Czy twoje dziecko dobrze widzi?

Jak widzi niemowlę i starsze dziecko?

Gdy dziecko się rodzi, pediatra rutynowo bada jego wzrok. Oko noworodka ma wielkość 75 proc. oka osoby dorosłej. Podczas pierwszych kilku miesięcy życia niemowlęta mogą widzieć wyraźnie tylko w odległości 16-25 cm od ich twarzy. Gdy dziecko ma 12-16. tygodni, jego wzrok nadal się rozwija - widzi bardziej wyraźnie i na dalsze odległości. Przez następny rok dziecięce mózgi uczą się poczucia głębi, koordynacji oko-ciało, koordynacji oko-ręka oraz umiejętności oceny odległości. Dzieci urodzone o czasie rodzą się nadwzroczne. Niewielka, równa dla obu oczu, „wada plusowa” jest warunkiem prawidłowego rozwoju układu wzrokowego i ulega wyrównaniu (proces emetropizacji) około 8 roku życia.

Wpływ wzroku na prawidłowy rozwój dziecka?

Wiele z dzieci potrzebuje korekcji, ale o tym nie wie. Ponieważ wszystko, czego dzieci się uczą, dociera do nich przede wszystkim poprzez zmysł wzroku, te spośród nich, które nie noszą okularów, są w bardzo niekorzystniej sytuacji w szkole i podczas wielu innych aktywności, Problemy z widzeniem mogą zaburzać również prawidłowe ustawienie gałek ocznych oraz kształtowanie widzenia obuocznego. Zaburzenia te mogą powodować u dzieci poważne kłopoty w rozróżnianiu, zapamiętywaniu i odtwarzaniu figur geometrycznych. Dzieci mozolnie wykonują rysunki, mają też ograniczoną wyobraźnię przestrzenną, co powoduje kłopoty we wzrokowym utrwalaniu obrazów figur. Utrudniona jest też ich orientacja na mapie. Dzieci takie w trakcie nauki czytania, czytają bardzo wolno, ponieważ muszą długo koncentrować się na rozpoznawaniu kształtu liter i wyrazów podobnych graficznie do siebie. Później mylą, przestawiają i opuszczają litery, zgadują wyrazy, mają trudności z głośnym czytaniem.

Pisząc, robią również błędy, mylą i przestawiają litery, opuszczają drobne elementy graficzne, znaki interpunkcyjne, mają trudności w przepisywaniu tekstu lub pisaniu z pamięci. Dzieci z nierozpoznanymi wadami wzroku, zaburzeniami w ruchach gałek ocznych lub słabą konwergencją (jednoczesnym ruchem gałek ocznych przy zbliżaniu obiektu, np. palca do okolic czubka nosa) mogą być nawet błędnie zdiagnozowane, jako dyslektyczne. Dlaczego? Ponieważ u podłoża dysleksji „typu wzrokowego” leżą zaburzenia postrzegania i pamięci wzrokowej, powiązane z zaburzeniami koordynacji wzrokowo–ruchowej i ruchowo–przestrzennej. Pomyłkowa diagnoza może przyczynić się do opóźnień w edukacji dziecka. U takich dzieci rozpoznaje się też błędnie nadpobudliwość czy nadreaktywność. Diagnoza ta może zapoczątkować łańcuch wydarzeń zarówno dla rodziców jak i dla dziecka, od niepotrzebnych wizyt i specjalnych lekcji do wprowadzenia leczenia. Kiedy, tak naprawdę właściwym rozwiązaniem są okulary lub soczewki kontaktowe.

Przyczyny występowania wad wzroku

Wśród przyczyn występowania wad wzroku wyróżnia się zarówno czynniki genetyczne, etniczne, jak i środowiskowo-cywilizacyjne. Specjaliści wiążą wzrost liczby niemiarowych, głównie krótkowzrocznych, dzieci m.in. z procesem edukacji, który wymusza długą i systematyczną pracę oczu na bliskie odległości. Krótkowzroczność jest wiec spowodowana także wielogodzinnym nieprzerwanym patrzeniem na ekran monitora, smartfonu, tabletu lub telewizora z bardzo bliskiej odległości. Czynnikiem ryzyka jest nie łączny czas spędzany na takich czynnościach, ale brak przerw w pracy wzrokowej. By unikać tego typu dolegliwości, należy m.in. nie tyle ograniczać czas spędzany przy monitorze komputera, tablecie czy smartfonie, ile wprowadzać systematyczne przerwy, podczas których należy patrzeć do dali czyli powyżej 6 metrów, a telewizję oglądać z odległości nie mniejszej niż 2,5 m.

