Tarczyca to jeden z największych gruczołów wydzielania wewnętrznego organizmu człowieka. Odpowiada za wytwarzanie i wydzielanie do krwi trzech ważnych hormonów, które uczestniczą w przebiegu wielu reakcji biologicznych. Receptory wrażliwe na działanie hormonów tarczycy znajdują się we wszystkich komórkach ustroju, co sprawia, że chora tarczyca wywołuje niespecyficzne objawy. Wykrycie objawów sygnalizujących problemy z tarczycą bywa bardzo trudne. Co więcej, wczesne objawy podwyższonego lub obniżonego poziomu hormonów tarczycy są często bagatelizowane i mylnie brane za np. objawy przemęczenia.
Budowa tarczycy
Tarczyca to nieparzysty gruczoł, który znajduje się w przedniej części szyi, a dokładnie u podstawy szyi, poniżej krtani. Tarczyca kształtem przypomina motyla – składa się z dwóch płatów połączonych cieśnią, która jest także nazywana węziną. Cieśń tarczycy znajduje się na przedniej ścianie górnego odcinka tchawicy.
U niektórych osób w budowie tarczycy można dodatkowo wyróżnić trzeci szczątkowy płat piramidalny – jest on pozostałością przewodu tarczowo-językowego, z którego w okresie rozwoju embrionalnego powstaje gruczoł tarczowy.
Prawy i lewy płat tarczycy różnią się nieco pod względem wielkości – prawy płat tarczycy jest większy od płata lewego. Na powierzchni tylnej płata bocznego tarczycy położone są niewielkie, parzyste gruczoły przytarczyczne (gruczoły przytarczycowe). Wyróżniamy cztery gruczoły przytarczycowe, czyli:
- prawy i lewy gruczoł przytarczycowy górny,
- prawy i lewy gruczoł przytarczycowy dolny.
Masa tarczycy to około 25-60 g. Natomiast masa gruczołów przytarczycznych to około 100-150 mg.
W budowie histologicznej tarczycy wyróżniamy zbudowane z komórek gruczołowych pęcherzyki, które spoczywają na błonie podstawnej. W ich wnętrzu znajduje się przejrzysta masa koloidalna. Masa koloidalna zawiera tyreoglobulinę oraz bogaty w tyrozynę glikoproteid, który magazynuje hormony tarczycy – tyroksynę (T4) oraz trijodotyroninę (T3). W budowie histologicznej tarczycy wyróżniamy także związane z komórkami nabłonkowymi pęcherzyków komórki C – te komórki tarczycy wytwarzają regulujący gospodarkę wapniowo-fosforanową polipeptyd o nazwie kalcytonina.
Tarczyca jest gruczołem wydzielania wewnętrznego, który wytwarza i uwalnia do krwi bardzo ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu hormony. Na rozwój i czynność tarczycy wpływa wydzielanie przez przysadkę mózgową hormonu tyreotropowego (hormon TSH). Istotnym składnikiem hormonów tarczycy jest jod, którego poziom w organizmie warunkuje prawidłowy rozwój i funkcjonowanie tarczycy. Na czynność tarczycy wpływa również sprzężenie zwrotne ujemne: podwzgórze – przysadka – tarczyca. Dzienne zapotrzebowanie na jod zmienia się w zależności od wieku i stanu fizjologicznego. Niedobór jodu u dzieci powoduje zaburzenia rozwojowe. W niektórych przypadkach zaburzenia w wydzielaniu hormonów tarczycy stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia.
Hormony tarczycy
Tarczyca wytwarza trzy hormony. Są to:
- tyroksyna (T4),
- trijodotyronina (T3),
- kalcytonina.
