Wygląda na to, że socjologia jest niezbędna do promocji zdrowia …
Zdecydowanie tak, ale powinna się ona opierać na rzetelnych badaniach i wnioskach, jakie z nich wypływają. Dziś dysponujemy narzędziami wpływu społecznego, wiedzą na temat ludzkich zachowań. To sprawia, że socjologia jest nauką praktyczną, którą z powodzeniem można i należy stosować w promowaniu zdrowego stylu życia. Ale trzeba pamiętać, że nie do wszystkich trafi to samo narzędzie czy strategia. Dlatego warto robić badania dotyczące konkretnych społeczności, ponieważ mogą się one w znaczący sposób różnić, jeżeli chodzi o społeczne czy kulturowe uwarunkowania, a w związku z tym inaczej trzeba będzie poprowadzić kampanię. Nie można bezrefleksyjnie wdrażać gotowych pomysłów z innych krajów, bo mogą się one nie sprawdzić, choćby ze względu na to, że obowiązują tam zupełnie inne wartości i normy czy warunki życia.
Czy nasze narodowe cechy wpływają na podejście do zdrowia?
Polacy, Amerykanie czy Niemcy wyznają inne wartości, inaczej zostaliśmy historycznie skonstruowani, mamy inne doświadczenia, ale pozostawanie w przeświadczeniu, że ta czy inna cecha uznawana za narodową, jest niezmiennie determinującą nasze zdrowie, jest błędem. Przyczynia się to do kształtowania lub utrwalania bierności, także w zdrowiu.
Jak postrzegają swoje zdrowie Polacy? Oceniamy się na tle innych i uważamy, że wypadamy gorzej. Wciąż znaczna część naszego społeczeństwa nie traktuje swojego zdrowia jako potencjału, nie dostrzega, jak dużo może zrobić, żeby się lepiej czuć, żeby nie zachorować. W porównaniu do innych społeczeństw europejskich, nisko oceniamy stan naszego zdrowia i samopoczucia. Warto jednak zauważyć, że większość Polaków nie wiąże niezadowalającej kondycji zdrowotnej z prowadzonym stylem życia, lecz traktuje ją jako efekt czynników od nich niezależnych: np. niezadowalającej opieki medycznej, skażenia środowiska czy nieodpowiedniej polityki zdrowotnej.
Socjologia zdrowia i medycyny: czym się zajmuje?
Jest to subdyscyplina socjologii, która koncentruje swoje zainteresowania naukowe na społecznych aspektach zdrowia, choroby oraz opieki zdrowotnej. Znaczenie socjologii zdrowia i medycyny rosło wraz ze współczesnymi przemianami w obrazie epidemiologicznym chorób, związanymi przede wszystkim z dominacją chorób przewlekłych. W badaniach naukowych oraz w teorii ta dziedzina zajmuje się społeczno-strukturalnymi i kulturowymi uwarunkowaniami zdrowia oraz związanymi z nim postawami, przekonaniami i zachowaniami ludzkimi.
Brakuje podmiotowego traktowania zdrowia, brania odpowiedzialności za jego stan, myślenia w kategoriach: moje zdrowie zależy w dużej mierze ode mnie, od moich zachowań. Zbyt często jesteśmy bierni: nie podejmujemy inicjatyw, rzadko działamy na rzecz zdrowia swojego i innych osób. W okresie przed transformacją ustrojową skutecznie nauczono nas, aby nie brać spraw w swoje ręce. Zmiany zaczęły się dopiero w latach 90-tych, zaczęła rozkwitać inicjatywa oddolna w postaci organizacji pozarządowych. Powoli rozwija się podmiotowość, także w działaniach na rzecz zdrowia.
Co zatem można zrobić, aby było lepiej?
Uczyć i motywować ludzi, aby brali odpowiedzialność za zdrowie swoje i innych osób, bardziej wierzyli w siebie, mieli przekonanie, że zdrowie i to, co dzieje się wokół może zależeć od nich samych, że ich zaangażowanie i aktywność ma sens i jest wartością. Warto także od najmłodszych lat uczyć współdziałania, bo przez współpracę można łatwiej odnieść sukces. A identyfikowanie ze sprawami lokalnej społeczności oraz podejmowanie działań na jej rzecz sprawia, że ludzie chętniej angażują się także w sprawy zdrowia czy czystego, zdrowego środowiska.
Monika Wysocka, zdrowie.pap.plDr n. hum. Małgorzata Synowiec-Piłat, socjolog. Adiunkt w Zakładzie Humanistycznych Nauk Lekarskich Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu. Jest przewodniczącą Zarządu Sekcji Socjologii Zdrowia i Medycyny Polskiego Towarzystwa Socjologicznego (kadencja 2019-2021) oraz prezesem Zarządu Fundacji Kreatywnie dla Zdrowia. Przedmiotem jej naukowego zainteresowania są zachowania, postawy i przekonania dotyczące zdrowia i choroby; wykorzystanie narzędzi wpływu społecznego w promowaniu zdrowego stylu życia oraz działalność organizacji pozarządowych na rzecz zdrowia i osób chorych. Posiada wieloletnie doświadczenie w tworzeniu i realizacji projektów z zakresu promocji zdrowia, ukierunkowanych na kształtowanie prozdrowotnego stylu życia wśród osób zdrowych i chorych przewlekle, które prowadzone są w oparciu o ideę upodmiotowienia i aktywizacji społecznej. Autorka książki „Promocja zdrowia i profilaktyka onkologiczna w działaniach organizacji pozarządowych” (2009). Współredagowała sześć monografii, w tym podręcznik „Promocja zdrowia w działaniu. Od teorii do praktyki” (2017). Jest też redaktorem naukowym trzech tomów w czasopismach naukowych oraz autorką ponad 70 artykułów naukowych. Pomysłodawczyni i główna organizatorka cyklicznej Krajowej Konferencji Naukowo-Szkoleniowej „Socjologia medycyny – promocja zdrowia” (3 edycje od 2015: „biopolityka”, „starość”, „media”) oraz Seminarium Naukowego „Promocja Zdrowia w Działaniu” (5 edycji od 2015). Kierowniczka 7 grantów oraz członkini zespołu badawczego 4 grantów w ramach badań własnych Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu.