Można znaleźć wiele nieprawdziwych informacji na temat lunatykowania. Jedną z nich jest związek pomiędzy lunatykowaniem i pełnią księżyca oraz chorobami psychicznymi. Osoby lunatykujące nie są chore psychicznie i szczególnie wrażliwe na oddziaływanie księżyca. Do końca nie wiadomo, dlaczego pojawiają się epizody lunatykowania. To i inne zaburzenia snu mogą wywoływać różne czynniki. Osoby, które lunatykują, nie pamiętają, że chodziły w czasie snu bądź wykonywały inne czynności, np. wyszły z domu. Ze względu na różne zagrożenia, które związane są z lunatykowaniem, niezbędne jest odpowiednie przygotowanie przestrzeni, w której przebywa lunatyk, a także wykonanie badań, które mogą wykryć somatyczne przyczyny tego zaburzenia snu.
Czym jest lunatykowanie?
Lunatykowanie to jedno z zaburzeń snu, które powoduje, że osoba śpiąca wykonuje proste lub skomplikowane czynności ruchowe w czasie snu. Epizody lunatykowania trwają zwykle od kilku minut do kilkunastu minut i najczęściej pojawiają się w pierwszej połowie nocy, w fazie snu NREM, czyli fazie głębokiego snu. Niekiedy lunatykowanie jest niebezpieczne dla lunatykującego – lunatyk może np. wyjść w nocy z domu. W niektórych przypadkach w trakcie lunatykowania pojawiają się np. zachowania agresywne. Częściej lunatykowanie dotyczy dzieci (chłopców) – szacuje się, że nawet 15-17% dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym lunatykuje. Odsetek lunatykujących dorosłych to około 3%.
Lunatykowanie może być bardzo uciążliwe dla osoby lunatykującej i jej otoczenia. Jednym ze skutków ubocznych lunatykowania jest złe samopoczucie wynikające z braku odpowiedniego przebiegu snu.
Najczęstsze przyczyny lunatykowania
Lunatykowanie u dzieci najczęściej związane jest z niedojrzałością układu nerwowego, który po zaśnięciu intensywnie przetwarza zebrane w ciągu dnia informacje oraz analizuje różne zdarzenia. Jedną z najczęstszych przyczyn problemów z przechodzeniem ze stanu snu głębokiego do stanu czuwania są genetyczne uwarunkowania lunatykowania. Jeżeli jeden z rodziców dziecka lunatykował, to istnieje znacznie większe prawdopodobieństwo wystąpienia tego zaburzenia snu u dziecka.
Pewne czynniki mogą wywołać pojedyncze epizody lunatykowania np. osłabienie organizmu, stres emocjonalny, zaburzenia oddychania w czasie snu. Zaburzenia oddychania często pojawiają się w wyniku skrzywienia przegrody nosowej, zapalenia górnych dróg oddechowych, przerostu migdałków oraz zaostrzenia się objawów alergii wziewnej. Za jedną z przyczyn lunatykowania uważa się związany z okresowymi i przewlekłymi zaburzeniami oddychania w czasie snu obturacyjny bezdech senny.
Lunatykowanie u dzieci zwykle pojawia się w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym – najczęściej lunatykują dzieci w wieku 4-12 lat. W pierwszych latach życia zachodzą intensywne zmiany w młodym organizmie, co może mieć związek z lunatykowaniem. W większości przypadków dzieci „wyrastają” z lunatykowania w okresie dojrzewania.
Lunatykowanie u dorosłych jest stosunkowo rzadkie. Najczęstsze przyczyny somnambulizmu u dorosłych to negatywne oddziaływanie na układ nerwowy m.in. alkoholu, nikotyny, kofeiny i innych używek. Lunatykowanie może także powodować zażywanie substancji psychoaktywnych i przyjmowanie niektórych leków.
Inne przyczyny lunatykowania to m.in.:
- zaburzenia hormonalne np. związane z chorobami tarczycy,
- zaburzenia percepcji,
- migrenowe bóle głowy,
- uraz głowy,
- zapalenie mózgu.
