Agonia dotyczy przede wszystkim osób, które z powodu choroby lub wieku stopniowo tracą siły. Stan agonalny sprawia, że osoba umierająca znajduje się na granicy życia i śmierci. Choć większość osób stara się uniknąć tematu umierania, to każdy z nas wcześniej lub później będzie musiał przeżyć utratę bliskich oraz zmierzyć się z nieuchronnym nadejściem własnej śmierci. Warto wiedzieć, jakie objawy przepowiadają zbliżającą się śmierć oraz w jaki sposób zachowywać się w tym trudnym czasie, aby pomóc swoim bliskim w spokojnym odejściu z tego świata.
Na granicy życia i śmierci…
Proces umierania, czyli proces stopniowego wygasania czynności życiowych i narastania zjawisk nekrofizycznych oraz nerkochemicznych, prowadzących do nieodwracalnej śmierci biologicznej, to nadal temat tabu. Boimy się śmierci, co sprawia, że mierząc się z odchodzeniem bliskich, popełniamy wiele błędów, nieświadomie zwiększając cierpienie chorego. Choć sam proces umierania został z biologicznego punktu widzenia zbadany i dokładnie poznany, to dla każdego z nas śmierć nadal stanowi tajemnicę, którą kiedyś poznamy, żegnając się z tym światem.
Osoby umierające z przyczyn naturalnych, czyli z powodu zaawansowanego procesu starzenia się organizmu oraz osoby nieuleczalnie chore, często mają świadomość zbliżania się do kresu życia. Na temat indywidualnych doświadczeń z pogranicza życia i śmierci wiele mają do powiedzenia osoby, które zostały przywrócone do życia ze stanu śmierci klinicznej, jednak śmierć kliniczna znacząco różni się od śmierci biologicznej.
Agonia obejmuje kilka ostatnich dni i godzin życia chorego. W większości przypadków objawia się podobnie – charakterystyczne objawy agonii to nieodwracalne pogorszenie się stanu zdrowia, znaczne osłabienie fizyczne i zmiany psychiczne, a także zmniejszone spożywanie płynów i odmowa przyjmowania posiłków, która powoduje spadek masy ciała.
Zgodnie z definicją – agonia (stan agonalny) to proces umierania poprzedzający śmierć. Agonią nazywamy okres poprzedzający ustanie funkcji życiowych organizmu, polegający na stopniowym zanikaniu czynności życiowych. Agonia to proces początkowo prowadzący do śmierci klinicznej, a następnie śmierci biologicznej, który związany jest z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu krążenia i oddychania, a także upośledzeniem funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego.
W kolejnych stadiach stanu agonalnego praca układu krążenia i układu oddychania może utrzymywać się na minimalnym poziomie (tzw. zjawisko śmierci pozornej).
Osoby znajdujące się w stanie agonii oraz śmierci klinicznej mogą zostać przywrócone do życia dzięki reanimacji. Przywrócenie czynności życiowych w przypadku zaawansowanej choroby, która spowodowała wyniszczenie organizmu, nie przedłuża życia, powodując, że chory nadal będzie znajdował się w stanie agonii. W przypadku osób w dobrym stanie ogólnym, u których śmierć kliniczna związana jest np. z wypadkiem, reanimacja daje szansę na powrót do zdrowia.
Jak przebiega proces umierania? Etapy agonii
W czasie agonii poszczególne układy i narządy ludzkiego organizmu przestają prawidłowo funkcjonować. Agonia, jako proces umierania poprzedzający nadejście śmierci, przebiega w kilku etapach. Agonia to wzajemnie powiązane ze sobą stany, czyli:
- życie zredukowane – to stan, w którym pojawiają się zaburzenia czynności ośrodkowego układu nerwowego, a także układu krążenia i układu oddechowego;
- życie minimalne – to stan, w którym zaburzenia czynności podstawowych układów nasilają się, prowadząc do obniżenia przejawów życia;
- śmierć pozorna – to stan pojawiający się po stanie życia minimalnego, który stanowi jego przedłużenie;
- śmierć kliniczna – to inaczej śmierć somatyczna lub śmierć relatywna, która objawia się ustaniem czynności życiowych;
- śmierć osobnicza – związana jest z nieodwracalnym uszkodzeniem mózgu, które powoduje trwałe zatrzymanie czynności psychicznych, czynności regulacyjnych i czynności koordynujących organizmu.
Pomimo śmierci osobniczej w organizmie nadal zachodzą procesy życiowe na poziomie tkankowym i komórkowym. Stan ten trwa kilka minut. W momencie, gdy procesy te ustają, stwierdzany jest zgon, czyli stan nieodwracalnej śmierci biologicznej, która wiąże się z wystąpieniem charakterystycznych oznak śmierci.