Trijodotyronina (T3) oraz tyroksyna (T4) to hormony oddziałujące na wszystkie tkanki ludzkiego organizmu. Bez udziału hormonów tarczycy nie mogą przebiegać m.in.:
- procesy przemian metabolicznych białek – hormony tarczycy T3 i T4 zwiększają m.in. pobieranie aminokwasów i obrót białka w komórce oraz wpływają na syntezę i rozpad białek;
- procesy przemian węglowodanów – hormony tarczycy T3 i T4 zwiększają rozpad glikogenu, przyczyniając się do powstawania większej ilości glukozy oraz wtórnie pobudzają wydzielanie insuliny;
- procesy przemian metabolicznych tłuszczów – hormony tarczycy T3 i T4 wzmagają proces utleniania tłuszczów.
Co więcej, hormony tarczycy T3 i T4 zwiększają ilość wytwarzanego przez organizm ciepła, przyspieszają wydalanie wody i soli mineralnych z organizmu, przyśpieszają przemianę materii, wpływają na procesy utleniania tkankowego, a także zwiększają wydzielanie hormonu wzrostu (GH). Dzięki działaniu hormonów tarczycy dochodzi do pobudzenia transkrypcji wielu genów, co skutkuje m.in. zwiększeniem aktywności różnych enzymów.
Wytwarzana w komórkach C kalcytonina to hormon polipeptydowy, który jest niezbędny do utrzymania homeostazy wapniowej. Kalcytonina wydzielana jest, gdy dochodzi do wzrostu stężenia jonów wapnia w osoczu krwi.
Na pracę tarczycy wpływają różne czynniki, które mogą doprowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu tego gruczołu wydzielania wewnętrznego oraz wywołać choroby tarczycy. Jednym z bardzo istotnych czynników, które zaburzają pracę tarczycy, jest nieprawidłowy poziom jodu w organizmie. Zarówno niedobór jodu, jak i jego nadmiar wpływają na wydzielanie hormonów tarczycy. Charakterystycznym objawem niedoboru jodu w organizmie człowieka jest m.in. powiększenie tarczycy i powstanie wola tarczycowego.
Hormony przytarczyc
Gruczoły przytarczyczne wytwarzają i uwalniają do krwi hormon polipeptydowy – parathormon (PTH), który jest antagonistą kalcytoniny – parathormon oddziałuje na organizm w sposób odwrotny do działania kalcytoniny.
Zarówno kalcytonina, jak i parathormon uczestniczą w przebiegu wielu procesów biologicznych, pozwalając na utrzymanie homeostazy wapniowej.
Funkcje tarczycy
Tarczyca pełni wiele ważnych funkcji. Wydzielane i uwalniane przez ten gruczoł dokrewny hormony wpływają na funkcjonowanie różnych narządów i układów, a także mają wpływ na ogólne samopoczucie – skutkiem zaburzeń w wydzielaniu hormonów tarczycy są m.in. stany depresyjne.
Hormony tarczycy oddziałują m.in. na:
- metabolizm białka, tłuszczów i węglowodanów,
- procesy odbudowy skóry,
- tempo przemiany materii,
- cykl menstruacyjny,
- układ nerwowy,
- układ krążenia,
- układ kostny.
Zaburzenia wydzielania hormonów tarczycy – niedoczynność i nadczynność tarczycy
Zaburzenia w pracy tarczycy prowadzą do niedoboru hormonów tarczycy w organizmie (niedoczynność tarczycy) oraz nadmiaru hormonów tarczycy w organizmie (nadczynność tarczycy). Zarówno niedoczynność tarczycy, jak i nadczynność tarczycy uniemożliwiają utrzymanie homeostazy (równowagi) organizmu, objawiając się wieloma uciążliwymi dolegliwościami. Nieleczona tarczyca obniża jakość życia oraz zwiększa ryzyko wystąpienia stanów jego zagrożenia, zaburzając m.in. pracę układu krwionośnego (in. układu krążenia).
Choroby tarczycy – rodzaje
Na tarczycę częściej od mężczyzn chorują kobiety. Schorzenia tarczycy u kobiet związane są z bardziej skomplikowaną pracą układu hormonalnego. Ryzyko rozwoju chorób tarczycy zwiększają m.in. niedobory żywieniowe oraz zanieczyszczenie środowiska naturalnego.
