowanych badań molekularnych, w tym sekwencjonowania DNA.

OPINIE EKSPERTÓW O PROJEKCIE EPISTOP:

„Około 10 lat temu nasz zespół przeprowadził badanie, które wskazało, że leczenie zapobiegawcze, wprowadzone przed wystąpieniem napadów klinicznych, ale po zarejestrowaniu napadowej aktywności EEG, może zapobiec padaczce i poprawić wynik neurokognitywny u dzieci z TSC. Projekt EPISTOP umożliwił nam udowodnienie tej tezy na znacznie większej grupie pacjentów oraz w randomizowanym badaniu z podwójnie ślepą próbą. Co więcej, jako neurolodzy, po raz pierwszy mieliśmy okazję zebrać niektóre biomarkery molekularne przed padaczką i prześledzić ich aktywność podczas rozwoju padaczki. Osobiście jestem dumny, że w ramach projektu EPISTOP współpracowałem z wybitnymi naukowcami, zarówno klinicystami, jak i badaczami z 16 ośrodków w Europie, Ameryce Północnej i Australii.

Wyniki projektu EPISTOP mogą zmienić podejście terapeutyczne, od strategii oczekiwania i obserwacji padaczki do jej aktywnego leczenia zapobiegawczego, nie tylko w TSC, ale także w innych encefalopatiach padaczkowych. Ponadto projekt pozwolił zidentyfikować kilka molekularnych biomarkerów o potencjalnej wartości predykcyjnej, które będą dalej badane w kolejnych projektach”.

prof. Sergiusz Jóźwiak

„EPISTOP był wspaniałą okazją do współpracy z klinicystami i badaczami z całej Europy, by spróbować rozwiązać główny i podstawowy problem w opiece nad niemowlętami z zespołem stwardnienia guzowatego: określić najwcześniejsze objawy i biomarkery rozwoju padaczki w taki sposób, aby móc ustalić wczesną diagnozę i wdrożyć leczenie. Udało nam się wykonać najbardziej wszechstronną charakterystykę molekularną u badanych uczestników EPISTOP, jaką kiedykolwiek wykonano wśród dzieci. Ten złożony zestaw danych zostanie udostępniony opinii publicznej, umożliwiając zarazem różnorodne analizy w przyszłości”.

prof. David Kwiatkowski

„Dla mnie EPISTOP stanowi zwieńczenie pracy rozpoczętej piętnaście lat temu. W tym czasie Polska właśnie dołączyła do UE i nie było możliwości wglądu w unijne projekty BRT promowane przez polskie organizacje. Od 2005 roku współpracowałem z polskim Ministerstwem Nauki przy szkoleniu badaczy, a od 2007 roku przyczyniłem się do opracowania pierwszych dwóch projektów zdrowotnych finansowanych
w Polsce. EPISTOP to trzeci projekt zdrowotny finansowany w Polsce i ciągle największy. Biorąc pod uwagę złożoność i wymiar tego projektu, uważam EPISTOP za wzór najlepszych praktyk w zarządzaniu przyszłymi projektami BRT”.

Alberto Sciuto

„Projekt EPISTOP był generalnie kluczowy dla moich prac badawczych, a dla TSC w szczególności. Bycie częścią europejskiego konsorcjum badawczego to wyjątkowe i dodające energii doświadczenie. Synergia między klinicystami, bioinformatykami i badaczami podstawowymi stanowi prawdziwą siłę tego konsorcjum. Dla mnie jednym z kluczowych wniosków z projektu jest podkreślenie potrzeby wczesnego monitorowania i diagnozowania opóźnienia rozwoju i/lub autyzmu u dzieci z TSC w celu ułatwienia wczesnej interwencji”.

prof. Anna Jansen

„Dla mnie projekt EPISTOP był odkrywczy pod wieloma względami. Po pierwsze, dał wgląd w szeroką zmienność geno- i fenotypów TSC, podkreślając znaczenie rozpoznawania i leczenia ciężkich przypadków, w tym wczesnej epilepsji, tak wcześnie, jak to możliwe. Po drugie, pokazał, jak ogromny wpływ może mieć ogólnoeuropejska współpraca na sukces projektów naukowych, zwłaszcza w dziedzinie tak zwanych „chorób rzadkich”. Po trzecie, EPISTOP pokazał, jak wiele różnic istnieje nadal w zakresie regulacji prawnych między krajami europejskimi, stanowiących przeszkodę dla skutecznej współpracy naukowej”.

dr Bernhard Weschke

„Wyniki badania EPISTOP stanowią istotny wkład w rozwój codziennej opieki klinicznej nad pacjentami ze stwardnieniem guzowatym. Teraz uzyskano dowody o wysokim poziomie pewności, że leczenie profilaktyczne przynosi korzyści niemowlętom z TSC i wysokim ryzykiem padaczki. Badanie biomarkerów przyniosło bardzo ważne wyniki na użytek poprawy rokowań i leczenia tego niszczycielskiego zaburzenia”.

prof. Floor Jansen

„Udział w projekcie EPISTOP dał mi możliwość pracy w ramach dużego międzynarodowego konsorcjum składającego się z 16 ośrodków na całym świecie. Co więcej, było to wyjątkowe doświadczenie, ponieważ mieliśmy okazję połączyć wiedzę klinicystów, biologów molekularnych i statystyków. Było to zarówno wyzwanie, jak i ogromna przyjemność przewodzić badaniom klinicznym w projekcie. Cały zespół pracował bardzo ciężko. W ciągu ostatnich 5 lat prowadziliśmy wiele inspirujących i owocnych dyskusji, sama osobiście wiele się nauczyłam od wszystkich kolegów z EPISTOP. Wyniki naszej pracy potwierdziły korzystny wpływ profilaktycznego leczenia przeciwpadaczkowego u niemowląt. Oznacza to, że możemy poprawić jakość życia naszych pacjentów i ich rodzin. Wskazał także ścieżkę rozwoju dla naszych dalszych badań”.

prof. Katarzyna Kotulska-Jóźwiak

„W projekcie EPISTOP mogliśmy pokazać wartość dodaną seryjnych nagrań EEG u niemowląt z TSC. Przedobjawowe EEG są pomocne w praktyce klinicznej do przewidywania przebiegu i rozwoju padaczki u dziecka z TSC. Wyniki EPISTOP zmienią naszą codzienną obserwację kliniczną i zarządzanie leczeniem tych dzieci”.

prof. Lieven Lagae

„Wyniki badania prowadzą do zidentyfikowania klinicznych wskaźników prognostycznych dla wyników neurorozwojowych i wczesnych markerów klinicznych ASD (zaburzenia ze spektrum autyzmu). Na podstawie naszych wyników byliśmy w stanie dostarczyć rodzicom zalecenia kliniczne i możliwe strategie leczenia dzieci z wysokim ryzykiem autyzmu”.

prof. Paolo Curatolo

„Projekt EPISTOP pomógł naszemu centrum w standaryzacji i poprawie opieki nie tylko u pacjentów ze stwardnieniem guzowatym, ale także u innych grup dzieci z ryzykiem rozwoju trudnej do leczenia padaczki i encefalopatii padaczkowej. Wprowadziliśmy na przykład nowe metody badań neuropsychologicznych niemowląt, które wcześniej nie były dostępne. Mamy nadzieję, że wykorzystamy nasze doświadczenie
z EPISTOP do poprawy rokowania u dzieci z różnymi zaburzeniami neurologicznymi”.