Podczas pracy przy monitorze komputera wzrok musi się także nieustannie adaptować do zmiennych warunków oświetlenia, a to, podobnie jak złe oświetlenie i brak światła naturalnego, bardzo męczy oczy. Trzeba wiec pilnować by zarówno czytanie, pisanie, rysowanie, oglądanie telewizji czy korzystanie z komputera nie przekraczało jednorazowo 20-40 min. Ważna jest także prawidłowa pozycja ciała oraz odległość oczu od zeszytu, książki – powinna wynosić około 40 cm. Układ wzrokowy człowieka przystosowany jest do widzenia przestrzennego, dlatego zaleca się dzieciom co jakiś czas oderwanie wzroku od komputera i spojrzenie w dal. Dobrze jest też zachęcać zarówno dzieci, jak i młodzież do częstego przebywania na otwartej przestrzeni.

Jak często badać wzrok dzieci

Pierwsze badanie okulistyczne twojego dziecka, o ile nie zezuje, urodziło się o czasie i jest ogólnie zdrowe, wykonaj najpóźniej w 6-9 miesiącu życia. Kontroluj jego wzrok co najmniej raz na rok, zwłaszcza przed rozpoczęciem nauki w szkole i w okresie wczesnoszkolnym, ponieważ niezdiagnozowane i nieskorygowane zaburzenia widzenia mogą być przyczyną pojawienia się dysleksji, dysgrafii i problemów w nauce.

Dla dzieci w wieku szkolnym zaleca się badanie wzroku co dwa lata, gdy nie wymagają korekcji wzroku.

Dzieci z wadą wzroku, szczególnie krótkowzroczne w okresie intensywnego wzrostu, wymagają zwykle kontroli co 6 miesięcy. Jeśli chociaż jedno z rodziców ma wadę wzroku, istnieje duże ryzyko wystąpienia tej samej wady u dziecka. Jednakże prawidłowy wzrok rodziców nie wyklucza wystąpienia wad wzroku u dziecka.

Dzieci, które potrzebują okularów lub soczewek kontaktowych powinny być badane co rok lub zgodnie z zaleceniami lekarza. Wczesne badanie oczu dziecka jest bardzo ważne również dlatego, że dzieci, aby mogły się uczyć, muszą posiadać poniższe umiejętności wzrokowe:

• widzenie z bliska i widzenie z daleka
  
• prawidłowo rozwinięte widzenie obuoczne
  
• prawidłowe ruchy oczu i prawidłową akomodację
  
• widzenie obwodowe (realizowane przez część siatkówki poza plamką) w odróżnieniu od widzenia centralnego plamkowego
  
• koordynację oko – ręka
  

Prawidłowe widzenie jest niezbędne w procesie uczenia, z tego względu w niektórych krajach obowiązkowe jest badanie oczu dziecka przed rozpoczęciem nauki w szkole, optymalnie do 4-6 roku życia.

Najczęstsze schorzenia oczu u dzieci

Rośnie liczba krótkowidzów wśród dzieci. Obecnie jest ich około pięć razy więcej niż kilkanaście lat temu. Krótkowzroczność to nie jedyny problem. Krókowzroczności najczęściej towarzyszy astygmatyzm. Wady wzroku nie są chorobami, dlatego nie możemy ich wyleczyć, ale powinniśmy korygować w pełni. Zaburzenia widzenia, poza negatywnym wpływem na proces uczenia się, mogą powodować rozdrażnienie, problemy z koncentracją oraz bóle głowy. Pieczenie, łzawienie i zaczerwienienie niosą ryzyko wystąpienia zespołu suchego oka, a to z kolei sprzyja infekcjom.

