W przeciągu niespełna 40 lat liczba osób chorych na cukrzycę na całym świecie wzrosła czterokrotnie (ze 108 mln w 1980 roku do 422 mln w 2014 roku). W samej Polsce na cukrzycę typu II choruje 2,7 mln osób. Szacuje się, że z każdym rokiem liczba ta będzie większa, szczególnie w krajach rozwijających się. 95% przypadków cukrzycy to cukrzyca typu II, która wywołana jest elementami stylu życia typowego dla współczesności – spożywaniem dużej ilości przetworzonej żywności (a także tej z dużą zawartością cukru i tłuszczy), niską aktywnością fizyczną i nadwagą. Co trzeba wiedzieć o tej chorobie?
A wszystko to wina… hiperglikemii
W kontekście mówienia o cukrzycy funkcjonują dwa pojęcia odnoszące się do procesów fizjologicznych zagrażających zdrowiu i życiu. Są to hiperglikemia i hipoglikemia. Hiperglikemia to nadmiar cukru we krwi. Za zbyt wysokie stężenie cukru uznaje się wartość 140 mg/dl (miligramy na decylitr). Zdaniem lekarzy jest to granica ilości cukru we krwi, która jest bezpieczna dla nerek. Hiperglikemia może stanowić sygnał o rozwijającej się cukrzycy. U diabetyków (osób chorujących na cukrzycę) przyczyną hiperglikemii może być źle dobrana dawka insuliny lub nieprawidłowa dieta. Objawy hiperglikemii są dosyć łagodne, niepozorne i przez to mogą być długo bagatelizowane. Należą do nich: osłabienie, senność, trudności z koncentracją, nagła utrata wagi, bóle głowy, zwiększone pragnienie i częste oddawanie moczu. Po dłuższym czasie nieleczona hiperglikemia daje takie objawy jak zmiany skórne, zaburzenia erekcji, problemy żołądkowo-jelitowe, powolne gojenie skaleczeń, zimne stopy. Wszystkie z wymienionych objawów mogą świadczyć o rozwijającej się cukrzycy.
Hipoglikemia, czyli żadna skrajność nie jest dobra
Drugą skrajnością związaną ze stężeniem cukru we krwi jest hipoglikemia, czyli niedocukrzenie, inaczej – nagły spadek cukru. O hipoglikemii mówi się, kiedy poziom cukru jest mniejszy niż 70 mg/dl. Hipoglikemia może być wywołana silną insulinoterapią (przedawkowaniem insuliny) przy leczeniu cukrzycy typu I i cukrzycy typu II), a także występować w cukrzycy ciążowej, u noworodków i pacjentów z guzem trzustki. Objawami hipoglikemii są wzmożona potliwość, drżenie rąk, zaburzenia równowagi, zawroty głowy czy bełkotliwa mowa. Objawy hipoglikemii przypominają stan upojenia alkoholowego, dlatego w kontakcie z osobą z powyższymi objawami trzeba zachować czujność – możliwe, że osoba, którą bierzemy za pijaną, jest w stanie hipoglikemii. A ta, w skrajnych przypadkach, może prowadzić do śmierci.
Typ cukrzycy I i typ cukrzycy II
Istnieją dwa główne typy cukrzycy: cukrzyca typu I i cukrzyca typu II. Ponadto wyróżnia się cukrzycę ciążową i inne typy cukrzycy, które są następstwem różnych zaburzeń. Cukrzyca typu I występuje rzadziej niż typu II (ok. 10% wszystkich zachorowań na cukrzycę). Pojawia się już u dzieci, zwykle pomiędzy 10. a 14. r.ż. Przyczyną cukrzycy typu I jest niemal całkowite zniszczenie przez przeciwciała komórek β trzustki produkujących insulinę. Skutkuje to prawie całkowitym brakiem insuliny. Przyczyny cukrzycy typu I są przede wszystkim genetyczne.
Cukrzyca typu II jest najpowszechniejszym rodzajem cukrzycy. Jest chorobą przewlekłą. Pojawia się zwykle u osób po 30. r.ż, ale też u coraz młodszych osób. Przyczyny cukrzycy typu II są przede wszystkim środowiskowe – otyłość, nieprawidłowa dieta, brak ruchu, palenie papierosów i nadużywanie alkoholu. Często chorzy mają też obciążenia genetyczne, które zwiększają ryzyko zachorowania.
Leczenie cukrzycy
Głównym sposobem leczenia jest insulinoterapia. Po raz pierwszy zastosował ją Frederick Banting, który za odkrycie insuliny (1922 r.) otrzymał Nagrodę Nobla. Przy cukrzycy typu I chory na początku rozpoznania choroby poddany jest hospitalizacji. Wtedy insulina podawana jest dożylnie. Po kilku dniach leczenia w szpitalu chory włącza do swojego codziennego funkcjonowania podawanie sobie insuliny w zastrzykach (zwykle 4 na dobę).
Przy cukrzycy typu II również konieczne jest leczenie farmakologiczne. Ponadto ważna jest zwiększona aktywność fizyczna i edukacja dotycząca tej choroby. Dla obu typów cukrzycy konieczne jest wprowadzenie odpowiedniej diety.
Dieta dla diabetyków
Poza koniecznością leczenia farmakologicznego, cukrzycy stykają się z koniecznością przejścia na dietę, która nie będzie prowadziła do podwyższenia poziomu cukru we krwi. Problem zaczyna się już przy pozornie całkowicie bezpiecznych produktach. Wybór owoców dla cukrzyka jest ograniczony ze względu na wysoki indeks glikemiczny niektórych owoców. Najbardziej trzeba uważać na suszone daktyle z indeksem glikemicznym 103. W ograniczonych ilościach należy spożywać banany, owoce mango czy suszoną żurawinę. Cukrzykom zalecane są przede wszystkim produkty zawierające mało cukru, a dużo błonnika (obniża stężenie glukozy we krwi i daje uczucie sytości).