Ludzie są coraz bardziej świadomi problemów zdrowotnych związanych z otyłością. Jednak pomimo prozdrowotnych kampanii różne mity wciąż pokutują. Wiele z nich może wpływać na zdrowie psychiczne osób z otyłością. Na przykład wyniki jednej metaanalizy z 2020 r. wskazują na silny związek między piętnem związanym z masą ciała a pogorszeniem zdrowia psychicznego ze wzrostem wskaźnika masy ciała BMI.
Czytaj też:
Wiek nie wpływa na sukces w odchudzaniu, ale odchudzanie pomaga osobom starszym
Mit 1: Aby zwalczyć otyłość trzeba jeść mniej i ruszać się więcej
W wielu przypadkach bezpośrednią przyczyną otyłości jest spożywanie przez dłuższy czas większej ilości kalorii niż organizm potrzebuje. Zdecydowana większość zabiegów redukujących otyłość ma na celu zmniejszenie spożycia kalorii, zwiększenie aktywności fizycznej lub jedno i drugie.
Chociaż dieta i ćwiczenia są ważnymi czynnikami, kilka innych czynników może również odgrywać znaczącą rolę w powstawaniu otyłości. Czynniki, o których często zapominamy, to niewystarczająca ilość snu, stres, przewlekły ból, substancje zaburzające gospodarkę hormonalną, a także stosowanie niektórych leków. W takich przypadkach przejadanie się może być na przykład raczej objawem niż przyczyną.
Ponadto niektóre z tych czynników występują razem, co zwiększa prawdopodobieństwo otyłości. Na przykład stres może zwiększać ryzyko otyłości. Ze względu na powszechną stygmatyzację nadwagi wizja otyłości może być dla niektórych osób stresująca. To zwiększa poziom stresu i wywołuje negatywną pętlę sprzężenia zwrotnego.
Ponadto stres może wpływać na jakość snu, a to z kolei może powodować niedobór snu, który jest kolejną rzeczą przyczyniającą się do rozwoju otyłości. Brak snu również wydaje się zwiększać poziom stresu.
Bezdech senny, w którym osoba przestaje oddychać na krótkie okresy podczas snu, występuje częściej u osób z nadwagą lub otyłością. Gdy osoba przybiera na wadze, bezdech senny może się zintensyfikować, co może prowadzić do braku snu, a to z kolei – do dalszego przyrostu masy ciała.
Wydaje się też, że istnieje związek między przewlekłym bólem a otyłością. Powody tego związku z pewnością są złożone i różnią się w zależności od osoby, ale prawdopodobnie obejmują czynniki chemiczne, sen, depresję i styl życia. Nietrudno przyznać, że przewlekły ból zarówno zwiększy poziom stresu, jak i wpłynie na sen.
Stres, sen i przewlekły ból to tylko trzy powiązane ze sobą czynniki, które mogą prowadzić do otyłości. Każdy przypadek będzie inny, ale zwykłe polecenie „ruszaj się więcej i jedz mniej” może nie być odpowiednią radą. Spożycie kalorii i aktywność fizyczna są kluczowymi czynnikami zmniejszającymi otyłość, ale nie stanowią o wszystkim.
Mit 2: Otyłość powoduje cukrzycę
Otyłość nie jest bezpośrednią przyczyną cukrzycy. Jest to czynnik ryzyka cukrzycy typu 2, ale nie u każdego z otyłością rozwinie się cukrzyca typu 2 i nie wszyscy chorzy na cukrzycę typu 2 są otyli.
Otyłość jest także czynnikiem ryzyka cukrzycy ciążowej, która występuje w czasie ciąży, ale nie jest czynnikiem ryzyka cukrzycy typu 1.
Mit 3: Osoby otyłe są leniwe
Nieaktywny tryb życia jest czynnikiem powodującym otyłość, a zwiększenie aktywności może pomóc w utracie wagi, ale otyłość to coś więcej niż brak aktywności.
W jednym badaniu z 2011 roku do pomiaru poziomu aktywności 2832 osób dorosłych w wieku 20–79 lat przez 4 dni wykorzystano akcelerometry. Liczba kroków zmniejszała się wraz ze wzrostem wagi, ale różnice nie były tak znaczące, jak można by się spodziewać, szczególnie w przypadku kobiet. Poniższa lista przedstawia wagę kobiet i liczbę kroków, które wykonały dziennie podczas tego badania:
- osoby o „zdrowej” wadze: 8819 kroków
- osoby z nadwagą: 8506 kroków
- osoby z otyłością: 7546 kroków.
Jeśli weźmie się pod uwagę, że osoba z nadwagą lub otyła zużywa więcej energii z każdym krokiem, różnica między całkowitymi wydatkami energetycznymi może być jeszcze mniejsza. Nie oznacza to, że aktywność fizyczna nie jest niezbędna dla dobrego zdrowia, ale problem jest bardziej złożony.
