Zakres badań profilaktycznych, dzięki którym można skutecznie monitorować stan zdrowia, różni się w zależności od wieku i płci. Programy badań przesiewowych, które opłaca osobom ubezpieczonym Narodowy Fundusz Zdrowia, uwzględniają m.in. podstawowe badanie krwi i badanie ogólne moczu, które powinny być wykonywane raz w roku, a także przesiewowe badania specjalistyczne m.in. w kierunku często diagnozowanych nowotworów. Dzięki podstawowym badaniom profilaktycznym można wykryć różne nieprawidłowości, które wskazują na chorobę, a także uniknąć poważnych powikłań. Musimy wykonywać je, m.in. pracując na etacie, co jest związane z oceną zdolności pracownika do wykonywanej pracy.
Niektóre z badań profilaktycznych powinniśmy wykonywać dwa razy w roku np. badanie stomatologiczne, a inne raz w roku, raz na 3 lata oraz raz na 5 lat. Osoby obciążone zwiększonym ryzykiem zachorowania na różne schorzenia powinny częściej wykonywać podstawowe badania profilaktyczne i dodatkowe. Tyczy się to m.in. osób obciążonych ryzykiem rozwoju chorób płuc, układu krążenia oraz nowotworów, a także osób z nadwagą i otyłością.
Niektóre badania powinny być wykonywane częściej w wieku średnim i podeszłym. Po 50. roku życia niezbędna jest m.in. kontrola prostaty, zdrowia piersi oraz szyjki i trzonu macicy.
Kalendarz badań profilaktycznych uwzględnia badania zalecane do wykonania dla przedstawicieli poszczególnych grup wiekowych. Większość z nich dotyczy obu płci, jednak warto także pamiętać o profilaktycznych badaniach urologicznych i ginekologicznych np. pod kątem raka jądra i raka jajnika.
Badania profilaktyczne, które warto wykonywać raz w miesiącu
Do badań profilaktycznych zaliczamy nie tylko badania laboratoryjne i badania obrazowe, ale także palpacyjne samobadanie piersi i samobadanie jąder. W celu zmniejszenia ryzyka związanego m.in. z rozwojem schorzeń cywilizacyjnych niezbędna jest także systematyczna kontrola masy ciała.
Samobadanie piersi powinna raz w miesiącu wykonywać każda kobieta, która ukończyła 20. rok życia. Niezbędne wskazówki, jak je wykonać, możemy otrzymać od ginekologa. Samobadanie piersi powinno być wykonywane u kobiet miesiączkujących pomiędzy 5. a 10. dniem cyklu menstruacyjnego. Po menopauzie można je wykonywać w dowolnym dniu.
Samobadanie jąder powinno być wykonywane raz w miesiącu przez mężczyzn, którzy osiągnęli dojrzałość płciową. Rak jądra to jedna z chorób nowotworowych, które dotyczą młodych mężczyzn; czasami bywa diagnozowany nawet u nastolatków.
Badania profilaktyczne, które trzeba wykonywać dwa razy w roku
Dwa razy w roku trzeba wykonywać profilaktyczne badania stomatologiczne, które pozwalają ocenić stan zdrowia jamy ustnej. Zły stan zdrowia zębów, dziąseł i przyzębia ma wpływ na ogólne zdrowie, przyczyniając się m.in. do zwiększenia ryzyka rozwoju poważnych schorzeń serca. Badania stomatologiczne powinny być wykonywane od momentu pojawienia się zębów mlecznych.
Badania profilaktyczne, które trzeba wykonywać raz w roku
Podstawowe badania profilaktyczne powinniśmy wykonywać raz w roku, bo dzięki nim można wykryć wiele chorób, które przez długi czas nie powodują uciążliwych dolegliwości. Po ukończeniu 30. roku życia warto regularnie wykonywać nie tylko podstawowe badania profilaktyczne, ale także badania zalecane dla osób obciążonych rozwojem poszczególnych chorób cywilizacyjnych.
