Afty powstają u osób w każdym wieku. Niewielkich rozmiarów nadżerki najczęściej pojawiają się na błonie śluzowej jamy ustnej, jednak mogą również powstawać w okolicy genitalnej. Afty zwykle znikają samoistnie po kilku lub kilkunastu dniach od momentu wystąpienia pierwszych objawów. Niepokój powinny wzbudzić liczne afty, a także afty przewlekłe, które mogą wskazywać na różne choroby oraz mieć związek z niedoborami żywieniowymi (np. niedobór kwasu foliowego, niedobór żelaza). Powstawaniu aft towarzyszą nieprzyjemne dolegliwości bólowe, które możemy złagodzić, stosując różne domowe sposoby na afty (np. płukanie jamy ustnej naparami ziołowymi). W przypadku licznych aft lub częstego nawracania zmian na błonie śluzowej warto skonsultować się z lekarzem i wykonać badania, które pozwolą wykryć np. niedobory witamin i składników mineralnych.
Przyczyny powstawania aft w jamie ustnej
Afty dość często występują u osób w różnym wieku, jednak ich przyczyny nie zostały do końca poznane. Za możliwą przyczynę powstawania aft uznaje się miejscowe zaburzenia w funkcjonowaniu układu immunologicznego. Wyszczególniono również inne czynniki, które sprzyjają powstawaniu aft. To m.in.:
- czynniki genetyczne;
- urazy mechaniczne, którym sprzyjają noszenie protezy lub korzystanie z aparatu ortodontycznego, gryzienie długopisów i ołówków, obgryzanie paznokci;
- korzystanie z nieodpowiedniej szczoteczki do zębów, zbyt silne szczotkowanie zębów, uszkodzenia śluzówki przez ostrą krawędź zęba;
- niewłaściwa higiena jamy ustnej i unikanie zabiegów stomatologicznych;
- choroby zębów, dziąseł i przyzębia (np. próchnica zębów, kamień nazębny, zapalenie dziąseł, paradontoza);
- alergie i nietolerancje pokarmowe;
- stosowanie diety ubogiej w żelazo, witaminy z grupy B i kwas foliowy;
- zmiany i zaburzenia hormonalne (np. związane z cyklem menstruacyjnym);
- przewlekły stres;
- związane z wyczerpaniem fizycznym i psychicznym osłabienie odporności organizmu;
- zaburzenia autoimmunologiczne.
Afty pojawiają się w jamie ustnej także z powodu infekcji wirusowej (np. zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego, zakażenie wirusem opryszczki) lub infekcji bakteryjnej. Zdarza się, że powstawanie aft jest objawem utajonej infekcji grzybiczej, wywołanej przez grzyby zwane drożdżakami.
Nawracające afty w jamie ustnej pojawiają się w przebiegu chorób przewlekłych lub innych zaburzeń, które wymagają leczenia.
Do najczęstszych przyczyn nawracających aft w obrębie jamy ustnej zalicza się m.in.:
- nieswoiste zapalenia jelit (np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna),
- celiakię,
- toczeń rumieniowaty układowy,
- chorobę Addisona i Biermera,
- chorobę Behçeta,
- opryszczkowate zapalenie skóry,
- wrodzone i nabyte niedobory odporności.
Jeżeli afty pojawiają się w momencie występowania ogólnych objawów chorobowych takich jak podwyższona temperatura ciała i powiększone węzły chłonne, to trzeba jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. Wskazaniem do konsultacji lekarskiej są także nawracające nadżerki, które trudno się goją i mają duże rozmiary.
Afty u dzieci
Afty powstają nie tylko u osób dorosłych, ale także u dzieci. Najczęściej przyczyną powstawania aft u dzieci jest brak higieny jamy ustnej lub nieodpowiednia higiena jamy ustnej, a także zaburzenia w funkcjonowaniu układu immunologicznego. Na powstawanie aft w szczególności narażone są m.in. dzieci uczęszczające do żłóbków i przedszkoli, co ma związek z częstymi infekcjami, a także pojawiającymi się w okresie intensywnego wzrostu i rozwoju niedoborami witamin i minerałów.
