Nerki

Nerki to parzysty narząd, który znajduje się po obu stronach kręgosłupa i przypomina kształtem ziarno fasoli. Dzięki efektywnej pracy nerek produkowany jest mocz oraz mogą zachodzić procesy detoksykacji organizmu. O zdrowie nerek trzeba dbać od najmłodszych lat. Choroby nerek i innych narządów układu moczowego mogą rozwijać się bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Systematycznie wykonywane badanie ogólne moczu pozwala monitorować stan zdrowia nerek oraz wykryć związane z nimi schorzenia, zanim jeszcze zaczną wywoływać uciążliwe objawy.

Gdzie znajdują się nerki?

Nerki to parzysty narząd położony w przestrzeni zaotrzewnowej. U człowieka nerki znajdują się w pobliżu tylnej ściany jamy brzusznej, po obu stronach kręgosłupa lędźwiowego, na wysokości trzech pierwszych kręgów lędźwiowych, sięgając do ostatnich kręgów piersiowych. Położenie nerek sprawia, że związane z nimi dolegliwości bólowe bywają bagatelizowane – ból nerek dość często mylony jest z bólem kręgosłupa, co zwiększa ryzyko wystąpienia poważnych powikłań. Choć nerki są narządem parzystym, to nie są ułożone symetrycznie – lewa nerka położona jest nieco wyżej, a dokładnie pomiędzy 11 kręgiem piersiowym i 2 kręgiem lędźwiowym. Prawa nerka położona jest pomiędzy 12 kręgiem piersiowym i 3 kręgiem lędźwiowym.

Lewa nerka sąsiaduje z lewym nadnerczem, żołądkiem, trzonem trzustki, śledzioną, zgięciem śledzionowym okrężnicy oraz pętlami jelita cienkiego. Prawa nerka sąsiaduje z prawym nadnerczem, prawym płatem wątroby, częścią zstępującą dwunastnicy, zgięciem wątrobowym okrężnicy i pętlami jelita cienkiego.

Nerki kształtują się na początku życia płodowego – w 4-5 tygodniu ciąży. Czasami dochodzi do nieprawidłowości w rozwoju prenatalnym, które skutkują wytworzeniem jednej nerki lub brakiem nerek. Brak obu nerek zaliczany jest do grupy wad letalnych, czyli wad rozwojowych, które uniemożliwiają samodzielne przeżycie dziecka poza organizmem matki oraz często prowadzą do zgonu płodu na etapie życia prenatalnego.

Budowa nerek

Układ moczowy człowieka tworzą:

• nerki,
• miedniczki nerkowe
• moczowody,
• pęcherz moczowy,
• cewka moczowa.

Produkowany w nerkach mocz spływa moczowodami do pęcherza moczowego i jest usuwany z organizmu człowieka przez cewkę moczową.

W zewnętrznej budowie nerki można wyróżnić:

• powierzchnię przednią i tylną,
• brzeg przyśrodkowy z charakterystycznym wklęśnięciem (wnęka nerki),
• brzeg boczny,
• biegun górny,
• biegun dolny.

Przy wnęce nerki znajdują się warga przednia nerki i warga tylna nerki. Z wnęki nerki wychodzą: przewód moczowy, naczynia krwionośne i naczynia chłonne. Za doprowadzanie krwi do nerki odpowiada tętnica nerkowa. Krew z nerki odprowadzana jest żyłą nerkową.

W budowie anatomicznej nerki wyróżniamy część zewnętrzną i część wewnętrzną. Zewnętrzna część nerki to kora nerki, a część wewnętrzna nerki to rdzeń nerki. Z kory i rdzenia zbudowane są także znajdujące się nad nerkami gruczoły wydzielania wewnętrznego (nadnercza).

Nerkę wraz z nadnerczem otacza torebka tłuszczowa, czyli warstwa tkanki tłuszczowej, która wypełnia przestrzeń powięzi nerkowej. Torebka tłuszczowa pełni funkcje ochronne oraz utrzymuje nerkę w odpowiednim położeniu. Pod torebką tłuszczową znajduje się torebka włóknista.

W rdzeniu nerki znajdują się zwrócone wierzchołkami w kierunku wnęki nerki piramidy nerkowe. Wierzchołki piramid nerkowych, inaczej brodawki nerkowe, są odpowiedzialne za doprowadzanie moczu do znajdujących się wewnątrz nerek miedniczek nerkowych.

