Otyłość – choroba cywilizacyjna. Przyczyny, skutki, leczenie

Otyłość jest jednym ze skutków rozwoju cywilizacji. Choroba ta znajduje się na czele listy zagrożeń związanych ze stosowaniem nieodpowiednio skomponowanej diety oraz prowadzeniem siedzącego trybu życia. Od kilku dekad rośnie odsetek osób otyłych wśród przedstawicieli wszystkich krajów. Polska nie jest w tym przypadku wyjątkiem.

Przyrost masy ciała a otyłość

Pomiędzy nadwagą i otyłością istnieje cienka granica, którą możemy bardzo łatwo przekroczyć. Obecnie co trzecia osoba dorosła na świecie ma mniejszą lub większą nadwagę, z której redukcją sobie nie radzi. Często te kilka lub kilkanaście dodatkowych kilogramów nie jest postrzegane w kategoriach problemu, zwłaszcza gdy chodzi o dzieci. Część społeczeństwa nadal uważa, że „zdrowe dziecko to pulchne dziecko”. Niestety, w ten sposób często wyrządzamy krzywdę młodemu pokoleniu, już na starcie życia obarczając dzieci nadwagą, która z czasem stanie się otyłością.

Nie chodzi o kult pięknego ciała oraz gloryfikację idealnego wyglądu. Utrzymanie właściwej masy ciała nie musi wiązać się z koniecznością ciągłego przebywania na diecie, jednak, co niezwykle ważne, optymalna masa ciała chroni nas przed wieloma chorobami m.in. cukrzycą, zaburzeniami hormonalnymi i nowotworami. Jedynie niewielki odsetek osób z nadwagą stanowią osoby, u których występują choroby sprzyjające tyciu. Do takich schorzeń zaliczamy m.in. zaburzenia hormonalne, choroby metaboliczne oraz zaburzenia o podłożu emocjonalnym.

Warto wiedzieć, że zaburzenia odżywiania często rozwijają się na skutek problemów związanych z nieakceptowaniem własnego wyglądu oraz nieprzyjemnymi uwagami rówieśników. Chęć stłumienia negatywnych emocji może doprowadzić do uzależnienia się od jedzenia, co dodatkowo utrudnia redukcję zbędnych kilogramów.

Co to jest otyłość?

Otyłość to wyniszczająca organizm, śmiertelna choroba, która stanowi obecnie jedną z częstszych przyczyn przedwczesnego zgonu. Jak twierdzi Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), rocznie z powodu chorób związanych z nadwagą i otyłością umiera ponad 2,5 mln osób na świecie.

Rodzaje otyłości

Wyróżniamy 3 stopnie otyłości. BMI 30-34,9 to otyłość pierwszego stopnia, z którą powinniśmy zacząć walczyć jak najszybciej, aby uniknąć rozwoju poważnych schorzeń dietozależnych. BMI 35-39,9 to otyłość drugiego stopnia, która wiąże się z realnym zagrożeniem przedwczesnym zgonem. BMI powyżej 40 to stan zagrażający zdrowiu i życiu w stopniu znacznym. Mamy w tym przypadku do czynienia z otyłością trzeciego stopnia, która prowadzi do stopniowego upośledzenia funkcjonowania wszystkich narządów i układów oraz staje się przyczyną kalectwa.

Otyłość to choroba, która dość szybko postępuje. Jej podłożem najczęściej są nasze nawyki żywieniowe. Zmiana diety to jeden z czynników, które sprzyjają gromadzeniu się tkanki tłuszczowej, prowadząc do nadwagi i otyłości.

Otyłość często jest nie tylko chorobą ciała, ale także duszy. Związane z nią kompleksy dodatkowo nasilają problem, utrudniając redukcję zbędnych kilogramów. Zgodnie ze statystykami, problem nadwagi lub otyłości dotyczy co drugiego dorosłego Polaka. Jesteśmy na 4 miejscu w Europie pod względem odsetka otyłych mieszkańców. Wyprzedzają nas Wielka Brytania, Irlandia i Czechy.

Wiele osób nieskutecznie walczy z nadwagą i otyłością, co nie pozostaje bez wpływu na motywację, kondycję psychiczną oraz ogólne podejście do życia. Warto wiedzieć, że nie ma jednego, cudownego i niewymagającego wysiłku sposobu na nadmiar zbędnych kilogramów. Dieta i aktywność fizyczna to podstawa, jednak nie każda kuracja odchudzająca okazuje się skuteczna. Walka z nadmiarem kilogramów na własną rękę może okazać się zgubna w skutkach, dlatego powinniśmy zawsze skonsultować się z lekarzem i dietetykiem w celu wyboru najlepszej z metod leczenia otyłości.

