Czym jest zespół suchego oka?
Dr Piotr Kleina-Schmidt: To jedna z najczęściej zgłaszanych dolegliwości podczas wizyt u okulisty. Cierpi na nią – według różnych badań – od 5,5 do 57,1 proc. populacji. Jej objawy to uczucie piasku pod powiekami, ciała obcego w oku, kłucia i przeszkadzania, przejściowe zamglenie widzenia, śluz lub wydzielina w oczach. To także zaczerwienienie oczu, brzegów powiek, ich swędzenie, światłowstręt, czyli nadwrażliwość na światło nie tylko słoneczne, ale nawet sztuczne, zbyt częste mruganie. Typowym objawem, często wywołującym zaskoczenie u pacjentów, jest nadmierne łzawienie.
Łzawienie w suchym oku? Jaka jest jego przyczyna?
To mechanizm wyrównawczy, odpowiedź naszego organizmu na zagrożenie, jakim jest wysychające oko. Gruczoł łzowy poprzez układ nerwowy otrzymuje sygnał o odwodnionych komórkach powierzchni oka i „wylewa” swoją zawartość na powierzchnię oka w sposób niekontrolowany. To ostatnia deska ratunku. Podobny mechanizm mają sztuczne łzy – leki do nawilżania: nie leczą, ale ratują, niestety tylko do pewnego czasu.
Czym jest spowodowany zespół suchego oka?
To oznaka braku równowagi systemu powierzchni oka (ocular surface system). Jest on kontrolowany poprzez układ endokrynologiczny, immunologiczny, naczyniowy i neurologiczny. W przypadku pojawienia się dolegliwości należy się zgłosić do okulisty w celu zdiagnozowania, który z mechanizmów ochrony zawiódł. Naszą gałkę oczną chroni film łzowy składający się z trzech warstw: mucynowej, wodnej oraz warstwy zewnętrznej, lipidowej, wytwarzanej przez znajdujące się w powiekach gruczoły Meiboma. W zależności od tego, która z warstw filmu łzowego ulega uszkodzeniu, wyróżniamy ZSO spowodowany nieprawidłową warstwą wodną albo ZSO wywołany nieprawidłową warstwą lipidową, czyli dysfunkcją gruczołów Meiboma. Badania wykazały, że nawet 90 proc. przypadków ZSO jest właśnie z tym związane.
Co najczęściej powoduje, że gruczoły Meiboma źle działają?
Do czynników wpływających na funkcję gruczołów Meiboma należy nużeniec, który jest wykrywany u 60–70 proc. osób z dysfunkcją tych gruczołów. W mojej ocenie ten odsetek może być nawet większy. Od ponad sześciu lat zajmuję się tematyką dysfunkcji gruczołów Meiboma i roli nużeńca w zespole suchego oka. To prawie 3000 pacjentów. Oceniam, że nużeniec występował u mniej więcej 90 proc. z nich.
Czym jest nużeniec?
Jest roztoczem, które zasiedliło powierzchnię ludzkiego organizmu. U ludzi występują dwa rodzaje nużeńca: ludzki oraz krótki. To gatunki typowe tylko i wyłącznie dla człowieka, nie można się więc zarazić zwierzęcymi nużeńcami. Nużeńce przenoszą się między ludźmi poprzez kontakt, ale również poprzez jaja znajdujące się w kurzu. To organizmy mające do 0,3 mm długości, których nie można zobaczyć gołym okiem ani też poczuć, jak poruszają się po naszym ciele. Odżywiają się wydzieliną lipidową produkowaną przez gruczoły łojowe i komórkami naskórka.
A jak dostają się w okolice oka?
W porze nocnej po ciele z prędkością nawet do 16 mm na godzinę wędrują samce w poszukiwaniu samicy. Na brzegach powiek nużeniec znajduje doskonałe warunki do życia i rozmnażania w gruczołach Meiboma. Gruczoły te, których jest 20–30 w każdej powiece, znajdują się wewnątrz powiek. Ich ujście leży między linią rzęs a brzegiem przylegającym do powierzchni gałki. To w nich samica składa jaja. Z jaj lęgną się larwy pierwszorzędowe i wędrują do ujścia gruczołów na brzeg powieki. U nasady rzęs larwy pierwszorzędowe przeobrażają się w larwy drugorzędowe. Te ponownie dojrzewają i ostatecznie przeobrażają się w postać dojrzałą. Cykl od jaja do osobnika dojrzałego trwa od dwóch do czterech tygodni. Roztocza te namnażają się na brzegach powiek przez wiele miesięcy, a nawet wiele lat, zanim doprowadzą do dysfunkcji gruczołów Meiboma.
Czym to grozi?
Dysfunkcja gruczołów Meiboma doprowadza do braku warstwy lipidowej filmu łzowego i nadmiernego odparowywania wody. Powstaje zespół suchego oka, który ma dalsze konsekwencje. Nadmierna utrata wody doprowadza do obumierania komórek i powstania przewlekłego procesu zapalnego, dotyczącego nie tylko brzegów powiek, ale i spojówek, a potem całej powierzchni oka. Niestety to nie koniec. Przewlekły proces zapalny skutkuje degradacją tkanek i ich bliznowaceniem. Zarastają ujścia gruczołów na stałe. Niedrożne gruczoły Meiboma trwale zanikają. Jeśli proces trwa zbyt długo i liczba zniszczonych gruczołów jest zbyt duża, proces wyleczenia, czyli odtworzenia systemu równowagi, nie jest już możliwy. W takiej sytuacji dolegliwości mogą pozostać do końca życia. Tak więc nieleczony w sposób właściwy zespół suchego oka może mieć poważne i nieodwracalne skutki.
Jak pan wykrywa nużeńca u pacjentów z zespołem suchego oka? Jak wygląda leczenie?
Badanie wykonuję poprzez pobranie niewielkiej ilości wyselekcjonowanych rzęs i ocenę w mikroskopie. Badanie takie powinno się wykonywać u pacjentów, którzy przez okres przynajmniej kilku dni nie wykonywali zabiegów czyszczenia brzegów powiek. Nużeniec powinien być jednym z pierwszych elementów diagnostyki w zespole suchego oka prowadzonym przez okulistę. Sam proces leczenia jest długotrwały. Pamiętajmy, że jego celem jest przywrócenie równowagi na powierzchni oka, która była systematycznie niszczona przez wiele lat. Wyleczenie nużeńca to pierwszy etap, jednak tylko przywrócenie gruczołom Meiboma ich funkcji i odtworzenie zewnętrznej warstwy lipidowej może doprowadzić do trwałego wyleczenia.
Piotr Kleina-Schmidt, Gabinet Poznań, ul. Strzelecka 48 B tel. 604 79 59 00, www.nuzeniec.com