Krótkowzroczność odpowiedzialna za większość niemiarowości układu optycznego u młodzieży, zazwyczaj pojawia się zwykle w wieku 7–8 lat, a największy jej wzrost obserwujemy zwykle w wieku 12–14 lat,

W przypadkach krótkowzroczności gałka oczna jest zbyt długa lub rogówka zbyt wypukła i za mocno załamuje światło. Przez to ostry obraz powstaje nie na siatkówce (jak być powinno) tylko przed nią. Dziecko widzi wyraźnie przedmioty, które znajdują się blisko, za to słabo te, które są dalej. Maluch mruży oczy, chcąc zobaczyć coś, co znajduje się daleko, często siada blisko telewizora.
Astygmatyzm na ogół jest wadą wrodzoną, a jego powodem jest zaburzenie osi obrotowej gałki ocznej. Dziecko widzi obraz zniekształcony, niewyraźny – zarówno z bliska, jak i z daleka. Mruży często oczy, przekrzywia głowę, by widzieć wyraźniej. Męczy go zwłaszcza przyglądanie się przedmiotom znajdującym się blisko. Trudno mu zauważyć szczegóły i skupić się na nich. Zwykle nie lubi układać puzzli. Może się skarżyć na bóle głowy.

Dalekowzroczność (nadwzroczność) jest najczęstszą wadą wzroku u małych dzieci. Zwykle maluch już rodzi się z niewielką nadwzrocznością, która z czasem ulega wyrównaniu. Niestety, nie u wszystkich dzieci. Powodem dalekowzroczności jest to, że gałka oczna jest zbyt krótka lub rogówka zbyt płaska. Ostry obraz powstaje wówczas za siatkówką. Dalekowzroczne dziecko bardzo dobrze widzi obiekty od niego oddalone, natomiast bardziej niewyraźnie te rzeczy, które znajdują się blisko niego. Dziecko z taką wadą męczy układanie puzzli, nie lubi układanek, obrazków z wieloma szczegółami, nie interesuje się literkami, w przedszkolu ma kłopoty z czytaniem i pisaniem. Często może się skarżyć na bóle głowy.

Różnowzroczność, czyli różna wada wzroku w każdym z oczu zdarza się rzadko. Duża różnica w wadzie (np. w prawym oku jest minus 1, w lewym minus 5 dioptrii) między jednym okiem a drugim nie pozwala na złożenie obrazów w mózgu i prawidłowy rozwój widzenia przestrzennego. Oko słabsze widzi źle, przekazuje więc do mózgu niewyraźny obraz. Po pewnym czasie mózg odrzuca nieostry obraz i wykorzystuje tylko ten ze zdrowego oka. Z czasem to słabsze w ogóle może przestać pracować.U niektórych dzieci rozwija się zez (oko, które nie pracuje, „ucieka”), jednak nie zawsze tak się dzieje. Gdy zeza nie ma, wadę można zauważyć dopiero podczas badania.

W razie zauważenia jakichkolwiek problemów z widzeniem u dziecka, należy bezzwłocznie odwiedzić okulistę. Do korygowania wzroku dziecka mogą być potrzebne okulary a uzupełnieniem korekcji terapia widzenia czyli odpowiednie ćwiczenia pod kontrolą specjalisty.

Jakie okulary?

Dzisiaj dzieciom nie oferuje się już soczewek okularowych wykonanych ze szkła mineralnego, które łatwiej ulegają stłuczeniu i są cięższe od soczewek organicznych. Polecane dzieciom soczewki organiczne są bezpieczniejsze i lżejsze. Dzieci powinny nosić okulary z powłokami antyrefleksyjnymi. Dlaczego? Rzecz w tym, że głównym zadaniem powłoki antyrefleksyjnej jest zwiększenie ilości światła wpadającego do oka (światła, będącego nośnikiem informacji) poprzez eliminacje niekorzystnych odbić od powierzchni soczewki. Odbicie światła od powierzchni soczewek nie tylko zmniejsza ilość informacji docierających do oka, ale także wprowadza uciążliwe, meczące oczy i mozg zakłócenia widzenia. Wyposażając dziecko w okulary, chodzi o to, aby polepszyć mu jakość patrzenia na świat, a nie o dostarczanie kolejnych przeszkód w osiągnieciu komfortowego widzenia.