Gdzie najczęściej powstają afty?
Afty mogą utworzyć się w każdym miejscu na błonie śluzowej jamy ustnej. Zwykle powstają na języku, pod językiem, na podniebieniu miękkim, na błonie śluzowej policzków, a także na dziąsłach. Zdarza się, że afta utworzy się również na błonie śluzowej gardła oraz po wewnętrznej stronie warg.
Jak rozpoznać afty w jamie ustnej?
Afty to zmiany o charakterystycznym wyglądzie. Zanim zaczną być widoczne na błonie śluzowej, wywołują miejscowe dolegliwości bólowe, uczucie pieczenia lub mrowienia. Afty w jamie ustnej mają okrągły lub owalny kształt i są otoczone czerwoną obwódką. Po 1-2 dniach pokrywają się białawym, szarawym lub żółtawym nalotem i stają się mniej bolesne. Afty to płytkie ubytki w błonie śluzowej jamy ustnej, które po około 3-4 dniach osiągają maksymalne rozmiary. Dolegliwości bólowe nasila drażnienie błony śluzowej przez m.in. kwasy obecne w pokarmach i napojach.
Rodzaje aft w jamie ustnej
Wyróżniamy dwa rodzaje aft, czyli:
- afty małe (afty Mikulicza) – to najczęściej diagnozowany rodzaj aft w obrębie jamy ustnej, które osiągają średnicę około 3–5 mm i goją się samoistnie w ciągu 14 dni i nie pozostawiają blizn;
- afty duże (afty Suttona) – diagnozowane są znacznie rzadziej, ich średnica przekracza 10 mm. Afty duże zwykle powstają na policzkach i podniebieniu miękkim oraz łuku podniebienno-gardłowym. Są głębsze niż afty małe i mogą pozostawiać blizny. Czas gojenia to ponad 14 dni.
Jak leczyć afty? Czy można je leczyć domowymi sposobami?
W przypadku pojedynczych i pojawiających się sporadycznie aft warto rozpocząć leczenie miejscowe domowymi sposobami. Nawracające afty wymagają odpowiedniej diagnostyki, która pozwala wykryć przyczynę powstawania zmian w jamie ustnej (np. choroby przewlekłe) oraz rozpoczęć specjalistyczne leczenie.
Domowe sposoby na afty w jamie ustnej to m.in.:
- stosowanie dostępnych w aptece bez recepty preparatów w postaci np. żelu o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przyśpieszającym gojenie;
- stosowanie preparatów ziołowych w postaci gotowych płukanek oraz preparatów do nakładania na zmianę chorobową;
- smarowanie zmian żelem aloesowym;
- płukanie jamy ustnej roztworem soli kuchennej lub roztworem soli leczniczych;
- płukanie jamy ustnej naparem z rumianku, szałwii, tymianku lub goździków;
- smarowanie zmian olejkiem z drzewa herbacianego.
W czasie leczenia aft najlepiej unikać spożywania słonych, kwaśnych i ostrych pokarmów, a także ograniczyć spożycie bardzo gorących potraw i napojów. Warto także przyjrzeć się nawykom żywieniowym i wprowadzić do codziennej diety pokarmy bogate w witaminy z grupy B, kwas foliowy oraz żelazo, co przyspieszy ich gojenie oraz pomoże im zapobiegać.
Czytaj też:
Choroby jamy ustnej – przyczyny, objawy i leczenie. Budowa i funkcje jamy ustnejCzytaj też:
Choroba Behçeta – przyczyny, objawy i leczenie tej rzadkiej choroby
Źródła:
- A. Felton, A. Chapman, Zdrowie jamy ustnej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2011
- Jadwiga Banach, Zbigniew Jańczuk, Choroby błony śluzowej jamy ustnej i przyzębia. Podręcznik dla studentów stomatologii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1998