Jak sprawdzić, czy cierpię na otyłość?

Najprościej ocenić, czy mamy nadwagę, korzystając z kalkulatora BMI. Zgodnie z definicją WHO, z nadwagą mamy do czynienia, gdy wskaźnik BMI jest równy lub wyższy od 25. Otyłość to BMI równe lub wyższe 30. Kalkulator BMI to jedno z prostszych narzędzi, dzięki którym możemy sprawdzić, czy nasza masa ciała jest prawidłowa. Nie jest to jednak narzędzie idealne, dlatego warto skorzystać także ze specjalistycznych pomiarów masy ciała, które pozwalają m.in. określić stosunek pomiędzy tkanką mięśniową i tkanką tłuszczową.

W przypadku istnienia BMI wskazującego na otyłość lekarz może lecić inne badania w kierunku chorób towarzyszących otyłości. To m.in. badania krwi w celu zbadania poziomu cholesterolu i glukozy, testy czynności wątroby, czy badanie przesiewowe na cukrzycę. Zarówno otyłość, jak i współtowarzyszące jej choroby, wymagają leczenia.

Przyczyny otyłości

Najczęstszą przyczyną otyłości są nieprawidłowe nawyki żywieniowe: stosowanie bogatej w produkty wysoko przetworzone diety oraz prowadzenie siedzącego trybu życia. Z roku na rok mniej się ruszamy, co nie pozostaje bez wpływu zarówno na naszą wagę, jak i ogólny stan zdrowia. To skutkuje zaburzeniem równowagi pomiędzy spożywanymi i spalanymi kaloriami. Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej zwiększa obwód talii, sprzyjając powstawaniu otyłości.

Jedząc za dużo lub dostarczając do naszego organizmu jedynie prodkty o wysokiej kaloryczności, sprzyjamy gromadzeniu się tkanki tłuszczowej oraz wpływamy na pojawienie się zaburzeń związanych m.in. z pracą trzustki. Odpowiada ona za produkcję insuliny, czyli hormonu, który transportuje glukozę z krwi do komórek.

Nadwaga i otyłość, które związane są ze stosowaniem niezdrowej diety, stanowią jedne z ważnych czynników rozwoju wielu schorzeń dietozależnych. Jemy więcej, sięgamy po łatwe i szybkie w przygotowaniu półprodukty, produkty gotowe oraz dania fast-food, spożywamy szkodliwe węglowodany proste i tłuszcze w postaci słodyczy i słonych przekąsek, a także zastępujemy zwykłą wodę napojami gazowanymi, które są prawdziwą bombą kaloryczną. Sprawia to, że tkanka tłuszczowa nieubłaganie rośnie, zwiększając ogólną masę ciała.

Udział warzyw, produktów pełnoziarnistych, chudego mięsa, ryb i nasion roślin strączkowych w jadłospisie osób z nadwagą i otyłością jest symboliczny, a powinny one stanowić podstawę zdrowej, zrównoważonej diety.

Za rozwój nadwagi i otyłości zwykle odpowiadają czynniki środowiskowe. Oprócz wspomnianej już wyżej diety i braku aktywności fizycznej zaliczamy do nich także stres. Jest on nieodłączną częścią naszego życia, jednak nie każdy potrafi sobie z nim radzić. Zajadanie emocji to coraz poważniejszy problem, z którym trudno poradzić sobie samodzielnie, dlatego odchudzanie coraz częściej uwzględnia stałą współpracę z lekarzem, dietetykiem i psychoterapeutą. Do otyłości proawdzi także niewystarczająca ilość snu, skutkująca dłuższym czasem na spożywanie kalorii w ciągu dnia.

Otyłość może mieć także inne podłoże. Bywa związana z zaburzeniami w funkcjonowaniu organizmu, które wpływają na metabolizm, sprzyjając magazynowaniu tkanki tłuszczowej. Do chorób mających wpływ na wzrost masy ciała, zaliczamy m.in. niedoczynność tarczycy i zespół policystycznych jajników (PCOS). Istnieją także choroby, które pośrednio wpływają na wzrost masy ciała. Zaliczamy do nich m.in. niektóre choroby o podłożu genetycznym. Czynniki genetyczne mogą wpływać na to, jak organizm przetwarza żywność na energię i jak magazynowany jest tłuszcz. Chorobą, która może prawdzićdo nadmiernego przybierania na wadze jest także depresja.

Warto pamiętać, że otyłość może mieć także związek z naturalnymi zmianami fizjologicznymi, które zachodzą w ludzkim organizmie. Otyłości sprzyjają m.in. zmiany hormonalne w okresie menopauzy i niektóre niedobory żywieniowe. Co więcej, nadmierne przybieranie na wadze może być też skutkiem ubocznym przyjmowania niektórych leków (sterydy, tabletki antykoncepcyjne, niektóre leki przeciw depresji). Starzenie się również może prowadzić do otyłości, ponieważ następuje zmniejszenie masy mięśniowej i spowolnienia tempa metabolizmu. Prawdopodobieństwo wystąpienia otyłości może być większe u niektórych kobiet w ciąży.