Zaburzenia w pracy tarczycy można podzielić na:
- nadczynność tarczycy – jawna nadczynność tarczycy, subkliniczna nadczynność tarczycy;
- niedoczynność tarczycy – pierwotna niedoczynność tarczycy, wtórna niedoczynność tarczycy, wrodzona niedoczynność tarczycy, nabyta niedoczynność tarczycy.
Do niedoczynności oraz nadczynności tarczycy mogą doprowadzić m.in.:
- Choroby zapalne tarczycy (ostre zapalenie tarczycy, podostre zapalenie tarczycy i przewlekłe zapalenie tarczycy) – do schorzeń zapalnych tarczycy zalicza się poporodowe zapalenie tarczycy, wirusowe zapalenie tarczycy (choroba de Quervaina), bakteryjne zapalenie tarczycy, przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto), naciekające włókniste zapalenie tarczycy (choroba Riedla).
- Choroby tarczycy powodujące powstawanie wola, do których zaliczany wole tarczycowe, wole guzkowe tarczycowe.
- Guzki tarczycy bez wola.
- Nowotwory tarczycy (rak tarczycy może być związany z wcześniej występującymi, innymi chorobami tarczycy).
Niedoczynność tarczycy – przyczyny i objawy
Przyczyny niedoczynności tarczycy to m.in.:
- chirurgiczne usunięcie tarczycy,
- niedobór jodu lub brak jodu w organizmie,
- przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto),
- leczenie jodem radioaktywnym (leczenie jodem radioaktywnym stosowane jest m.in. w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa, która ma podłoże autoimmunologiczne oraz wola guzkowego nadczynnego),
- przedawkowanie leków przeciwtarczycowych,
- choroby przysadki mózgowej.
Objawy niedoczynności tarczycy to m.in.:
- uczucie zimna,
- ciągłe uczucie zmęczenia,
- stany depresyjne,
- wole tarczycowe,
- przyrost masy ciała,
- zaparcia,
- niskie ciśnienie krwi,
- spowolnione bicie serca,
- suchość skóry,
- nieregularne miesiączki,
- zaburzenia płodności.
U dzieci na niedoczynność tarczycy mogą wskazywać zahamowanie wzrostu, zahamowanie rozwoju narządów płciowych i zahamowanie rozwoju umysłowego.
Nadczynność tarczycy – przyczyny i objawy
Przyczyny nadczynności tarczycy to m.in.:
- powikłania po chorobach zakaźnych (podostre zapalenie tarczycy),
- choroba Gravesa-Basedowa,
- guzki tarczycy,
- zaburzenia hormonalne w okresie dojrzewania,
- zmiany hormonalne w okresie ciąży (poporodowe zapalenie tarczycy),
- wysoki poziom kortyzolu,
- zaburzenia równowagi jodu w organizmie.
Objawy nadczynności tarczycy:
- uczucie gorąca,
- nadmierna potliwość,
- drżenie rąk,
- uczucie niepokoju, rozdrażnienie, nadmierne pobudzenie nerwowe,
- wytrzeszcz oczu (objaw choroby Gravesa-Basedowa),
- spadek masy ciała,
- nadmierne wypadanie włosów,
- częste oddawanie stolca,
- przyśpieszone bicie serca,
- zaburzenia cyklu menstruacyjnego,
- zaburzenia płodności.
Diagnostyka chorób tarczycy
W diagnostyce chorób tarczycy istotną rolę odgrywają badanie krwi i badanie USG tarczycy. Podstawowe badania laboratoryjne, które wykonywane są przy podejrzeniu zaburzeń w pracy tarczycy, to badanie TSH oraz badanie stężenia T3 i T4 w surowicy krwi. Wyniki podstawowych badań tarczycy mogą być wskazaniem do wykonania dodatkowych badań hormonalnych z krwi oraz np. biopsji tarczycy.
Źródła:
- Ziółko E., Podstawy fizjologii człowieka, Oficyna Wydawnicza PWSZ w Nysie, Nysa 2006
- Brzozowski T., Konturek Fizjologia człowieka, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław, 2019
- Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Tom I, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2005