W poszczególnych etapach agonii stopniowo wygasają funkcje życiowe. Z tego względu stan agonii bywa określany jako wyczerpanie organizmu, które uniemożliwia odzyskanie sił witalnych i przywrócenie warunkującej przebieg procesów życiowych homeostazy.
U osób w agonii objawy życia zanikają, jednak zdarza się, że tuż przed śmiercią, samopoczucie osób umierających znacznie się poprawia. To kolejny etap, który pojawia się u kresu życia. Poprawę samopoczucia, a czasami wręcz euforię, odczuwają osoby, które nie są pod działaniem środków sedacyjnych. W tej fazie agonii (pobudzenie terminalne) nagła poprawa samopoczucia, której może towarzyszyć np. powrót apetytu, sprawia, że zarówno osoba chora, jak i osoby bliskie umierającego, odzyskują nadzieję, jednak stan ten nie trwa długo i pojawiają się po nim typowe objawy zbliżającej się śmierci.
Gdy życie zanika... Objawy zbliżającego się zgonu
Symptomy zbliżającej się śmierci to m.in.:
- nagłe pogorszenie się stanu zdrowia,
- postępujące osłabienie fizyczne,
- zaburzenia połykania,
- zaburzenia oddychania,
- spadek ciśnienia krwi,
- majaczenie,
- narastająca senność,
- rzężenie przedśmiertne,
- zaburzenia świadomości,
- halucynacje wzrokowe,
- zmiany na skórze,
- wyostrzenie się rysów twarzy,
- zapadnięcie gałek ocznych,
- utrata kontroli nad zwieraczami,
- nadwrażliwość na bodźce słuchowe, wzrokowe i dotykowe.
Zarówno fizyczne objawy śmierci, jak i psychiczne objawy śmierci nie zawsze pojawiają się u każdego chorego, co ma związek m.in. z oddziaływaniem na organizm leków, a także indywidualnym przebiegiem procesu umierania. U niektórych osób agonia dotyczy jedynie ostatnich godzin życia, ale zdarza się też, że powolny proces umierania trwa kilka dni i można w nim wyróżnić wszystkie etapy oraz objawy agonii.
Osoby nieuleczalnie chore, u których nie ma możliwości dalszego leczenia, a także osoby umierające z przyczyn naturalnych i ich bliscy powinni zostać objęci opieką wykwalifikowanego personelu medycznego oraz psychologa. Godne umieranie to bardzo ważny element opieki paliatywnej, zarówno w warunkach szpitalnych, jak i w warunkach domowych, w których wiele osób decyduje się spędzić ostatnie dni i godziny życia.
Ze względu na liczne dolegliwości fizyczne i zmiany psychiczne, które związane są ze stanem agonalnym, niezbędne jest wdrożenie odpowiedniego leczenia, które ma na celu m.in. redukcję odczuwanego bólu. Warto pamiętać, że agonia i związane z nią dolegliwości różnią się w zależności od stanu danej jednostki, dlatego opieka paliatywna powinna spełniać indywidualne potrzeby osoby umierającej.
Bliscy umierającego, którzy pielęgnują go w ostatnich dniach i godzinach życia lub odwiedzają osobę w agonii w hospicjum, powinny zachować spokój. Niewskazane jest okłamywanie osoby umierającej i przekonywanie, że powróci do zdrowia. Nie należy również okazywać swojej rozpaczy, bo utrudnia to proces umierania, przysparzając osobom, które zachowują świadomość, dodatkowego cierpienia. Warto wiedzieć, że w stanie agonii zmysły stopniowo przestają prawidłowo funkcjonować, jednak najdłużej osoba umierająca czuje dotyk i słyszy, co do niej mówimy.
Czytaj też:
Co dzieje się z mózgiem po zatrzymaniu krążenia? Zaskakujące wnioskiCzytaj też:
Ten zmysł tracimy jako pierwszy. Zobacz, co dzieje się z człowiekiem, który zbliża się do śmierci
Źródła:
- Górecki M., Hospicjum w służbie umierającym, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa, 2000
- Krajnik M., Rogiewicz M., Opieka paliatywna, Wydawnictwo Akademii Medycznej, Bydgoszcz, 1998
- Davidson, Choroby wewnętrzne, Tom 1, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław, 2021
- Stańczak J., Opieka paliatywna, istota i zadania, Lekarz Rodzinny, 2000, 11, s. 56–61