Otyłość – skutki

Otyłość wpływa na ogólne funkcjonowanie osoby chorej. Negatywnie odbija się nie tylko na stanie zdrowia, ale także samoocenie, sprzyjając wykluczeniu społecznemu. Skutki otyłości możemy podzielić na kilka kategorii. W jednej z nich znajdują się choroby bezpośrednio i pośrednio związane z nadwagą oraz otyłością. Prowadzą one do znacznego pogorszenia się kondycji organizmu, wpływając na pojawienie się zaburzeń w funkcjonowaniu ważnych narządów i układów. Ponadto dzieci z nadwagą są bardziej narażone na nadwagę lub otyłość w wieku dorosłym.

Skutkiem otyłości są m.in.: cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, miażdżyca, osłabienie odporności organizmu, niepłodność, stłuszczenie wątroby, zapalenie trzustki, choroba niedokrwienna serca, zwyrodnienie stawów.

Nadwaga i otyłość zwiększają ryzyko zawału serca i udaru niedokrwiennego mózgu oraz zaliczane są do grupy czynników, które sprzyjają rozwojowi nowotworów.

Podsumowując, otyłość to choroba cywilizacyjna, która ma związek z naszym trybem życia. Możemy jej uniknąć, stawiając na zdrową dietę i aktywność fizyczną. Walka z nadwagą i otyłością powinna uwzględniać przede wszystkim sprawdzone sposoby leczenia m.in. stosowanie indywidualnie ułożonej diety, która pozwoli uniknąć efektu jo-jo.

Leczenie otyłości

Celem leczenia otyłości jest osiągnięcie i utrzymanie prawidłowej wagi. Poprawia to ogólny stan zdrowia i zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań związanych z otyłością. Dostępny jest szereg procedur leczenia otyłości, które pomogły wielu osobom schudnąć i żyć zdrowiej. Podstawą leczenia otyłości jest terapia oparta na zmianie nawyków żywieniowych oraz zwiększeniu aktywności fizycznej.

Najmniej inwazyjna z tych opcji leczenia osób dorosłych obejmuje współpracę z terapeutami w zakresie intensywnej terapii behawioralnej, eliminację nieprawidłowych nawyków żywieniowych, zwiększenie aktywności fizycznej oraz monitorowanie postępów. Redukcja masy ciała powinna odbywać się pod kontrolą lekarza, który najpierw ustala przyczynę otyłości, a następnie określa jej leczenie. Otyłość umiarkowana oraz otyłość znacząca mogą wymagać innego podejścia terapeutycznego, aby uzyskać prawidłową masę ciała.

Istnieją także leki na recepte wspomagające odchudzanie, jednak przepisuje się je zazwyczaj wtedy, gdy inne sposoby nie działają i dana osoba nie ma przeciwwskazań do ich przyjmowania. Leczenie farmakologiczne albo zapobiega wchłanianiu tłuszczu, albo hamuje apetyt. Mogą mieć jednak nieprzyjemne skutki uboczne: prowadzić do częstych wypróżnień, parcia na wypróżnienia i gazów.

Utrata masy ciała poprzez dietę i ćwiczenia może być dla wielu osób utrudniona ze względu na istniejące schorzenia, zażywane leki lub inne przyczyny (na przykład emocjonalne i społeczno-ekonomiczne). W takich przypadkach rozważa się leczenie chirurgiczne, któe obejmuje operację bariatryczną (odchudzającą). W leczeniu otyłości za pomocą chirurgii bariatrycznej szybko następuje znaczna utrata masy ciała. Wiąże się ona z nadmiarem pozostawionej skóry, która często jest powiązana z zabiegami modelowania sylwetki lub chirurgią plastyczną.

Profilaktyka otyłości

Dobrym pierwszym krokiem jest podjęcie kroków w celu zapobiegania otyłości w codziennym życiu. Nawet drobne zmiany, takie jak spożywanie większej ilości warzyw i odwiedzanie siłowni czy wyjście n spacer kilka razy w tygodniu, mogą pomóc w zapobieganiu otyłości. Zdrowych nawyków warto uczyć już dzieci – zachęcając je do spędzania większej ilości czasu na świeżym powietrzu, aktywności fizycznej (na przykład w formie zabawy) i zdrowej diety. Zachowanie prawidłowej masy ciała powinno należeć do zdrowotnych priorytetów na każdym etapie życia. Nadmierna ilość tkanki bezpośrednio wpływa na zdrowie, prawadząc do wielu potencjalnych problemów zdrowotnych.