prof. Pavel Kršek

„EPISTOP pozwolił stworzyć kompleksową ścieżkę opieki dla niemowląt z TSC i zarazem zintegrować psychiatrów i neuropsychologów w celu monitorowania pacjentów i rodzin. Był to kamień węgielny dla kliniki TSC i lepszej opieki dla dzieci. Z drugiej strony, oczekiwane wyniki utorują drogę do lepszego zrozumienia mechanizmów rozwoju padaczki, ustanowienia standardu terapii celowanej i przełożenia tych odkryć na inne choroby nerwowo-skórne w szczególności i na epileptyczne w ogóle. Praca ze współpracownikami i ekspertami w tych ostatnich latach była nieoceniona na płaszczyźnie naukowej i ludzkiej, i relacje te będą kontynuowane dla dobra pacjentów oraz na potrzeby wiedzy o tej chorobie”.

prof. Rima Nabbout

INFORMACJE O OŚRODKACH ZAANGAŻOWANYCH W PROJEKT EPISTOP:

Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie

Osoba nadzorująca projekt ze strony ośrodka: Prof. dr hab. n. med. Sergiusz Jóźwiak (kierownik projektu EPISTOP) oraz Prof. dr hab. n. med. Katarzyna Kotulska-Jóźwiak (koordynator badania klinicznego)

Największy szpital dziecięcy w Polsce, uznawany za wiodący na świecie ośrodek naukowy, zajmujący się stwardnieniem guzowatym. Szpital pełni rolę krajowego ośrodka referencyjnego dla chorych na stwardnienie guzowate. Ośrodek koordynujący projekt EPISTOP. Profesor dr hab. n. med. Sergiusz Jóźwiak od lat, wraz z zespołem, zajmuje się problematyką padaczki oraz stwardnienia guzowatego prowadząc wspólne badania naukowe z pozostałymi badaczami zaangażowanymi w projekt.

Tor Vergata University Hospital, Rzym, Włochy

Osoba nadzorująca projekt ze strony ośrodka: Prof. Paolo Curatolo

Jeden z największych szpitali w Rzymie. Ośrodek referencyjny dla chorych na stwardnienie guzowate i inne choroby o podłożu genetycznym. Oddział Neurologii Dziecięcej szpitala w ciągu ostatnich 10 lat przyjął 200 chorych na stwardnienie guzowate. Prof. Paolo Curatolo, kierownik oddziału, ma wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu projektów naukowych dotyczących stwardnienia guzowatego.

Necker Enfants Malades Hospital, INSERM, Paryż, Francja

Osoba nadzorująca projekt ze strony ośrodka: Prof. Rima Nabbout

Szpital Necker Enfants Malades jest największym szpitalem dziecięcym we Francji. Szpital zajmuje się głównie leczeniem rzadkich chorób genetycznych i jest krajowym ośrodkiem referencyjnym dla chorych na stwardnienie guzowate oraz rzadkie odmiany padaczki. Pracownicy Oddziału Neurologii Dziecięcej szpitala brali udział w wielu projektach naukowych, także w ramach 7. Programu Ramowego. Prof. Rima Nabbout w swojej pracy naukowej skupia się głównie na badaniu rzadko występujących odmian padaczki.

UZ Brussel – Vrije Universiteit Brussel, Belgia

Osoba nadzorująca projekt ze strony ośrodka: Prof. Anna Jansen

Szpital UZ Brussel to duży szpital kliniczny blisko współpracujący z Vrije Universiteit Brussel. Każdego roku szpital przyjmuje 25 tys. osób. Profesor Anna Jansen brała udział w wielu projektach naukowych związanych ze stwardnieniem guzowatym i padaczką. Prof. Jansen była dodatkowo odpowiedzialna za promowanie projektu EPISTOP i rozpowszechnianie wyników badań prowadzonych w ramach projektu.

Motol University Hospital, Charles University, Praga, Czechy

Osoba nadzorująca projekt ze strony ośrodka: Prof. Pavel Kršek

Motol University Hospital jest jednym z największych szpitali w Czechach. Szpital pełni także funkcję instytutu naukowego oraz ośrodka referencyjnego dla wielu chorób rzadkich. Oddział Neurologii Dziecięcej oferuje specjalistyczną opiekę nad pacjentami ze schorzeniami neurologicznymi.