Środowisko przyjazne dla wzroku dziecka

Jeśli mówimy o podnoszeniu komfortu widzenia, nie zapominajmy o przestrzeganiu zasad oświetlenia miejsca zabawy czy pracy dziecka. Zarówno bawiące się dziecko, które układa puzzle czy buduje konstrukcje z klocków (czasem małych), jak i siedzący przy biurku uczeń, potrzebują właściwego oświetlenia.

Ważne by do czytania, pisania i pracy przy komputerze zapewnić dziecku oświetlenie punktowe. Do oświetlenia biurka możemy wybrać zarówno lampę zawieszaną, jak i lamkę stojącą. Dziecko praworęczne powinno mieć lampkę punktową po lewej, a leworęczne po prawej stronie. Dzięki temu podczas pisania nie będzie zasłaniało sobie światła. Optymalna odległość między źródłem światła a blatem biurka wynosi między 40 - 50 cm. Powierzchnia biurka powinna być matowa, aby nie generować dodatkowych odbić światła, które mogłyby powodować meczące wzrok olśnienia.

Oprócz oświetlenia biurka lub stołu do pracy należy zadbać o oświetlenie ogólne, które rozjaśni przestrzeń wokół miejsca do nauki czy zabawy. Można wykorzystać np. lampy, które mają możliwość przyciemniania – w zależności od pory dnia oraz ilości światła dziennego, jakie wpada do pokoju, w którym dziecko odrabia lekcje – pozwalają na regulowanie natężeniem światła.

Jak rozpoznać, że dziecko źle widzi

Zwróć uwagę̨, czy u twojego dziecka występują wymienione niżej objawy lub zachowania. Jeśli tak, zadbaj o specjalistyczne badanie wzroku, ponieważ dolegliwości te mogą być spowodowane nieskorygowaną wadą wzroku lub zaburzeniami widzenia obuocznego.

Objawy, które powinny wzbudzić czujność rodzica:

• unikanie i niechęć do czytania
  
• krótki czas utrzymania uwagi
  
• trudności z rzucaniem i łapaniem piłki, przepisywaniem z tablicy, wiązaniem sznurówek, utrzymaniem równowagi
  
• nadmiernie pochylanie się nad tekstem, przechylanie nienaturalnie głowy lub podchodzenie zbyt blisko do ekranu telewizora,
  
• dziecko skarży się na „przeskakujące literki”
  

Zrób przegląd zdjęć twojego dziecka. Wybierz te, na których widoczny jest „efekt czerwonych oczu”. Porównaj refleksy z obu oczu. Jeśli jedna źrenica ma białawy odcień i różni się od drugiej. Może być to objaw niedowidzenia lub poważnych zmian w siatkówce oka.

Dziecko ma często czerwone oczy, skarży się na łzawienie i swędzenie oczu - są to najczęściej objawy alergii. Stan ten nie musi pojawiać się nagle w okresie wiosennym, ale może mieć charakter przewlekły i nie zawsze łatwo jest go skojarzyć z danym alergenem. Błona śluzowa układu pokarmowego, oczu, nosa i całych dróg oddechowych jest połączona, dlatego leczenie alergii musi być kompleksowe i zawsze, niezależnie od objawów, obejmować oczy.

W ramach zabawy z dzieckiem wykonaj prosty test. Wskaż dziecku obrazek, znak lub napis znajdujący się w dalszej odległości, zasłoń raz prawe, raz lewe oko i zapytaj dziecko czy obserwowany obraz jest tak samo wyraźny patrząc prawym i lewym okiem. Jeśli obraz jest mniej wyraźny dla jednego z oczu, może to wskazywać na różnowzroczność lub niedowidzenie jednego z oczu.

11 października obchodzimy Światowy Dzień Wzroku. To dobry moment na to, aby zadbać o oczy swoich dzieci.

Pamiętaj, że twoje dziecko nie powie ci, że ma problemy z widzeniem – dzieci nie rozumieją, co to znaczy widzieć prawidłowo i nie wiedzą jak powinny i jak mogą widzieć.