Jeśli chodzi o żywienie, zaleca się zwiększanie ilości spożywanego błonnika, owoców i warzyw oraz wybieranie zdrowych źródeł tłuszczu. Należy ograniczyć żywność przetworzoną, słodycze i tłuszcze trans. Warto skoncentrować się na żywności o niskim indeksie glikemicznym. Unikaj restrykcyjnych diet, które mogą spowodować szybki efekt jojo.

Jak otyłość wpływa na organizm?

Jeśli cierpisz na otyłość, masz większe ryzyko rozwoju szeregu poważnych problemów zdrowotnych. Mogą dotyczyć one prawie każdej części ciała, w tym mózgu, naczyń krwionośnych, serca, wątroby, pęcherzyka żółciowego, kości i stawów. Osoby z nadwagą lub otyłością borykają się z wieloma komplikacjami zdrowotnymi, negatywnymi konsekwencjami i obawami. W rzeczywistości nadwaga lub otyłość zwiększają ryzyko wystąpienia wielu chorób i schorzeń.

Nadwaga lub otyłość znacznie zwiększają ryzyko udaru. U osób z otyłością serce musi pracować ciężej, aby pompować krew w organizmie. Prowadzi to do wysokiego ciśnienia krwi lub nadciśnienia. Wysokie ciśnienie krwi jest główną przyczyną udaru. Wysokie ciśnienie krwi, wysoki poziom cholesterolu i wysoki poziom cukru we krwi w połączeniu z nadmiarem tkanki tłuszczowej mają zły wpływ na naczynia krwinośne, co grozi miażdżycą.

Tłuszcz nagromadzony wokół szyi może utrudniać oddychanie w nocy. Otyłość wiąże się też z wyższym ryzykiem wystąpienia choroby refluksowej przełyku.

Otyłość może powodować pogorszenie gęstości kości i masy mięśniowej. Prowadzi to do większego ryzyka złamań, niepełnosprawności fizycznej i gorszych ogólnych wyników zdrowotnych. Dodatkowa waga może również wywierać zbyt duży nacisk na stawy, prowadząc do bólu i sztywności.

Nadmiar tkanki tłuszczowej zwiększa ryzyko rozwoju kamieni żółciowych. Nagromadzony tłuszcz wokół wątroby może prowadzić do uszkodzenia narządu, a nawet jego niewydolności. Otyłość może również uodpornić komórki organizmu na insulinę. Zwiększa to ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2.

Otyłość może utrudnić kobiecie zajście w ciążę. Może również zwiększać ryzyko wystąpienia poważnych powikłań podczas ciąży. Wraz ze wzrostem wskaźnika masy ciała (BMI) zwiększa się ryzyko zachorowania na raka. Cierpiący na otyłość prawdopodobnie ma obniżoną samoocenę i większe ryzyko depresji.

Nagromadzenie tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha grozi rozwojowi otyłości brzusznej. Otyłość brzuszna to najgroźniejszy rodzaj otyłości. Nazywana jest też otyłością trzewną albo centralną. W jej przypadku otłuszczeniu ulegają także narządy wewnętrzne w jamie brzusznej. Ten typ otyłości cześciej spotykany jest u mężczyzn.

Otyłość to choroba... kosztowna

Na leczenie otyłości na całym świecie wydawane są miliardy dolarów rocznie. Szacuje się, że koszty związane z otyłością będą stanowić średnio 3,6% produktu krajowego brutto (PKB) do 2060 roku. Koszty związane z leczeniem otyłości dzielą się na dwa rodzje: pośrednie i bezpośrednie.

Koszty bezpośrednie w leczeniu otyłości wynikają z ambulatoryjnych i szpitalnych świadczeń zdrowotnych (w tym operacji), badań laboratoryjnych i radiologicznych oraz farmakoterapii. Koszty pośrednie są zdefiniowane jako „zasoby utracone w wyniku stanu zdrowia”. Sumuje się tutaj np. koszty zwolnień lekarskich, mniejszą wydajność, czy wyższe składki na ubezpieczenie i odszkodowania. Koszty otyłości rosną zarówno z powodu większej liczby chorób współistniejących, jak i możliwej niepełnosprawności, przedwczesnej śmierci i innych czynników spowodowanych otyłością.

Ogrom tego obciążenia ekonomicznego i ogromne żniwo i skutki, jakie otyłość odciska na ludzkim zdrowiu sprawiają, że zwiększa się świadomość co do konieczności jej zapobiegania. Niezbędne jest przeznaczenie odpowiednich zasobów na opracowanie programów zapobiegania i leczenia otyłości.