Prof. Pavel Kršek w swojej pracy skupia się głównie na leczeniu padaczki, w tym padaczki u chorych na stwardnienie guzowate.

Charité – University Medicine Berlin, Otto Heubner Centrum für Kinder- und Jugendmedizin, Berlin, Niemcy

Osoba nadzorująca projekt ze strony ośrodka: Dr Bernhard Weschke

Szpital Otto Heubner Centrum für Kinder- und Jugendmedizin jest jednym z największych szpitali dziecięcych w Niemczech. Oddział Neurologii Dziecięcej zapewnia pacjentom kompleksową opiekę, a pracownicy oddziału w swojej pracy skupiają się głównie na genetycznym podłożu padaczki. Przychodnia Vivantes Clinics Berlin specjalizuje się w opiece nad dziećmi niepełnosprawnymi oraz chorymi na schorzenia sieroce, w tym stwardnienie guzowate. Dr Weschke jest pracownikiem Oddziału Neurologii Dziecięcej, a do jego głównych zainteresowań należy problematyka padaczki.

The University Medical Center Utrecht, Holandia

Osoba nadzorująca projekt ze strony ośrodka: Prof. Floortje E. Jansen

Neurologia jest główną gałęzią działania University Medical Center Utrecht (UMC) oraz Rudolf Magnus Institute of Neuroscience (RMI) – instytutu działającego w obrębie Centrum. Jednym z priorytetów działania RMI jest program badań nad padaczką, w którym współpracują neurolodzy, neurochirurdzy, pediatrzy, genetycy, radiolodzy oraz neonatolodzy pracujący w Centrum. Prof. F. E. Jansen w swojej pracy naukowej zajmuje się tematyką stwardnienia guzowatego i padaczki, ściśle współpracując z ekspertami
w tej dziedzinie z wielu ośrodków europejskich.

Academisch Medisch Centrum (AMC), University of Amsterdam, Holandia

Osoba nadzorująca projekt ze strony ośrodka: Prof. Eleonora Aronica

Departament Neuropatologii AMC jest jednostką uniwersytecką, która każdego roku bada około 500 próbek pobranych z mózgu w czasie autopsji i operacji neurochirurgicznych. Departament dysponuje szeregiem specjalistycznej aparatury umożliwiającej przeprowadzenie zaawansowanych testów i badań. Prof. Aronica od wielu lat współpracuje z badaczami z wielu krajów, także w ramach programów naukowych finansowanych ze środków Unii Europejskiej. W badaniu EPISTOP prof. Aronica była odpowiedzialna za badania laboratoryjne próbek mózgu pobranych od pacjentów.

The University Hospital of the KULeuven, Leuven, Belgia

Osoba nadzorująca projekt ze strony ośrodka: Prof. Lieven Lagae

University Hospital of the University of Leuven jest jednym z najbardziej nowoczesnych i kompleksowo działających szpitali w Europie. Oddział Neurologii Dziecięcej specjalizuje się w leczeniu padaczki, autyzmu i innych chorób o podłożu neurologicznym i jest jednym z największych oddziałów w szpitalu. Prof. Lieven Lagae jest specjalistą w dziedzinie neurologii dziecięcej i kierownikiem oddziału, a także głównym badaczem w wielu badaniach poświęconych padaczce i chorobom centralnego układu nerwowego. Prof. Lagae jest byłym Przewodniczącym Europejskiego Towarzystwa Neurologów Dziecięcych.