Jednostki morfologiczno-czynnościowe, z których zbudowane są nerki, nazywamy nefronami. Każda nerka zbudowana jest z około 1,5 miliona nefronów, które odpowiedzialne są za filtrowanie krwi i wytwarzanie moczu. Każdy nefron zbudowany jest z ciałka nerkowego oraz kanalika nerkowego. Ciałko nerkowe, inaczej kłębuszek nerkowy, tworzy sieć naczyń włosowatych, które otoczone są torebką kłębuszka nerkowego. W budowie kłębuszka nerkowego wyróżnia się dwa bieguny – biegun górny (biegun naczyniowy) i biegun dolny (biegun moczowy).

Średnia masa nerki dorosłego człowieka to około 160 g. Zdrowa nerka może ważyć od 120 do 200 g.

Funkcje nerek

Każdego dnia nerki wykonują ciężką i ważną dla utrzymania dobrego zdrowia oraz przebiegu funkcji życiowych pracę. Nerki utrzymują m.in. prawidłowy stan płynów ustrojowych, usuwając nadmiar wody z organizmu.

Zaburzenia pracy nerek powodują, że zbędne produkty przemiany materii oraz m.in. metabolity leków, które są związkami toksycznymi, zaczynają gromadzić się w organizmie, prowadząc do wystąpienia objawów zatrucia.

Nerki nie tylko filtrują krew, z której usuwają szkodliwe produkty przemiany materii oraz produkują mocz. Nerki pełnią również inne funkcje, m.in.:

• regulują objętość płynów ustrojowych,
• utrzymują równowagę wodno-elektrolitową,
• uczestniczą w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej,
• syntetyzują aktywną formę witaminy D,
• wydzielają i degradują hormony,
• utrzymują ciśnienie tętnicze krwi na odpowiednim poziomie,
• filtrują i zatrzymują składniki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Co szkodzi nerkom?

Prawidłowa czynność nerek może zostać zaburzona na skutek oddziaływania na organizm różnych czynników. Do czynników ryzyka rozwoju chorób nerek zaliczamy m.in. problemy z utrzymaniem prawidłowej masy ciała (nadwaga, otyłość), palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, nadużywanie lub przedawkowanie leków, zatrucie grzybami, a także choroby cywilizacyjne np. cukrzycę, miażdżycę i nadciśnienie tętnicze.

Jedną z częstszych przyczyn zaburzeń w funkcjonowaniu nerek jest odwodnienie. Przyjmując zbyt małą ilość płynów, narażamy się m.in. na rozwój kamicy nerkowej. Nerkom szkodzą również dieta wysokobiałkowa i dieta bogata w sól, bagatelizowanie objawów infekcji układu moczowego i infekcji intymnych, przetrzymywanie moczu oraz nadużywanie leków m.in. dostępnych bez recepty leków przeciwbólowych.

Najczęstsze choroby nerek

Choroby nerek dotyczą osób w każdym wieku. Mogą mieć podłoże wrodzone oraz nabyte. Objawy schorzeń narządów układu moczowego są wskazaniem do wykonania badań laboratoryjnych (morfologia krwi, badanie moczu), a także badania USG jamy brzusznej. Nieleczona choroba nerek może doprowadzić do poważnych powikłań, do których zaliczamy niewydolność nerek.

Zarówno choroby nerek o ostrym, jak i przewlekłym przebiegu wymagają specjalistycznego leczenia. Najczęściej diagnozowane choroby nerek to m.in.:

• kamica nerkowa,
• choroby kłębuszków nerkowych (np. pierwotne i wtórne kłębuszkowe zapalenie nerek),
• torbiele nerek.

Do grupy schorzeń nerek zaliczane są także m.in.:

• ostre uszkodzenie nerek (ostra niewydolność nerek),
• przewlekła choroba nerek (przewlekła niewydolność nerek),
• śródmiąższowe zapalenie nerek,
• odmiedniczkowe zapalenie nerek,
• tubulopatie,
• nowotwór nerki.