Innym czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę, jest to, że nie wszyscy ludzie są w stanie podejmować aktywność fizyczną. Na przykład niektóre niepełnosprawności fizyczne mogą utrudniać lub uniemożliwiać poruszanie się. Ponadto pewne problemy ze zdrowiem psychicznym mogą poważnie wpływać na motywację – i wydaje się, że istnieje związek między depresją a otyłością, co dodatkowo pogłębia złożoność problemu.
Mit 4: Jeśli twoi bliscy krewni zmagają się z otyłością, ciebie też to czeka
Związek między otyłością a genetyką jest złożony, ale osoba, której krewni cierpią na otyłość, niekoniecznie sama będzie cierpieć na tę chorobę. Jednak to ryzyko zwiększa się wówczas.
Zrozumienie roli genów i środowiska jest trudne. Ludzie, którzy mają podobne geny, często żyją razem jako rodzina i dlatego mogą mieć podobne nawyki żywieniowe i styl życia.
W 1990 roku grupa naukowców opublikowała wyniki badań, które pomogły oddzielić geny od środowiska. Naukowcy zbadali bliźniaki, które były wychowywane osobno i porównali je z bliźniakami wychowanymi razem. W ten sposób mieli nadzieję, że uda im się oddzielić wpływ genetyki i środowiska. Okazało się, że wpływ genetyki na BMI jest znaczny, ale środowisko z dzieciństwa ma niewielki wpływ lub nie ma go wcale.
Jedno bliźniacze badanie z 1986 roku doprowadziło do podobnych wniosków. Naukowcy odkryli, że waga adoptowanych dzieci korelowała z wagą ich biologicznych rodziców, ale nie z wagą ich rodziców adopcyjnych. Chociaż nowsze badania wykazały bardziej znaczącą rolę środowiska w rozwoju otyłości, wydaje się, że genetyka odgrywa ważną rolę w otyłości.
W ostatnich latach naukowcy poszukiwali genów wpływających na prawdopodobieństwo otyłości. Jak wyjaśnia CDC, u większości osób z otyłością „nie można zidentyfikować pojedynczej przyczyny genetycznej. Od 2006 r. badania całego genomu wykazały ponad 50 genów związanych z otyłością, w większości z bardzo niewielkimi skutkami.
Jednym z genów, który jest powiązany z otyłością, jest wariant genu zwanego FTO. Ten wariant, według jednego z badań z 2011 r., wiąże się ze zwiększeniem ryzyka otyłości o 20-30 proc.
Chociaż problemy genetyczne są ważne, nie oznacza to, że otyłość jest nieunikniona w przypadku kogoś, kogo krewni cierpią na tę chorobę. W powyższym badaniu, które dotyczyło osób z wariantem genu FTO, przyjrzano się roli ćwiczeń. Korzystając z danych ponad 218 000 osób dorosłych, autorzy stwierdzili, że posiadanie kopii genu podatności zwiększa prawdopodobieństwo otyłości 1,23-krotnie. Ale wymiar tego wpływu był o 27% mniejszy u podatnych genetycznie dorosłych, którzy byli aktywni fizycznie. Autorzy badań wyjaśniają, że osoby z wariantem FTO „równie dobrze reagują na […] interwencje odchudzające, a zatem genetyczna predyspozycji do otyłości związanej z allelem podrzędnym FTO można przynajmniej częściowo przeciwdziałać poprzez takie interwencje”. Należy jednak powtórzyć, że same te interwencje mogą nie być przydatne dla niektórych osób.
Mit 5: Otyłość nie wpływa na zdrowie
Istnieje kilka schorzeń związanych z otyłością. Na przykład otyłość zwiększa ryzyko cukrzycy, nadciśnienia, chorób układu krążenia, choroby zwyrodnieniowej stawów, bezdechu sennego i niektórych chorób psychicznych.
Nawet niewielka utrata wagi może przynieść korzyści zdrowotne. Według CDC „utrata 5-10% całkowitej masy ciała może przynieść korzyści zdrowotne, takie jak poprawa ciśnienia krwi, poziomu cholesterolu i cukru we krwi”.
Z innego przeglądu badań wypływa wniosek, że odchudzanie „może zredukować ryzyko przedwczesnej śmierci z wszystkich przyczyn u otyłych dorosłych.
Czytaj też:
Pijesz kawę, aby schudnąć? Sprawdź wady i zalety tego rozwiązaniaCzytaj też:
Zamykanie lodówki na kłódkę przed dzieckiem? To rzeczywistość, jaką przynosi zespół Pradera-Williego