Medical University Vienna, Austria

Osoba nadzorująca projekt ze strony ośrodka: Prof. Martha Feucht

Klinika Pediatrii Uniwersytetu w Wiedniu jest największą kliniką tego typu w Austrii i jedną z największych w Europie. Centrum Epilepsji jest najbardziej wyspecjalizowaną w tej dziedzinie jednostką w Austrii i dokonuje wszystkich operacji neurochirurgicznych związanych z padaczką u dzieci w Austrii. Prof. Martha Feucht jest kierownikiem Oddziału Epilepsji i w swojej pracy naukowej skupia się na badaniu padaczki, także w ramach międzynarodowych projektów.

Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie

Osoba nadzorująca projekt ze strony ośrodka: Prof. Jacek Jaworski

Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie powstał na mocy międzynarodowej umowy między UNESCO, a Rządem RP i jest unikalną placówką w krajach, które przystąpiły w ostatnich latach do Unii Europejskiej. Unikalność Instytutu i jego międzynarodowy charakter polega m.in. na funkcjonowaniu w oparciu o wzorce najlepszych placówek naukowych na świecie. Główne cele Instytutu to prowadzenie podstawowych badań naukowych w dziedzinie medycyny molekularnej (mechanizmy nowotworzenia i starzenia, molekularne podstawy chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera czy Parkinsona, odporności na antybiotyki, immunologia i naprawy genomu) oraz wdrażanie osiągnięć naukowych do praktyki i popularyzacja nowoczesnej medycyny i biologii molekularnej. Prof. Jaworski, kierownik Laboratorium Neurobiologii Molekularnej i Komórkowej, wraz z zespołem współpracował w ramach wielu międzynarodowych projektów naukowych. W projekcie EPISTOP Instytut, oprócz zadań badawczych, pełnił funkcję centralnego laboratorium koordynującego obieg materiałów biologicznych i próbek.

Brigham and Women’s Hospital, Harvard Medical School, Boston, Massachusetts, Stany Zjednoczone

Osoba nadzorująca projekt ze strony ośrodka: Prof. David J. Kwiatkowski

Brigham and Women’s Hospital jest jednym z największych szpitali akademickich na świecie. Szpital ściśle współpracuje z Harvard Medical School prowadząc wiele projektów naukowych. Genetyka człowieka stanowi jeden z głównych obszarów badawczych w szpitalu, a Partners Center for Personalized Genetic Medicine (w którym prof. Kwiatkowski pełni funkcję zastępcy dyrektora) jest światowym liderem wprowadzania technologii next gen sequencing do praktyki klinicznej. Prof. Kwiatkowski w ramach różnego rodzaju projektów brał udział w badaniach nad stwardnieniem guzowatym, m. in. wykorzystując techniki diagnostyki molekularnej do analizy mutacji TSC1 i TSC2, warunkujących chorobę. Zadaniem Brigham and Women’s Hospital w projekcie EPISTOP było przeprowadzenie zaawansowanych analiz biologii molekularnej, w tym sekwencjonowanie DNA.

Proteome Factory AG, Berlin, Niemcy

Osoba nadzorująca projekt ze strony ośrodka: Dr Karola Lehmann

Proteome Factory AG jest nowoczesną firmą biotechnologiczną specjalizującą się między innymi w zawansowanej analizie białek. Firma wykonuje badania na zlecenie wielu firm, instytutów badawczych oraz uczelni. Zarówno dr Karola Lehmann, jak i prof. Christian Schelerposiadają duże doświadczenie w prowadzeniu badań naukowych opartych na wieloośrodkowej współpracy. Zadaniem Proteome Factory AG w projekcie EPISTOP było przeprowadzenie badań z zakresu proteomiki.

Genome Scan, Leiden, Holandia

Osoba nadzorująca projekt ze strony ośrodka: Prof. Bart Janssen

Genome Scan, a wcześniej ServiceXS, jest wiodącą na rynku firmą świadczącą usługi z zakresu genetyki molekularnej. W 2006 roku firma jeszcze jako ServiceXS była pierwszą w Europie oferującą sekwencjonowanie nowej generacji. Prof. Bart Janssen jest genetykiem molekularnym, który brał udział w wielu badaniach naukowych, także badaniach związanych z mutacjami TSC1 i TSC2, warunkujących wystąpienie stwardnienia guzowatego. Zadaniem Genome Scan w projekcie EPISTOP było przeprowadzenie sekwencjonowania RNA oraz sekwencjonowanie całego genomu.