Podstawowe badania profilaktyczne dla kobiet to:
- ogólne badanie u lekarza rodzinnego,
- badania laboratoryjne, czyli: morfologia, OB, poziom cukru we krwi i ogólne badanie moczu,
- pomiar ciśnienia tętniczego,
- kontrola masy ciała.
Badania profilaktyczne kobiet, które trzeba wykonywać raz w roku, uwzględniają również badanie ginekologiczne, którego zakres dostosowywany jest m.in. do wieku kobiety, obciążenia schorzeniami ginekologicznymi i występowania ewentualnych objawów chorobowych. Elementem profilaktyki zdrowia kobiet jest także USG narządów rodnych, badanie cytologiczne w kierunku raka szyjki macicy oraz USG piersi i mammografia. USG piersi i mammografia to badania wykonywane w celu wykrycia zmian, które mogą wskazywać na raka piersi.
Podstawowe badania profilaktyczne dla mężczyzn to:
- ogólne badanie u lekarza rodzinnego,
- badania laboratoryjne, czyli: morfologia, OB, poziom cukru we krwi i ogólne badanie moczu,
- pomiar ciśnienia tętniczego,
- kontrola masy ciała.
Każdy mężczyzna po 50. roku życia powinien także wykonać badanie prostaty per rectum. Kolejne badania per rectum powinny być wykonywane raz na dwa lata. Po 50. roku życia konieczne jest także oznaczenie antygenu PSA.
W przypadku mężczyzn będących w grupie ryzyka chorób prostaty, niezbędne jest częstsze kontrolowanie zdrowia gruczołu krokowego – zalecane jest rozpoczęcie badań prostaty po ukończeniu 40. roku życia.
Czytaj też:
W jaki sposób badać prostatę? To może uratować życie
Badania profilaktyczne, które trzeba wykonywać raz na 3-5 lat
Kalendarz badań profilaktycznych zmienia się wraz z wiekiem oraz na skutek m.in. genetycznego obciążenia rozwojem chorób krążenia i innych schorzeń.
Co 3-5 lat każda osoba dorosła, która ukończyła 30. rok życia, powinna mieć wykonane m.in.:
- USG jamy brzusznej,
- RTG klatki piersiowej (prześwietlenie płuc),
- badanie poziomu elektrolitów we krwi,
- badanie poziomu cholesterolu i trójglicerydów.
Osoby, które ukończyły 40. rok życia, powinny co 3-5 lat wykonywać:
- USG jamy brzusznej,
- RTG klatki piersiowej (prześwietlenie płuc),
- badanie poziomu elektrolitów we krwi,
- badanie poziomu cholesterolu i trójglicerydów.
Powyższe badania są także zalecane dla osób powyżej 50. roku życia i starszych.
Dodatkowo na poszczególnych etapach życia np. w okresie menopauzy i andropauzy zalecane jest m.in. oznaczenie poziomu hormonów płciowych i badanie densytometryczne w kierunku osteoporozy. Warto również wykonywać inne zalecone przez lekarza badania np. badanie EKG, próby wątrobowe, badanie znamion i pieprzyków oraz badanie kału na obecność krwi utajonej.
Nie można również zapomnieć o profilaktycznych badaniach okulistycznych – kontrola wzroku u dorosłych zalecana jest nie rzadziej niż raz na 2-3 lata, o ile lekarz nie zaleci inaczej.
Kiedy wykonywać badania profilaktyczne u dzieci?
Badania profilaktyczne niemowląt i dzieci odbywają się zgodnie z zaleceniami pediatry, uwzględniając nie tylko badania laboratoryjne, ale także badanie bilansu zdrowia dziecka na poszczególnych etapach jego rozwoju. Uwzględnia ono m.in. pomiar wzrostu i masy ciała, sprawdzenie słuchu, narządu wzroku oraz narządu ruchu (w tym np. w kierunku chorób takich jak skolioza), a także ocenę rozwoju zewnętrznych narządów płciowych.
Dzieci powinny także raz w roku mieć wykonane badanie okulistyczne. W przypadku wady wzroku stan zdrowia oczu trzeba kontrolować wedle wskazań lekarza okulisty.