Dysforia płciowa (gender dysphoria) nie jest chorobą ani zaburzeniem psychicznym. Terminem „dysforia płciowa” określa się stres psychiczny lub inny dyskomfort, który związany jest z niezgodnością pomiędzy płcią przypisaną przy urodzeniu a tożsamością płciową. Niektóre osoby mogą zacząć odczuwać dysforię płciową już w pierwszych latach życia lub w okresie dojrzewania płciowego. Zdarza się też, że dysforia płciowa pojawia się na późniejszych etapach życia. Niegdyś dysforię płciową określano jako „zaburzenie tożsamości płciowej”, jednak termin ten w pewien sposób stygmatyzował osoby, które odczuwają silny dyskomfort lub cierpienie z powodu niezgodności pomiędzy tożsamością płciową i płcią biologiczną, zgodną z posiadanymi pierwszorzędowymi i drugorzędowymi cechami płciowymi.
Czym jest dysforia płciowa?
Dysforia płciowa jest częścią spektrum transpłciowości. Transpłciowość to termin ogólny, który obejmuje wszystkie osoby, deklarujące, że ich tożsamość płciowa nie pokrywa się z płcią przypisaną im przy urodzeniu. Osoby transpłciowe mogą identyfikować się jako mężczyźni, kobiety, osoby niebinarne lub inne kategorie płciowe. Nie wszystkie osoby transpłciowe odczuwają dysforię płciową. Niektóre osoby transpłciowe są zadowolone ze swojej tożsamości i ekspresji płciowej oraz nie odczuwają potrzeby radykalnej zmiany swojego ciała, a także np. sposobu ubierania. To, czy dana osoba chce dostosować swoje ciało lub ekspresję płciową do tożsamości za pomocą terapii hormonalnej, operacji, makijażu, ubrań lub innych metod, nie sprawia, że jest „mniej” lub „bardziej” transpłciowa.
Odczuwanie dyskomfortu lub cierpienia z powodu niezgodności między tożsamością płciową a płcią biologiczną, przypisaną przy urodzeniu, utrudnia codzienne funkcjonowanie. Osoby, u których występuje dysforia płciowa, często cierpią z powodu depresji, stanów lękowych, zaburzeń odżywiania oraz zmagają się z niską samooceną.
Klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) określa szereg kryteriów, które powinny zostać spełnione, aby mogła zostać zdiagnozowana dysforia płciowa. Kryteria diagnostyczne dotyczą zarówno odczuwania niezgodności między tożsamością a płcią przypisaną, jak i doznawania znacznego cierpienia lub upośledzenia funkcjonowania z tego powodu i różnią się w zależności od wieku.
Zgodnie z kryteriami klasyfikacji DSM-5 u osób z dysforią płciową występują niespójności pomiędzy pierwszorzędowymi i drugorzędowymi cechami płciowymi a płcią doświadczaną/wyrażaną. Co więcej, osoby z dysforią płciową pragną pozbyć się swoich pierwszorzędowych i/lub drugorzędowych cech płciowych, z powodu występowania niespójności z płcią doświadczaną/wyrażaną oraz pragną posiadać pierwszorzędowe i/lub drugorzędowe cechy płciowe, które są charakterystyczne dla drugiej płci. Inne kryteria, które powinny zostać spełnione, aby można było zdiagnozować dysforię płciową, to:
- pragnienie przynależności do drugiej płci lub płci alternatywnej, która różni się od płci biologicznej;
- pragnienie bycia traktowanym/traktowaną jako osoba należąca do drugiej płci lub płci alternatywnej, która różni się od płci biologicznej;
- uczucia i reakcje typowe dla drugiej płci lub płci alternatywnej, która różni się od płci biologicznej.
Aby zdiagnozować dysforię płciową, lekarz lub psycholog musi stwierdzić, że osoba odczuwająca dyskomfort lub cierpienie spełnia kryteria diagnostyczne, które zostały określone w klasyfikacji DSM-5.