Czynniki sprzyjające lunatykowaniu to m.in. chroniczny brak snu i niska jakość snu oraz inne czynniki zaburzające prawidłowy sen.
Objawy lunatykowania
Osoba lunatykująca może wykonywać różne czynności ruchowe np. wstawać z łóżka, chodzić po domu, ubierać się lub rozbierać, a nawet wychodzić na zewnątrz. W niektórych przypadkach objawem lunatykowania jest wykonywanie złożonych czynności np. przygotowywanie posiłków, sprzątanie, przesadzanie kwiatów, prowadzenie samochodu.
W trakcie trwania epizodu lunatykowania osoba ma otwarte oczy i może reagować na bodźce zewnętrzne, ale nie jest świadoma swoich działań i nie pamięta ich po przebudzeniu. Osoby lunatykujące mogą także wydawać dźwięki lub mówić coś niezrozumiałego. Niekiedy lunatyk udziela prawidłowych odpowiedzi na zadawane mu proste pytania.
Jak postępować z lunatykiem?
Zauważając objawy typowe dla lunatykowania, nie należy wpadać w panikę. W szczególności dzieci są wrażliwe na nerwowe reakcje osób ze swojego otoczenia, co może spowodować nasilenie się problemu. Osoby lunatykujące najczęściej są podatne na sugestię, więc należy w spokojny sposób odprowadzić lunatyka do łóżka, aby mógł ponownie zasnąć.
Wybudzenie lunatyka nie wpływa w negatywny sposób na stan jego zdrowia. Mitem jest, że obudzenie osoby lunatykującej może doprowadzić np. do rozwoju choroby psychicznej. Nie należy jednak gwałtownie wybudzać osoby lunatykującej.
Lunatykowanie – leczenie
Jeżeli lunatykowanie nie utrudnia życia osoby lunatykującej i osób z jej otoczenia, to rzadko jest stosowane leczenie farmakologiczne. Osoby lunatykujące powinny zostać zbadane przez lekarza w celu wykrycia somatycznych przyczyn zaburzeń snu.
Najważniejszym elementem leczenia lunatykowania jest dbanie o odpowiednią higienę snu oraz redukcja czynników, które wywołują zaburzenia snu. W przypadku lunatykowania zalecane jest m.in.:
- unikanie stymulantów, takich jak kofeina, nikotyna czy alkohol, zwłaszcza w godzinach wieczornych,
- zapewnienie odpowiedniej temperatury, wentylacji i oświetlenia w sypialni,
- unikanie oglądania telewizji, korzystania z komputera lub telefonu przed snem,
- zrelaksowanie się przed snem,
- unikanie stresujących sytuacji lub emocjonalnych rozmów przed snem.
Ważne jest również odpowiednie zabezpieczenie mieszkania np. zamknięcie drzwi na klucz, zamontowanie w oknach i drzwiach balkonowych specjalnych blokad lub klamek z kluczykiem, zabezpieczenie schodów, schowanie ostrych i niebezpiecznych przedmiotów, a także korzystanie z osłon na kurki w kuchence gazowej, jeżeli osoba lunatykująca przygotowuje posiłki w czasie snu.
Czytaj też:
Paraliż senny może przydarzyć się każdemu. Czy jest niebezpieczny?Czytaj też:
Zespół nocnego jedzenia – przyczyny, diagnostyka i leczenie. Jakie objawy wskazują na NES?
Źródła:
- K. Janowski, A. Jelińska, A. Waś, Somnambulizm. Obraz kliniczny i terapia, Roczniki psychologiczne, XIII, 1, s. 155-175, 2010
- J. Fliciński, B. Steinborn, Somnambulizm u dzieci, Neurologia dziecięca, 20/2011, nr 40, str. 69-75
- M. Kaczor, Somnambulizm u dzieci, czyli lunatykujący pacjent u pediatry, Pediatria po Dyplomie, 1, 2017