Wiele chorób nerek początkowo przebiega bezobjawowo, np. osoby cierpiące na kamicę nerkową przez długi czas nie odczuwają związanych z nią dolegliwości. Objawy kamicy nerkowej pojawiają się, gdy kamienie nerkowe zaczynają przemieszczać się w układzie moczowym (atak kolki nerkowej), blokując odpływ moczu z nerek. Schodzący z nerek kamień moczowy może doprowadzić do poważnych powikłań (np. uszkodzenie moczowodu), jednak u większości chorych atak kolki nerkowej wiąże się jedynie z bardzo nieprzyjemnymi dolegliwościami, do których zaliczamy m.in. silny ból nerek. Kolka nerkowa częściej występuje u mężczyzn.

Często diagnozowane są także stany zapalne nerek. Śródmiąższowe zapalenie nerek, kłębuszkowe zapalenie nerek i odmiedniczkowe zapalenie nerek mogą mieć podłoże infekcyjne. W przypadku kłębuszkowego zapalenia nerek i odmiedniczkowego zapalenia nerek stan zapalny obejmuje jedynie kłębuszki nerkowe.

Niewydolność nerek związana jest z upośledzeniem funkcji czynnościowych nefronów. Wyróżniamy ostrą niewydolność nerek, której objawy pojawiają się nagle i stopniowo ustępują pod wpływem wdrożonego leczenia. Ostra niewydolność nerek nie powoduje trwałego uszkodzenia tego narządu. Nieco inaczej jest w przypadku przewlekłej niewydolności nerek, która prowadzi do nieodwracalnych uszkodzeń nefronów, stopniowo upośledzając funkcjonowanie nerek. Utrata zdolności nerek do efektywnej pracy wymusza rozpoczęcie pozaustrojowego oczyszczania krwi za pomocą dializ.

Niewydolność nerek może mieć różne podłoże. Prowadzą do niej zarówno choroby tego narządu np. torbiele i przewlekły stan zapalny, jak i schorzenia innych narządów i układów, które powodują uszkodzenia nefronów. Niewydolność nerek może być związana np. z cukrzycą, miażdżycą i nadciśnieniem tętniczym.

Objawy chorób nerek

Do objawów klinicznych chorób nerek zaliczamy m.in.:

• ból podbrzusza,
• ból w okolicy kręgosłupa lędźwiowego,
• pieczenie podczas oddawania moczu,
• parcie na pęcherz,
• zaburzenia oddawania moczu (skąpomocz, wielomocz, zatrzymanie moczu),
• zmiana zabarwienia moczu (np. krwiomocz),
• zmiana zapachu moczu,
• podwyższona temperatura ciała (zwykle umiarkowana lub wysoka gorączka),
• nudności i wymioty,
• obrzęki,
• ogólne złe samopoczucie.

Jak odróżnić ból kręgosłupa od bólu nerki?

Istnieje kilka domowych sposobów, dzięki którym możemy określić, co jest przyczyną bólu w okolicy lędźwiowej kręgosłupa. Ból nerek różni się od bólu kręgosłupa m.in. charakterem dolegliwości – chore nerki wywołują ból o charakterze kolkowym, który ma różne nasilenie. Co więcej, choroby nerek powodują, że nawet delikatne opukiwanie okolicy przednerkowej zwiększa nasilenie dolegliwości bólowych. W przypadku chorób kręgosłupa pojawia się charakterystyczny, piekący ból po uchwyceniu fałdu skóry na plecach.

Ból nerki promieniuje od lewego lub prawego boku do kręgosłupa oraz jamy brzusznej i pachwiny. W przypadku bólu kręgosłupa nie występują objawy ze strony układu moczowego, takie jak np. częste oddawanie moczu, pieczenie podczas oddawania moczu, bolesne parcie na pęcherz, a także zmiana ilości, zabarwienia lub koloru wydalanego moczu.

Warto wiedzieć, że ból w okolicy lędźwiowej kręgosłupa może także wskazywać na inne schorzenia np. choroby ginekologiczne, dlatego zawsze powinien skłonić do wizyty u lekarza i wykonania badań diagnostycznych.

Źródła:

• Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Tom II, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2006
• Michał Myśliwiec, Wielka Interna Nefrologia – wydanie II, Wydawnictwo Medical Tribune Polska, 2017
• Michał Myśliwiec, Choroby nerek, Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa, 2008
• Andrzej Więcek, Teresa Nieszporek, Choroby nerek. Kompendium, Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2019