Nazywana „hormonem szczęścia” serotonina pełni w organizmie wiele ważnych funkcji, odpowiadając m.in. za dobry nastrój, a także wpływając na poziom libido i apetyt. Zarówno niedobory serotoniny, jak i nadmiar serotoniny powodują zaburzenia m.in. w ośrodkowym układzie nerwowym (np. obniżenie nastroju i stan nadmiernego pobudzenia). Zespół serotoninowy najczęściej związany jest z leczeniem depresji – rozwija się przede wszystkim na skutek łączenia leków przeciwdepresyjnych z innymi farmaceutykami, ziołami i suplementami diety. Do wystąpienia zespołu serotoninowego może również doprowadzić przyjęcie zbyt dużej dawki leku, który zwiększa stężenie serotoniny w organizmie.
Jak działa serotonina?
Serotonina to tzw. hormon szczęścia, który pełni wiele ważnych funkcji w organizmie człowieka. Wydzielana w podwzgórzu serotonina jest hormonem tkankowym i jednym z najważniejszych neuroprzekaźników, który m.in.:
- powoduje kurczenie się mięśni gładkich,
- reguluje apetyt,
- odgrywa istotną rolę w regulacji nastroju,
- wpływa na pracę układu pokarmowego,
- uczestniczy w przesyłaniu impulsów w układzie nerwowym,
- uczestniczy w regulacji rytmu dobowego,
- wpływa na popęd seksualny.
Pośrednio ilość serotoniny w organizmie wpływa m.in. na ciśnienie tętnicze krwi oraz temperaturę ciała.
Zespół serotoninowy – przyczyny
Wystąpienie zespołu serotoninowego to rzadkie powikłanie leczenia z zastosowaniem farmaceutyków, które blokują wychwyt zwrotny serotoniny. Inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (Selective Serotonin Reuptake Inhibitor, SSRI), to leki stosowane m.in. w leczeniu depresji. Z większym ryzykiem wystąpienia zespołu serotoninowego związane jest jednoczesne przyjmowanie leków z grupy SSRI oraz innych farmaceutyków, które również wpływają na poziom serotoniny w organizmie. Do takich leków zaliczamy m.in. niektóre leki przeciwbólowe, niektóre leki stosowane w leczeniu objawów przeziębienia i grypy, niektóre środki przeciwwymiotne, a także niektóre antybiotyki.
Zespół serotoninowy może wystąpić także u osób, które przyjmują kilka leków przeciwdepresyjnych jednocześnie, u osób, które łączą stosowanie leków przeciwdepresyjnych z ziołami np. dziurawcem oraz przyjmujących narkotyki wpływające na stężenie serotoniny.
Objawy zespołu serotoninowego
Symptomy zespołu serotoninowego to objawy ze strony układu autonomicznego, objawy psychiczne i objawy somatyczne m.in.:
- nadmierne napięcie mięśniowe i sztywność mięśniowa,
- mimowolne skurcze mięśni (mioklonie),
- drżenia mięśniowe,
- napady drgawkowe,
- kołatanie serca,
- wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
- zaburzenia świadomości,
- wzrost temperatury ciała,
- zaburzenia koordynacji ruchowej,
- wzmożona potliwość.
Na zespół serotoninowy wskazują również stan nadmiernego pobudzenia, nerwowość, bezsenność, halucynacje oraz splątanie.
Objawy zespołu serotoninowego pojawiają się na skutek nadmiaru serotoniny w organizmie. Nadmierna stymulacja układu serotoninergicznego może zagrozić życiu, jeżeli nie zostanie wdrożone odpowiednie leczenie. Uwzględnia ono m.in. odstawienie leków, które wywołały zespół serotoninowy.
Co ważne – objawy zespołu serotoninowego najczęściej ustępują po odstawieniu leków lub zmniejszeniu dawki. W ciężkich przypadkach niezbędne jest rozpoczęcie natychmiastowego leczenia, które redukuje szkodliwy wpływ wysokiego poziomu serotoniny na organizm. Czas trwania zespołu serotoninowego zależy m.in. od jego przyczyny.
Jak zapobiegać wystąpieniu zespołu serotoninowego?
Stosowanie leków o działaniu serotoninergicznym powinno odbywać się pod kontrolą lekarza. Pacjent powinien zostać poinformowany, że istnieje ryzyko wystąpienia zespołu serotoninowego oraz przekazać specjaliście informacje o przyjmowanych lekach. O możliwości wystąpienia objawów zespołu serotoninowego powinni zostać również powiadomieni bliscy osoby, która stosuje wywołujące go leki. W przypadku m.in. chorych na depresję opieka bliskich oraz kontrolowanie dawkowania leków i stanu chorego są bardzo ważne.
Jak rozpoznać zespół serotoninowy?
Diagnostyka zespołu serotoninowego opiera się na zaobserwowaniu wystąpienia wskazujących na niego objawów, a także potwierdzeniu przyjmowania przez pacjenta mogących wywołać zespół serotoninowy leków.
Zespół serotoninowy rozpoznawany jest, gdy:
- na kilka tygodni przed wystąpieniem niepokojących objawów pacjent zaczął stosować lek przeciwdepresyjny lub została zwiększona jego dawka,
- pacjent stosujący lek przeciwdepresyjny zaczął stosować dodatkowo leki dostępne bez recepty lub leki na receptę, które zwiększają ryzyko wystąpienia zespołu serotoninowego,
- występujące u pacjenta objawy nie mają innego podłoża.
Leczenie zespołu serotoninowego
W przypadku zespołu serotoninowego niezbędne jest odstawienie lub zmniejszenie dawki leku, leków lub innych substancji, które przyczyniły się do jego wystąpienia. W większości przypadków takie działanie okazuje się wystarczające, aby zażegnać zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta. W skrajnych przypadkach rozpoczynane jest specjalistyczne leczenie zespołu serotoninowego. Pacjentom w stanie zagrożenia życia podawane są m.in. leki zmniejszające napięcie mięśniowe i leki obniżające ciśnienie tętnicze krwi, dzięki którym redukowane są powikłania zespołu serotoninowego. W celu obniżenia wysokiej temperatury ciała są stosowane chłodne kąpiele i okłady – leki przeciwgorączkowe nie obniżają wysokiej temperatury u pacjentów z zespołem serotoninowym. Do momentu ustąpienia objawów zespołu serotoninowego niezbędne jest monitorowanie funkcji życiowych pacjentów.
Czytaj też:
Dopamina a serotonina – neuroprzekaźniki, które wpływają na nasz nastrójCzytaj też:
Ta dieta pomoże w leczeniu depresji. Sprawdź, co musi się w niej znaleźć
Źródła:
- J. Jaracz, Karolina Gattner, Zespół Serotoninowy, FARMAKOTERAPIA W PSYCHIATRII I NEUROLOGII, 2, s. 111–117, 2006
- J. Woroń, I. Filipczak-Bryniarska, K. Krzanowska, K. Strzępek, Zespół serotoninowy jako powikłanie polifarmakoterapii u pacjenta z zaawansowaną chorobą nowotworową – opis przypadku, Anestezjologia i Ratownictwo, 6, s. 176-181, 2012