A.R.S. Consulting s.r.l. (ARS)

ARS to firma konsultingowa specjalizująca się w doradztwie podatkowym, a także finansowaniu i internacjonalizacji projektów. Usługi ARS oparte są na pracy eksperckich zespołów i konsultantów z ponad 15-letnim doświadczeniem, pochodzących z różnych, ale komplementarnych branż i środowisk. W zakresie badań, innowacji i transferu technologii, ARS oferuje wsparcie wyspecjalizowanej kadry starszych konsultantów z wieloletnim doświadczeniem w projektach Programów Ramowych - 5PR, 6PR i 7PR.

Lady Cilento Children’s Hospital, South Brisbane

Szpital Dziecięcy Lady Cilento to specjalistyczny szpital pediatryczny położony w Queensland w Australii. To ośrodek powstały po połączeniu szpitali dziecięcych Mater Children i Royal Children’s Hospitals.

W szpitalu Mater Children mieści się Klinika Stwardnienia Guzowatego, przyjmująca pacjentów lokalnych oraz z pozostałych stanów. Zapewnia on usługi prenatalne dla innych – stowarzyszonych ze szpitalem – ośrodków: Szpitala Mater Mothers oraz Klinik Przedporodowych Royal Women’s Hospitals, a także oddziałów intensywnej terapii noworodków (NICU). Szpital i jego pracownicy są ponadto afiliowani przy University of Queensland i Mater Medical Research Institute.

PADACZKA – PODSTAWOWE INFORMACJE:

Padaczka jest jedną z najczęstszych chorób neurologicznych. Przyjmuje się, że choruje na nią
1% społeczeństwa. Na świecie żyje z nią 50 mln osób, a w Polsce ok. 400 tys. osób. Co roku odnotowuje się 40-70 nowych zachorowań na każde 100 tys. ludzi.

Padaczka to choroba mózgu, która powoduje zaburzone funkcjonowanie pewnych komórek nerwowych znajdujących się w mózgu. Charakterystycznym objawem padaczki są napadowo występujące zaburzenia pracy mózgu pod postacią drgawek i utraty świadomości.

Padaczka u dzieci jest ważnym czynnikiem prowadzącym do takich powikłań jak opóźnienie rozwoju i zaburzenia ze spektrum autyzmu. Pomimo postępu w leczeniu padaczki i wzrastającej liczby leków przeciwpadaczkowych, nadal 30-40% chorych ma padaczkę nie reagującą na żadne leczenie.

Padaczka i opóźnienie rozwoju są także tymi czynnikami, które w największym stopniu zaburzają funkcjonowanie całej rodziny dziecka ze stwardnieniem guzowatym i najbardziej pogarszają jakość życia.

Stwardnienie guzowate występuje z częstością 1:6000 w populacji ogólnej. Padaczka występuje nawet u 92% pacjentów ze stwardnieniem guzowatym. Oprócz padaczki choroba charakteryzuje się m.in. tendencją do rozrostu nowotworowego w wielu narządach, głównie w obrębie skóry, mózgu, nerek, wątroby, serca i płuc. Zmiany te są przyczyną zwiększonej śmiertelności i znacznego inwalidztwa, jednak zazwyczaj najcięższymi objawami stwardnienia guzowatego są padaczka i upośledzenie rozwoju umysłowego. Wystąpienie napadów padaczkowych w pierwszym roku życia, co obserwujemy u około 75% pacjentów wiąże się z 82% ryzykiem upośledzenia rozwoju.

Materiały do pobrania: