Muchomor sromotnikowy – gdzie rośnie, jak wygląda, objawy i leczenie zatrucia

Niedoświadczeni grzybiarze często mylą grzyby trujące z grzybami jadalnymi. Opłakane w skutkach pomyłki zdarzają się także grzybiarzom, którzy przez wiele lat zbierają grzyby i szczycą się ich doskonałą znajomością. Pamiętaj, jeżeli masz nawet najmniejsze wątpliwości co do gatunku grzybów, które zbierasz lub kupujesz, np. od sprzedawcy na bazarze, to nie ryzykuj, bo grzyby trujące mogą spowodować prowadzące do utraty życia uszkodzenia narządów. Warto zapoznać się z najważniejszymi zasadami, jak bezpiecznie zbierać grzyby.

Gdzie rośnie muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides)?

Muchomor sromotnikowy to najbardziej trujący grzyb, który rośnie na terenie Polski. Do najsilniej trujących grzybów zaliczają się także m.in. muchomor jadowity (Amanita virosa), muchomor czerwony (Amanita muscaria), strzępiak ceglasty (Inocybe erubescens) i borowik szatański (Rubroboletus satanas).

Muchomor sromotnikowy najczyściej rośnie w polskich lasach liściastych i mieszanych. Rzadziej spotkamy muchomora zielonawego w lasach iglastych. Muchomor sromotnikowy występuje w lasach w okresie od czerwca to listopada. Grzyb ten preferuje gleby o odczynie obojętnym i zasadowym, które są zasobne w składniki odżywcze, ale niekiedy rośnie także na glebach kwaśnych. Rzadko można spotkać kilka lub kilkanaście muchomorów sromotnikowych w jednym miejscu. Muchomor zielonawy to „samotnik” – najczęściej napotkamy w lesie na pojedyncze muchomory sromotnikowe.

Z jakimi grzybami mylone są muchomory sromotnikowe (Amanita phalloides)?

Młode owocniki muchomora zielonawego przypominają wyglądem pieczarki. Starsze grzyby bywają mylone m.in. z gołąbkiem zielonawym (Russula virescens) i gąską zielonką (Tricholoma equestre), których owocniki mają podobną barwę. Pomimo braku wyraźnych podobieństw muchomor sromotnikowy bywa także mylony z kanią. Czubajka kania (Macrolepiota procera) to jadalny grzyb z rodziny pieczarkowatych, który bywa również mylony z muchomorem plamistym (Amanita pantherina).

Przekonanie, że grzyby trujące są gorzkie w smaku, nieprzyjemnie pachną lub powodują pieczenie języka, może okazać się opłakane w skutkach. Podczas zbierania grzybów nie należy kierować się smakiem oraz obecnością robaków lub śladów po żerowaniu np. ślimaków. Brak pewności co do gatunku danego grzyba powinien skłonić do rezygnacji z jego spożycia!

Jak wygląda muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides)?

Muchomora zielonawego możemy poznać po kilku cechach:

• Kapeluszu o średnicy od 5 do 15 cm, który ma zielony odcień – początkowo kapelusz muchomora sromotnikowego jest półkulisty, a następnie staje się wypukły. Starsze okazy mają kapelusz rozpostarty. Kolor kapelusza muchomora sromotnikowego płowieje pod wpływem działania słońca, a także u starszych okazów – muchomor sromotnikowy najczyściej ma barwę zielonkawobiałą, oliwkowobrązową lub żółtawozielonawą. Jego kapelusz jest nieco ciemniejszy na środku i ma gładką powierzchnię z jaśniejszym brzegiem, na którym u starszych okazów pojawiają się prążki.
• Gęstych, wybrzuszonych blaszkach – znajdują się one pod kapeluszem muchomora zielonawego, są gęsto ułożone i mają zazwyczaj biały, kremowozielonkawy lub żółtozielonkawy kolor. Młode owocniki muchomora zielonego mają blaszki zakryte białawą osłoną,
• Cylindrycznym trzonie o wysokości 8-12 cm, z bulwiastą podstawą i zwisającym pierścieniem – od bulwiastej podstawy trzonu muchomora sromotnikowego pochodzi rzadziej stosowana nazwa tego grzyba – muchomor bulwiasty. Trzon muchomora zielonawego zwęża się ku szczytowi. Ma barwę kapelusza i jest pokryty łuskami. Na trzonie znajduje się gładki, zwieszony pierścień. Trzon grzyba osadzony jest w odstającej, wysokiej pochwie koloru białego.

Rzadko spotykany jest albinotyczny (biały) muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides var. alba).

W przypadku muchomora sromotnikowego przekazywane z pokolenia na pokolenie sposoby na odróżnienie grzybów jadalnych od grzybów trujących okazują się zawodne. Muchomor zielonawy ma słodkawy zapach, który przypomina zapach sztucznego miodu oraz łagodny smak. W przypadku starszych okazów pojawia się charakterystyczny zapach, który przypomina zapach ziemniaków. Zarówno młode owocniki, jak i starsze okazy muchomora sromotnikowego mają biały miąższ, który nie zmienia koloru po przełamaniu grzyba. Barwy nie zmieniają także blaszki tego grzyba.

W procesie suszenia muchomora sromotnikowego jego zapach zmienia się w nieprzyjemną woń – jeżeli suszone grzyby pachną jak koci mocz lub mają inny, nieprzyjemny zapach, to najlepiej je wyrzucić, bo śród grzybów jadalnych może znajdować się muchomor sromotnikowy.

Zatrucie muchomorem sromotnikowym (Amanita phalloides)

Zatrucie muchomorem sromotnikowym w wielu przypadkach prowadzi do zgonu. Według rejestru zatruć grzybami w Polsce rocznie dochodzi do około 25-30 przypadków zjedzenia trujących grzybów. Większość stanowią bardzo niebezpieczne i wymagające specjalistycznego leczenia zatrucia muchomorem sromotnikowym.

Muchomor sromotnikowy zawiera silne toksyny – amatoksyny i falotoksyny – które uszkadzają m.in. komórki wątroby i nerek, a także powodują zaburzenia krążenia. Rozmieszczenie toksyn w muchomorze sromotnikowym nie jest równomierne – więcej śmiertelnie groźnych substancji znajduje się w kapeluszu tego grzyba.

Ważne! Toksyczne substancje, które znajdują się w muchomorze sromotnikowym, są odporne na działanie wysokiej temperatury – nie ulegają rozpadowi podczas kulinarnej obróbki termicznej, a także suszenia oraz marynowania. Wystarczy zaledwie 30-50 g muchomora zielonawego, aby doszło do zgonu! Jeden średniej wielkości muchomor zielonawy może doprowadzić do zgonu kilku osób dorosłych.

Warto wiedzieć, że zatrucie grzybami jest szczególnie niebezpieczne dla dzieci, u których nawet niewielka ilość znajdujących się np. w muchomorze sromotnikowym toksyn, może w bardzo krótkim czasie doprowadzić m.in. do niewydolności wątroby oraz niewydolności nerek i zgonu. Grzybów leśnych nie należy podawać dzieciom poniżej 12. roku życia!

Objawy zatrucia muchomorem sromotnikowym (Amanita phalloides)

W przypadku tego trującego grzyba objawy zatrucia nie pojawiają się w krótkim czasie od jego spożycia, co sprawia, że osoby, które zatruły się muchomorem sromotnikowym, nie łączą objawów ze strony przewodu pokarmowego ze spożyciem grzybów.

Pierwsze objawy zatrucia muchomorem sromotnikowym pojawiają się średnio po kilkunastu godzinach od spożycia, jednak zdarza się, że objawy zatrucia pojawiają się nawet po kilku dniach po zjedzeniu potrawy, w której znajdował się muchomor sromotnikowy. Okres utajenia zatrucia jest różny i zależy od dawki krążących w organizmie toksyn.

Podejrzewając, że mogliśmy zjeść muchomora sromotnikowego lub inne grzyby trujące, trzeba jak najszybciej wywołać wymioty. Szybkie opróżnienie żołądka po spożyciu grzybów nie chroni przed zatruciem, jednak może zmniejszyć związane z nim ryzyko poważnych powikłań – podejrzewając zatrucie grzybami zawsze trzeba zgłosić się do lekarza!

Początkowe objawy zatrucia muchomorem zielonym to:

• silne bóle brzucha,
• biegunka,
• wymioty,
• bóle i zawroty głowy.

Objawy zatrucia pojawiają się, gdy toksyny zaczynają krążyć w organizmie wraz z krwią. Charakterystyczne dla przebiegu zatrucia muchomorem sromotnikowym jest ustąpienie objawów ze strony przewodu pokarmowego po kilkunastu godzinach – stan chorego znacznie się poprawia, co może skłonić do rezygnacji z pomocy lekarza. Niestety, pomimo poprawy samopoczucia toksyny uszkadzają narządy miąższowe, powodując m.in. niewydolność wątroby i niewydolność nerek.

Inne objawy, które pojawiają się po zatruciu muchomorem sromotnikowym to m.in. zaburzenia rytmu serca, zaburzenia krążenia, zaburzenia oddychania, krwawienia z przewodu pokarmowego, zaburzenia świadomości.

Stopień nasilenia objawów zatrucia oraz jego przebieg zależne są od ilości toksyn, które dostały się do organizmu. U pacjentów, którzy trafiają do szpitala z powodu zatrucia muchomorem sromotnikowym, często jedynym sposobem na ocalenie życia jest przeszczep wątroby.

Muchomor sromotnikowy odpowiada w Polsce za ok. 90-95 proc. śmiertelnych przypadków zatruć grzybami.

Zatrucie muchomorem sromotnikowym – pierwsza pomoc

Jeśli podejrzewamy zatrucie muchomorem sromotnikowym, to pierwszą czynnością powinno być wywołanie wymiotów. Celem nie jest jedynie usunięcie resztek grzybów z żołądka, ale także zabezpieczenie materiału do badania. Dzięki temu możliwa będzie identyfikacja substancji toksycznych zawartych w grzybach. Następnie należy podawać duże ilości węgla aktywowanego. Dalsze leczenie powinno być prowadzone w szpitalu. Ważne! Osoba, u której wystąpiły objawy chorobowe w cztery lub więcej godzin od spożycia grzybów, powinna natychmiast trafić do szpitala.

Leczenie zatrucia muchomorem sromotnikowym (Amanita phalloides)

Zatrucie muchomorem sromotnikowym wymaga leczenia szpitalnego! Ze względu na późne wystąpienie pierwszych objawów zatrucia, zazwyczaj nie jest wykonywane płukanie żołądka. Chorzy otrzymują duże dawki węgla aktywowanego oraz leki, które wspomagają regenerację komórek wątroby i leki przywracające równowagę organizmu.

Niestety, nie zawsze leczenie jest skuteczne – w przypadku silnych zatruć sromotnikiem zgon może nastąpić po 2-3 dniach od spożycia grzybów. Niekiedy walka o pacjenta trwa nawet kilkanaście dni, ale i tak okazuje się przegrana.

Powikłania po zatruciu muchomorem sromotnikowym

Ponieważ zatrucie muchomorem sromotnikowym należy do zatruć późnoobjawowych, to najczęściej pacjenci zgłaszają się do lekarza po dość długim czasie od spożycia grzybów. To niestety zwiększa ryzyko powikłań. Najcięższym powikłaniem po zatruciu muchomorem sromotnikowym jest piorunujące zapalenie wątroby. W ok. 40-80 proc. przypadków jest ono przyczyną śmierci.

Czytaj też:
Powszechny nawyk przy grzybobraniu może kosztować zatrucie. Błąd popełniają nawet doświadczeni grzybiarzeCzytaj też:
Trzy zatrucia muchomorami czerwonymi. Tymi grzybami trujemy się najczęściej

Źródła:

• Skubla P., Wielki atlas grzybów, Dom Wydawniczy Elipsa, 2008
• H. E. Laux, Atlas grzybów jadalnych i trujących, Wydawnictwo RM, 2014
  
• T. Ferenc, B. Łukasiewicz, J. Ciećwierz, E. Kowalczyk, Zatrucia muchomorem sromotnikowym (Amanita phalloides), Medycyna Pracy 2009;60(5):415–426
  

QUIZ:
Quiz dla prawdziwych grzybiarzy