Diagnozowanie dysforii płciowej u dzieci, młodzieży i osób dorosłych
Dysforia płciowa u dzieci jest diagnozowana, gdy dziecko identyfikuje się z inną niż przypisana mu płeć i wykazuje silną preferencję dla typowych dla tej płci ubrań, zabawek, ról społecznych i sposobów zachowania. Dziecko musi również odczuwać silny dyskomfort związany ze swoją płcią przypisaną po urodzeniu lub oczekiwaniami społecznymi dotyczącymi tej płci. Dyskomfort powinien być odczuwany co najmniej sześć miesięcy, powodując znaczne cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania dziecka.
Dysforia płciowa u młodzieży i osób dorosłych jest diagnozowana, gdy osoba wyraźnie i uporczywie identyfikuje się z inną niż przypisana jej płeć i odczuwa silną niezgodność między swoją tożsamością a płcią przypisaną lub cechami płciowymi, co sprawia, że doznaje znacznego cierpienia, które zaburza normalne funkcjonowanie. Dyskomfort powinien być odczuwany co najmniej sześć miesięcy i nie może być spowodowany przez schorzenia i zaburzenia psychiczne oraz inne nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu np. zaburzenia hormonalne.
Można podejrzewać dysforię płciową u dziewczynki, gdy np. chce oddawać mocz w pozycji stojącej, preferuje ubiór typowy dla drugiej płci, przejawia zainteresowanie jedynie typowo chłopięcymi zabawkami, nosi ciasną bieliznę, aby ukryć zmiany w wyglądzie piersi, które pojawiają się w okresie dojrzewania. U chłopca na dysforię płciową może wskazywać np. przebieranie się w damskie ubrania, niechęć do zabaw i zajęć typowo męskich, niechęć do budowy swoich narządów płciowych. Trzeba jednak pamiętać, że większość dzieci na różnych etapach swojego życia przejawia fascynację drugą płcią, odgrywając różne role społeczne. Dysforia płciowa często nasila się w okresie dojrzewania.
Wsparcie osób z dysforią płciową
Jak już zostało wspomniane, dysforia płciowa nie jest chorobą ani zaburzeniem psychicznym, dlatego też „leczenie dysforii płciowej” polega na zapewnieniu właściwej opieki medycznej, psychologicznej i społecznej, która pomoże osobie odczuwającej dyskomfort z powodu dysforii płciowej, zaakceptować swoją tożsamość, zmniejszyć cierpienie i poprawić jakość życia. Działania ukierunkowane na zniesienie lub zmniejszenie dyskomfortu to m.in. wpływająca na zdrowie psychiczne psychoterapia, terapia hormonalna, zabiegi chirurgiczne, edukacja społeczna i edukacja prawna. Powinny być one dostosowane do indywidualnych potrzeb i życzeń konkretnej osoby.
Dysforia płciowa jest zjawiskiem złożonym i zróżnicowanym, które dotyczy wielu aspektów ludzkiej tożsamości. Osoby z dysforią płciową, niezależnie od wieku, potrzebują wsparcia, zrozumienia i empatii ze strony innych ludzi, zwłaszcza rodziny i przyjaciół. Niezbędne jest także wsparcie nauczycieli, którzy uczestniczą w rozwoju młodego pokolenia i lekarzy, którzy swoją wiedzą i doświadczeniem powinni wspierać osoby z dystrofią płciową. Trzeba wiedzieć, że dysforia płciowa nie musi być źródłem cierpienia i izolacji. Może być także okazją do odkrywania siebie i rozwijania indywidualnego potencjału. Należy dążyć do zapewnienia równego dostępu do opieki zdrowotnej i wsparcia dla osób z dysforią płciową, aby pomóc im w akceptacji i realizacji swojej tożsamości płciowej.
Czytaj też:
Prof. Lew-Starowicz bije na alarm: Czeka nas fala detranzycji. Problemem m.in. pochopne rozpoznaniaCzytaj też:
Jako 19-latka przeszła mastektomię, dzisiaj wyznaje: „Robię detranzycję. Nie jestem facetem, ale już nigdy nie będę normalną kobietą”
Źródła:
- Karolina Czerwiec, Płciowość jako biologiczna i społeczna przynależność człowieka do określonych kategorii, EBiŚ 2019, 4(72), 6–15
- James E. Maddux, Barbara A. Winstead, Psychopathology: Foundations for a Contemporary Understanding, Routledge, 2019